جاپانی

جاپانی

جتھے بولی جاندی اے	جپان
بولن آلے	130 ملین کروڑ لوک
رینکنگ	9
بولی ٹبر	جپانواک بولیاں
رسم الخط	جپانی، چینی تے سدھم رسم الخط
سرکاری حیثیت
سرکاری بولی	جپان
بولی دا کوڈ
ISO 639-1	ja
ISO 639-2	jpn
ISO 639-3	jpn
جپانی، جپانی رسم الخظ چ لکھیا گیا

کانجی لپی وچّ لکھیا لفظ نیہونگو، (جاپانی وچ) مطلب "جاپانی بولی"

جاپانی (日本語، نیہونگو) جاپان دی مکھ اتے سرکاری بولی ہے۔ دوجی عالمی جنگ توں پہلاں کوریا، فارموسا اتے سخالین وچّ وی جاپانی بولی جاندی سی۔ ہن وی کوریا اتےفارموسا وچّ جاپانی جانن والیاں دی گنتی کافی ہے پر ہولی-ہولی گھٹّ رہی ہے۔ بولی ماہر اسنوں اشلشٹ-یوگاتمک (Agglutinating) بولی مندے ہن۔

جاپانی چینی-تبتی بولی-پروار وچّ نہیں آؤندی۔ بھاشا ماہر اسنوں خود وی جاپانی بھاشا-پروار وچّ رکھدے ہن (کجھ اسنوں جاپانی-کوریائی بھاشا-پروار وچّ مندے ہن)۔ ایہہ دو لپیاں دے رلا وچّ لکھی جاندی ہے: کانجی لپی (چین دی چتر-لپی) اتے کانا لپی (اکھری لپی جو خود چینی لپی اتے آدھارت ہے)۔ اس بولی وچّ سنمان-سوچک شبداں دا اک وڈا تنتر ہے اتے بولن وچّ پچ-سسٹم ضروری ہندا ہے۔ اس وچّ کئی شبد چینی بھاشا توں لئے گئے ہن۔

جاپانی کس بھاشا کل وچّ شامل ہے اس سبندھ وچّ ہن تکّ کوئی پکا مت نہیں بن سکیا پر ایہہ صاف ہے کہ جاپانی اتے کوریائی بولیاں وچّ گوڑہا سبندھ ہے اتے اجکلھ انیک ودواناں دا مت ہے کہ کوریائی الٹائک بھاشا کل وچّ شامل کیتی جانی چاہیدی ہے۔ جاپانی وچّ وی اچارن اتے ویاکرن سنبندھی انیک خاصیتاں ہن جو ہور الٹائ بھاشاواں دے سامان ہن پر ایہہ خاصیتاں ہن تکّ انیاں کافی نہیں سمجھیاں جاندیاں۔ ہائکو اس دی پرمکھ کویتا ودھا ہے۔

اتہاس

پراچین کال (8 ویں صدی تکّ)

جاپانی بھاشا کدوں توں شروع ہندی ہے اس سنبندھ وچّ پرمان نہ ہون دے کارن نشچت طور تے کجھ دسیا نہیں جا سکدا۔ تیجی صدی وچّ لکھی گئی اک چینی کتاب وچّ جاپان دے کجھ ستھاناں اتے لوکاں دے نام ملدے ہن جہناں توں انومان کیتا جا سکدا ہے کہ اس سمیں جاپانی بھاشا دا وکاس ہو چکیا سی۔ 7ویں -8ویں صدی وچّ جاپانی لوکاں نے چینی بھاشا اتے لپی سکھی اتے چینی بھاشا وچّ اتہاس، بھوگول آدی لکھے گئے۔ ہولی-ہولی چینی لپی وچّ جاپانی بھاشا لکھن دا اپاء کھوج کڈھیا گیا۔ جاپان وچّ سبھ توں پرانا کاوَ-سنگرہ مانیوشیو (لگّ . 778 ای .) اس اپاء نال لکھیا گیا سی۔ چینی بھاشا دے شبد ایکماترک ہندے ہن۔ اس کارن اس دے اک اک لپی چہن (شبد) نال جاپانی بھاشا دا اچارن ظاہر کرنا اتیئنت سرل سی۔ اس پرکار دیاں لپیاں نوں مانیو لپی کہندے ہن۔ ایہناں لپیاں دے ادھئن توں گیات ہویا ہے کہ اس سمیں دی جاپانی بھاشا وچّ اٹھ پرکار دیاں دھنیاں اتے شبداں وچّ سور انوروپتا ہندی سی۔ ہن وی کوکورو (ہردا)، اتاما (سر) آدی شبداں دی بھانتی اک ہی سور نال بنے انیک شبد ہن۔

اتر پراچین کال (9-12 ویں صدی)

چین دے نال آؤن جان بند ہو جان دے کارن جاپان دی اپنی سنسکرتی دا وکاس ہویا۔ بھاشا وچّ آواز انوروپتا دا لوپ ہو گیا اتے سوراں دی گنتی کیول پنج رہِ گئی۔ چینی لپی-چہناں نوں سرل کر کے جاپان دیاں اپنیاں دو پرکار دی لپیاں ہراکانا اتے کاتاکانا بن گئیاں۔ ہراکانا چینی لپی نوں سرل کر کے بنائی گئی۔ شروع وچّ ایہہ لپی وشیش طور تے استریاں وچّ حرمن پیاری ہوئی۔ چینی لپی نوں نہ ملاکے کیول اسے لپی وچّ بھاشا لکھی جاندی سی۔ کاتاکانا چینی بھاشا وچّ لکھی کتاب نوں جاپانی دی بھانتی پڑھن دی درشٹی نال بنائی گئی۔ عامَ طور تے چینی لپی چہن دا اک بھاگ لے کے اس دا نرمان ہویا سی۔ شروع توں ہی ایہہ لپی چینی لپیاں دے نال ملاکے لکھی جاندی سی۔ اس سمیں چین دے مادھئم راہیں جاپان وچّ سنسکرت بھاشا اتے لپی دا ادھئن وی شروع ہو گیا سی۔ نویں جاپانی لپی دی ورنمالا سنسکرت دی ورنمالا دے نقل وچّ بنائی گئی۔ (9-10 ویں صدی) اس سمیں دا راجنیتک کیندر پچھمی جاپان سی۔ پوروی جاپان دے سینکاں دے آؤن نال بھاشا وچّ خاص طور اتے اچارن وچّ تبدیلی آ گئی۔

مدھ کال (13-16ویں صدی)

اس سمیں سیناپتیاں دی شکتی ودھ گئی اتے کجھ سماں تکّ ٹوکیؤ دے نزدیک کاماکرا راجنیتک کیندر رہا۔ اس کال وچّ انیک لڑائیاں ہون دے کارن پراچین بھاشا دی پرمپرا ٹٹن لگی اتے اچارن اتے ویاکرن وچّ بہت پرورتن آ گیا۔ اس کال دے انتم بھاگ وچّ یورپ دے لوک آؤن لگے اتے عیسائی مت دے پرسار دے ادیش نال اوہناں نے جاپانی بھاشا دا ادھئن کیتا۔ اوہناں دے لکھے ویاکرن اتے شبدکوش ملدے ہن۔ اوہناں دیاں لکھیاں انیک کتاباں توں اس سمیں دی جاپانی بھاشا دا حالَ چنگی طرحاں جانیا جاندا ہے۔ اس سمیں چھپائی دا وکاس ہویا اتے بودھی دھرم، کنپھیوچیواد، وچّ وی چکتسا شاستر آدی دیاں کتاباں چھاپیاں گئیاں۔ پر چینی بھاشا وچّ لکھیاں کتاباں زیادہ چھاپیاں گئیاں اتے جاپانی وچّ لکھیاں کتاباں دی گنتی گھٹّ رہی۔ اس کال تکّ پراچین بھاشا دا کال کہہ سکدے ہن ؛ پر اس سمیں دے انت وچّ بھاشا دا روپ بدلکے آدھونک بھاشا دا روپ دھارن کرن لگا۔

پوروَ آدھونک کال (17-19 ویں صدی)

اس پرکار وچّ سمراٹ دے ستھان اتے توکگاوا پروار دے لوک راج کرن لگے، ٹوکیؤ راجدھانی ہو گیا اتے جاگیرداری پدھتی درڑھ ہو گئی۔ شروع وچّ اوساکا سانسکرتک کیندر سی پر 18 ویں شتابدی دے انتم بھاگ توں اےداں (اجکلھ دا ٹوکیؤ) سانسکرتک کیندر بنیا۔ ساہت زیادہتر اےداں دی بولی وچّ ہی لکھیا جان لگا۔ دیش جاگیراں وچّ ونڈیا ہون دے کارن اتے لوکاں دے جاگیراں دے باہر آؤن جان دے موقعے بہت گھٹّ ہون دے کارن اس کال وچّ انیک بولیاں دا وکاس ہویا۔ اچارن آدھونک بھاشا دی بھانتی ہو گیا اتے ویاکرن وچّ کریا دے روپ پرورتن دے نیماں دا سرل ہونا ارمبھ ہویا۔ شروع وچّ اےداں وچّ بھنّ بھنّ بولیاں بولن والے اکٹھے ہوئے سن پر ہولی-ہولی اےداں نگر دی اپنی بولی دا وکاس ہویا۔ ایہہ ہور وی وکست ہوکے اجکلھ دی سرومانی بھاشا بن گئی ہے۔ اس سمیں پراچین جاپانی بھاشا اتے ساہت دا ادھئن بہت زیادہ کیتا جان لگا۔ اس سمیں توں ہراکانا وچّ چینی لپی نوں زیادہ ملا کے لکھن دی پدھتی پسند کیتی جان لگی۔

آدھونک کال (20 ویں صدی)

اس کال وچّ سمراٹ آپ راج کرن لگے تے ٹوکیؤ راجدھانی بنیا۔ اتھے دی بولی سرومانی بھاشا منی جان لگی۔ یورپ دے نال سمپرک ستھاپت ہویا اتے یورپ دے انیک شبد چینی لپی وچّ اندت ہوکے جنسادھارن وچّ پرچلت ہون لگے۔ چینی لپیاں دے بہت زیادہ پریوگ وچّ آ جان دے کارن اک ہی اچارن والے انیک شبد بن گئے۔ یورپ دے ساہت دے انوواد نال بھاشا وچّ نویاں شیلیاں دا وکاس ہویا۔ 1887 ولوں بول-چال دی بھاشا وچّ ساہت جلدی نال دے نال لوکاں نوں پیارا ہندا گیا۔ گیان وگیان دیاں کتاباں ہن تکّ دی لکھائی شیلی وچّ اتے توں ہیٹھاں دے ولّ لکھی جان دے بدلے کھبے توں سجے ولّ لکھے جان لگیاں۔ ایہہ پرورتی اجکلھ ہور وی ودھ رہی ہے اتے دوسرے وشو یدھ دے بعد سرکاری آگیا پتر وی کھبے توں سجے ولّ لکھے جاندے ہن۔ ہن پتر پترکا، ریڈیو، ٹیلیوژن آدی سادھناں نال سروسامان بھاشا دا پرچار اتیئنت تیبرگتی نال ودھ رہا ہے اتے دیش دے کونے کونے وچّ ٹوکیؤ دی بولی سمجھی اتے بولی جان لگی۔ میجِ کال دے شروع وچّ زیادہ پریوگ وچّ آئی چینی لپیاں نوں گھٹّ کرنا، چینی لپی نوں لگھو روپ وچّ لکھنا، ہراکانا اتے کاتاکانا دے پریوگ وچّ برابری ولوں آنا، رومن لپی پریوگ دا ادھئن کرنا آدی آدی اپرالیاں نال بھاشا نوں یتھاسنبھوَ سرل بناؤن لئی جتن کیتا جا رہا ہے۔ 1946 وچّ جدوں جاپان دا نواں سنویدھان ہراکانا اتے چینی لپیاں نوں ملاکے لکھیا گیا سی اس سمیں توں عامَ طور تے کل پتر پترکاواں وچّ وی ایہی اپاء اپنایا جا رہا ہے۔ ودیشی شبداں دے اچارن دی نقل کردے سمیں کاتاکانا دا پریوگ ہندا ہے۔ کجھ لوک ٹائیپرائٹر لئی کاتاکانا دا پریوگ کردے ہن پر ایہہ ہن تکّ حرمن پیارا نہیں ہو سکیا ہے۔

بولیاں

جاپانی سماج وچّ بھارتی سماج ورگی وشیشتائیاں دے ہون اتے بھاشا دے بہت پرانی ہون دے کارن جاپانی بھاشا وچّ انیک بولیاں ہن۔ جہناں وچّ مکھ کیوشیو ہے۔ پچھمی جاپان اتے پوربی جاپان دیاں بولیاں وچّ، خاص طور اتے اوہناں دے اچارن وچّ سپشٹ انتر ہے۔ میجِ کال توں سکھیا دے پرچار دے کارن ہر کھیتر وچّ سرومانی بھاشا ٹوکیؤ دی بولی، سمجھی جاندی ہے۔ کھیتری بولیاں دے علاوہ پیشے، استری پرکھ، اچّ ورگ نمن ورگ آدی دے بھید ولوں بھنّ بھنّ بولیاں بولیاں جاندیاں ہن۔ اپرلے ہر پرکار دے بھیتاں دے نال نال ہر اک جاپانی نوں سناؤن والے دے وڈے چھوٹے دے بھیتاں دے نال نال ہر اک جاپانی نوں سنن والے دے وڈے چھوٹے دے بھید نال تنّ پرکار دی شیلی وچّ بولنا پیندا ہے۔ اپنے ولوں چھوٹے جاں برابر دے لوکاں نال بولدے سمیں دا (ہے) پرکار دا واک، کجھ وڈے نال بولدے سمیں دیسُ پرکار دا اتے بہت سنمان نال گلاں کردے سمیں گوجائماسُ (ہے) پرکار دا واک بناؤنا پیندا ہے۔ لکھتی بھاشا وچّ وی ارو (سدھارن) اتے ارماسُ (سنمان-سوچک) دونوں شیلیاں ہن۔

اچارن

سور: ا اِ او اے (ہرسو) او (ہرسو) وئنجن: ہمیشہ سور دے نال ہوکے اچرت ہون دے کارن کیول وئنجن ظاہر کرن والی لپی نہیں ہے۔ وئنجن سور والی لپی ہیٹھ لکھی ہے: ک کہ کو دے نوں کیؤ کاتوں گ گِ گو گے گو گء گیو گیو س شِ سو ولوں سو شء شیو شیو ج جِ جو جے جو جء جیو جو ت چِ تسُ تے تاں چ چیو جو د دے دو نہیں نِ نُ نے نو نء نیو نؤ ہ ہِ وی ہے ہو ہا ہیو ہیو

1. سگھوش لئی وشیش لپی چہن نہیں ہن۔ آگھوش لپی چہن اتے ہی دو نقطے لگائے جاندے ہن۔
2. جدوں جاپانی لپی بنی، کئکیو کاتوں جویں اچارن نہیں سن۔ ایہہ بعد وچّ چینی بھاشا دے پربھاو ولوں اپنائے گئے ہن۔ اسلئے ایہہ مول لپی دے بعد چھوٹے اکھر لگاکے ظاہر کیتے جاندے ہن۔ اتے لکھتی اچارن دے علاوہ دو اتے ہن:

(ا) لئی

(آ) جدوں پکا، اچھا ورگا شبد ہو ک چ ک چ نوں وی اک ماترا سمجھدے ہن۔ اس ماترا دی ظاہر کرن لئی چھوٹے اکھر تسُ لکھدے ہن۔

سوراگھات

جاپانی شبد سنگیتاتمک سوراگھات دے ہن۔ سوراگھات دے پرکار بہت گھٹّ ہن۔ چار ماترا والے شبداں وچّ ہیٹھ لکھے کیول چار پرکار دے بھید ہن۔ جاپانی بھاشا وچّ اک ہی اچارن اتے وکھ وکھ ارتھ والے انیک شبد ہن۔ سوراگھات وچّ وی اوہناں شبداں وچّ بھید دسن دی شکتی نہیں ہے۔ کمِ (کاغذ) اتے کمِ (بال) دے اچارن، سواراگھات وچّ کوئی انتر نہیں ہے۔ اسیں کیول اوہناں دی چینی لپی نوں دیکھن نال ہی دوناں دا بھید جان سکدے ہاں۔ پر ایہہ سوراگھات واک وچّ شبدسموہ نوں چنگی بھانتی دسدا ہے۔ نوانو سکرو میرا منا چتے شمتا۔

حوالے