Tekst źródłowy strony bałwan

== bałwan ({{język polski}}) ==
[[Plik:Auburn Alabama Snowman 2009.jpg|thumb|bałwan (1.1)]]
[[Plik:Poland mount Sleza - ancient cult figure.jpg|thumb|bałwan (1.2)]]
[[Plik:The tube.jpg|thumb|bałwan (2.1)]]
{{wymowa}} {{audio|Pl-bałwan.ogg}}, {{IPA3|ˈbawvãn}}, {{AS3|b'''a'''u̯vãn}}, {{objaśnienie wymowy|NAZAL}}
{{znaczenia}}
''rzeczownik, rodzaj męskozwierzęcy''
: (1.1) [[figura]] [[człowiek]]a [[ulepić|ulepiona]] [[z]]e [[śnieg]]u; {{wikipedia}}
: (1.2) {{etn}} {{rel}} [[figura]] [[bożek|bożka]] [[pogański]]ego
: (1.3) {{łow}} [[wypchać|wypchany]] [[cietrzew]] [[lub]] [[udawać|udająca]] [[on|go]] [[makieta]] [[używać|używane]] [[na]] [[wab]]ia
''rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy''
: (2.1) {{książk}} [[spienić|spieniona]] [[fala]] [[morski|morska]]
: (2.2) {{przest}} [[wielki|wielka]] [[bryła]], [[wielki]] [[kawał]], [[słup]]<ref>{{Karłowicz1900|tom=I|strony=91}}</ref>; [[również]] [[jednostka]] [[bryłowy|bryłowa]] [[urobek|urobku]] [[np.]] [[sól|soli]]; {{Gloger}}
: (2.3) {{stpol}} [[słup]], [[bryła]] [[sól|soli]]<ref name="Skorupka">Stanisław Skorupka, ''Synonimiczne grupy wyrazowe'', „Poradnik Językowy” nr 1/1950, s. 16.</ref>
: (2.4) {{stpol}} [[drewniany]] [[kloc]]<ref name="Skorupka"/>
''rzeczownik, rodzaj męskoosobowy''
: (3.1) {{pot}} {{pogard}} [[głupek]], [[tuman]]
{{odmiana}}
: (1.1-3) {{odmiana-rzeczownik-polski
|Mianownik lp = bałwan
|Dopełniacz lp = bałwana
|Celownik lp = bałwanowi
|Biernik lp = bałwana
|Narzędnik lp = bałwanem
|Miejscownik lp = bałwanie
|Wołacz lp = bałwanie
|Mianownik lm = bałwany
|Dopełniacz lm = bałwanów
|Celownik lm = bałwanom
|Biernik lm = bałwany
|Narzędnik lm = bałwanami
|Miejscownik lm = bałwanach
|Wołacz lm = bałwany
}}
: (2.1-3) {{odmiana-rzeczownik-polski
|Mianownik lp = bałwan
|Dopełniacz lp = bałwanu
|Celownik lp = bałwanowi
|Biernik lp = bałwan
|Narzędnik lp = bałwanem
|Miejscownik lp = bałwanie
|Wołacz lp = bałwanie
|Mianownik lm = bałwany
|Dopełniacz lm = bałwanów
|Celownik lm = bałwanom
|Biernik lm = bałwany
|Narzędnik lm = bałwanami
|Miejscownik lm = bałwanach
|Wołacz lm = bałwany
}}
: (3.1) {{odmiana-rzeczownik-polski
|Mianownik lp = bałwan
|Dopełniacz lp = bałwana
|Celownik lp = bałwanowi
|Biernik lp = bałwana
|Narzędnik lp = bałwanem
|Miejscownik lp = bałwanie
|Wołacz lp = bałwanie
|Mianownik lm = bałwany
|Dopełniacz lm = bałwanów
|Celownik lm = bałwanom
|Biernik lm = bałwanów
|Narzędnik lm = bałwanami
|Miejscownik lm = bałwanach
|Wołacz lm = bałwany
}}
{{przykłady}}
: (1.1) ''[[dziecko|Dzieci]] [[ulepić|ulepiły]] [[ogromny|ogromnego]] [[bałwan]]a.''
: (1.2) ''[[lecz|Lecz]] [[zmieszać się|się zmieszali]] [[z]] [[poganin|poganami]] [[i]] [[nauczyć się|nauczyli się]] [[ich]] [[uczynek|uczynków]]; [[począć|poczęli]] [[czcić]] [[ich]] [[bałwan]]y''<ref>Psalm 106</ref>.
: (2.1) ''[[wtem|Wtem]] [[sztorm]] [[zerwać się|się zerwał]] [[nagle]], [[bałwan]]y [[wokół]] [[wrzeć|wrzały]] [[zmywać|zmywając]] [[pokład]] [[cały]]''<ref>Jan Brzechwa</ref>.
: (2.2) ''[[każdy|Każdy]] [[bałwan]] [[mieć|ma]] [[mieć]] [[własny|własną]] [[miara|miarę]] [[łokieć|łokci]] [[4]], [[tj.]] [[wzdłuż]] [[miara|miar]] [[3]] [[a]] [[czwarty|czwartą]] [[miara|miarę]] [[wszerz]], [[także]] [[i]] [[wmiąż]]''<ref>Instrukcja dla kopaczy soli szybikowej w Wieliczce, Wieliczka 1615-08-30 [w:] ''Instrukcje górnicze dla żup krakowskich z XVI-XVIII wieku'', „Źródła do Dziejów Nauki i Techniki”, t. 4, s. 18, oprac. Antonia Keckowa, Zakład Narodowy imienia Ossolińskcih, Wrocław 1963</ref>.
: (3.1) ''[[ty|Ty]] [[bałwan]]ie! [[czemu|Czemu]] [[to]] [[zrobić|zrobiłeś]]?!''
{{składnia}}
{{kolokacje}}
: (1.1) [[ulepić]] / [[postawić]] bałwana
: (1.3) [[stawiać]] bałwany
: (2.1) bałwan [[ryczeć|ryczy]] / [[huczeć|huczy]]
: (2.2) bałwan [[sól|soli]] / [[kruszec|kruszcu]] / [[miedź|miedzi]] / [[ołów|ołowiu]] / [[cyna|cyny]] / [[marmur]]u • bałwan [[lód|lodu]]
{{synonimy}}
: (1.2) [[posążek]], [[figurka]]
: (2.1) [[grzywacz]]
: (1.3) [[cień]], [[bałwanek]]
: (3.1) [[baran]], [[bęcwał]], [[głupiec]], [[głupek]], [[cymbał]], [[debil]], [[dureń]], [[idiota]], [[imbecyl]], [[jełop]], [[kretyn]], [[młotek]], [[tępak]], [[tuman]], [[osioł]], [[palant]], [[przygłup]], [[półgłówek]]
{{antonimy}}
{{hiperonimy}}
{{hiponimy}}
{{holonimy}}
{{meronimy}}
{{pokrewne}}
: {{rzecz}} [[bałwanica]] {{ż}}, [[bałwanienie]] {{n}}, [[zbałwanienie]] {{n}}
:: {{zdrobn}} [[bałwanek]] {{mzw}}
: {{czas}} [[bałwanić]] {{ndk}}, [[bałwanieć]] {{ndk}}, [[zbałwanieć]] {{dk}}
: {{przym}} [[bałwankowy]], [[bałwaniasty]]
{{frazeologia}}
: [[kto zdaje się na łaskę bałwanów, utonąć musi]] • [[skończony bałwan]]
{{etymologia}}
: (2.3-4) ''wyraz ogólnosłowiański, przejęty z języków turkijskich'' ({{por}} {{etymn|kirg|балбан}} (balban) → [[siłacz]]), ''a tam zapożyczony z języków irańskich'' ({{por}} {{etymn|pers|پهلوان}} (pahlevān) → [[bojownik]], [[bohater]])<ref>{{Boryś2005}}</ref>
: (2.1) < (2.3-4)<ref name="Skorupka"/>
{{uwagi}}
{{tłumaczenia}}
* angielski: (1.1) [[snowman]]; (1.2) [[idol]] ([[god]]); (1.3) [[dummy]]; (2.1) [[roller]], [[billow]]
* białoruski: (1.1) [[снежная баба]] {{ż}}, [[балван]] {{m}}; (1.2) [[балван]] {{m}}, [[ідал]] {{m}}; (2.1) [[вал]] {{m}}; (3.1) [[балван]] {{m}}, [[дурань]] {{m}}, [[дурыла]] {{m}}
* bułgarski: (1.1) [[снежен човек]] {{m}} (snežen čovek); (1.2) [[идол]] {{m}} (idol), [[кумир]] {{m}} (kumir)
* chiński standardowy: (1.1) {{puprtrad|[[雪人]]}} (xuěrén)
* chorwacki: (1.1) [[snjegović]] {{m}}, [[snješko]] {{m}}
* czeski: (1.1) [[sněhulák]] {{m}}; (3.1) [[hlupák]] {{m}}
* duński: (1.1) [[snemand]] {{w}}; (1.2) [[afgud]] {{w}}, [[afgudsbillede]] {{n}}; (2.1) [[sø]] {{w}}, [[søgang]] {{w}}; (3.1) [[fæhoved]] {{n}}, [[dumrian]] {{w}}
* esperanto: (1.1) [[neĝhomo]], [[neĝviro]]; (2.1) [[ondego]]
* estoński: (1.1) [[lumememm]]
* fiński: (1.1) [[lumiukko]]
* francuski: (1.1) [[bonhomme de neige]] {{m}}; (1.2) [[idole]]; (2.1) [[grosse vague]] {{ż}}; (3.1) [[âne]] {{m}}, [[bourrique]] {{ż}}, [[ballot]] {{m}}, [[con]] {{m}}, [[cornichon]] {{m}}, [[cruche]] {{ż}}, [[enflé]] {{m}}, [[moule]] {{ż}}, [[tourte]] {{ż}}
* hiszpański: (1.1) [[muñeco de nieve]] {{m}}; (3.1) [[bobo]] {{m}}, [[borrico]] {{m}}, [[gilitonto]] {{m}}, [[idiota]] {{m}}, [[memo]] {{m}}, [[tontolaba]] {{m}}
* indonezyjski: (1.1) [[boneka salju]]
* interlingua: (3.1) [[beotio]]
* japoński: (1.1) [[雪だるま]] ([[ゆきだるま]], yukidaruma)
* jidysz: (3.1) [[באַלוואַן]] {{m}} (balwan), [[יאָנץ]] {{m}} (jonc), [[דאָס]] {{m}} (dos)
* kantoński: (1.1) [[雪人]] (syut3 jan4)
* karaimski: (1.2) [[абак]]
* kaszubski: (1.1) [[snieżélc]] {{m}}
* kataloński: (1.1) [[ninot de neu]] {{m}}
* koreański: (1.1) [[눈사람]] (nunsaram)
* litewski: (1.1) [[senis besmegenis]] {{m}}, [[sniego senis]] {{m}}
* łotewski: (1.1) [[sniegavīrs]] {{m}}
* macedoński: (1.1) [[снешко]] {{m}}
* maltański: (1.1) [[borrinu]] {{m}}
* minnan: (1.1) [[雪人]] (seh-lâng / serh-lâng)
* niderlandzki: (1.1) [[sneeuwpop]] {{m}}, [[sneeuwman]] {{m}}
* niemiecki: (1.1) [[Schneemann]] {{m}}; (1.2) [[Götze]] {{m}}; (2.1) [[Woge]] {{ż}}; (3.1) [[Trottel]] {{m}}
* norweski (bokmål): (1.1) [[snømann]] {{m}}
* norweski (nynorsk): (1.1) [[snømann]] {{m}}
* norweski (riksmål): (1.1) [[snømann]] {{w}}
* nowogrecki: (1.1) [[χιονάνθρωπος]] {{m}}; (1.2) [[είδωλο]] {{n}}; (3.1) [[κουτός]] {{m}} (koutós)
* portugalski: (1.1) [[boneco de neve]] {{m}}
* rosyjski: (1.1) [[снеговик]] {{m}}, [[снежная баба]] {{ż}}; (1.2) [[идол]] {{m}}, [[истукан]] {{m}}, [[чурбан]] {{m}}; (2.1) [[волна]] {{ż}}, [[вал]] {{m}}; (3.1) [[болван]] {{m}}
* rumuński: (1.1) [[om de zăpadă]] {{m}}; (2.1) [[val]] {{n}}
* słowacki: (1.1) [[snehuliak]] {{m}}
* słoweński: (1.1) [[snežak]] {{m}}, [[sneženi mož]] {{m}}
* szwedzki: (1.1) [[snögubbe]] {{w}}
* turecki: (1.1) [[kardan adam]]
* ukraiński: (1.1) [[сніговик]] {{m}}, [[снігова баба]] {{ż}}; (1.2) [[ідол]], [[кумир]] {{m}}; (3.1) [[бовдур]] {{m}}
* węgierski: (1.1) [[hóember]]; (1.2) [[bálvány]]
* wietnamski: (1.1) [[người tuyết]]
* włoski: (1.1) [[pupazzo di neve]] {{m}}
{{źródła}}
<references />