Toniak bruzdkowany

Toniak bruzdkowany

Acilius canaliculatus
(Nicolai, 1822)
Samica
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze drapieżne
Rodzina	pływakowate
Podrodzina	Dytiscinae
Plemię	Aciliini
Rodzaj	toniak
Podrodzaj	Acilius s.str.
Gatunek	toniak bruzdkowany
Synonimy Dytiscus canaliculatus Nicolai, 1822 Heteroelytrus canaliculatus (Nicolai, 1822) Hydaticus canaliculatus (Nicolai, 1822) Acilius canaliculatus var. xantischius Gozis, 1911 Acilius caliginosus Curtis, 1825 Acilius dispar Lacordaire, 1835 Dytiscus sulcatoaffinis Hummel, 1822 Acilius sulcatoaffinis (Hummel, 1822) Dyticus sulcipennis Sahlberg, 1824 Acilius sulcipennis (Sahlberg, 1824) Acilius laevisulcatus Motschulsky, 1845 Acilius subimpressus Motschulsky, 1845 Acilius kotulae Ulanowski, 1884

Toniak bruzdkowany (Acilius canaliculatus) – gatunek chrząszcza z rodziny pływakowatych. Zamieszkuje palearktyczną Eurazję, głównie jej część północną.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1822 roku przez Ernsta Augusta Nicolaia pod nazwą Dytiscus canaliculatus. Jako lokalizację typową wskazano Halle w Niemczech.

Morfologia

Owad dorosły

Imago, widok od spodu

Chrząszcz o płaskim, w zarysie jajowatym ciele długości od 14 do 16 mm. Głowa jest żółta z czarnym wzorem obejmującym poprzeczny pasek nasadowy i M-kształtną plamę na czole; w przeciwieństwie do toniaka żeberkowanego brak jest V-kształtnej plamy za nadustkiem. Przedplecze jest żółte do żółtobrunatnego z czarnym pasami biegnącymi wzdłuż wszystkich krawędzi i tworzącymi trapez. Tarczka ma smolistą barwę, czasem z rozjaśnionym wierzchołkiem. Pokrywy mają barwę żółtą do żółtobrunatnej z obfitym, drobnym i miejscami zlewającym się plamkowaniem koloru czerwonobrunatnego do czarnego. U samic pokrywy mają żeberka i głębokie, owłosione bruzdy, u samców są one zaś gładkie i bezwłose. Punkty makroskopowe na pokrywach są półksiężycowate, w tyle nieco gęściej rozmieszczone. Oprócz nich obecne są punkty drobne i mikrosiateczkowanie. Podgięcia pokryw są płaskie do lekko wypukłych. Ubarwienie spodu ciała wykazuje zmienność wewnątrzgatunkową. Spotyka się osobniki o spodzie całkowicie żółtym lub z wzorem barwy od rudobrązowej po czarną obecnym na śródpiersiu, zatułowiu i przednich częściach sternitów odwłoka. Udział osobników całkiem żółtych jest większy w populacjach z wschodniej części zasięgu. Odnóża wykazują silny dymorfizm płciowy. U samców uda i golenie przedniej pary są rozszerzone, a stopy przedniej pary mają człony od pierwszego do trzeciego rozbudowane w formę talerza, na którego spodzie znajdują się jedna duża przylga, dwie przylgi małe oraz od 230 do 235 przylg drobnych, rozmieszczonych w dwóch grupach. Stopy pary środkowej mają człony od pierwszego do trzeciego słabiej rozbudowane, zaopatrzone w pęki pozakrzywianych szczecin na krawędziach tylno-brzusznych, oraz w niewielkie przylgi w częściach przednio-brzusznych – do trzech na członie pierwszym, od 5 do 12 na członie drugim i od 5 do 17 na członie trzecim. Pazurki odnóży przednich i środkowych samca są długie, wąskie i sierpowato zakrzywione. Odnóża tylnej pary są wiosłowate i, w przeciwieństwie do toniaka żeberkowanego, mają przyciemnione nasady ud. Genitalia samca cechują się wierzchołkiem płata środkowego edeagusa w widoku grzbietowym ściętym z wyniesionymi kątami szczytowo-bocznymi.

Larwa

Larwy mają ciało w zarysie wrzecionowate, ale bardziej krępe niż u toniaka żeberkowanego. Ubarwione są ogólnie ciemniej niż u toniaka żeberkowanego, z dominacją odcieni złotych i żółtobrunatnych. Długość ciała u larw pierwszego stadium wynosi od 10,5 do 11 mm, u drugiego stadium od 14,5 do 16 mm, a u trzeciego od 20 do 23 mm. Głowa jest mała, krępa, owalna, stosunkowo krótka. Warga dolna ma wyrostek bródki słabo rozwidlony i krótszy niż u tonika żeberkowanego. U drugiego i trzeciego stadium na wewnętrznej krawędzi żuwaczki brak wypukłości czy ząbka, a zazwyczaj brak także kępki szczecin. Przedtułów jest szeroki i przysadzisty. Przysadki odwłokowe są krótkie i zaopatrzone w siedem szczecinek każda.

Biologia i ekologia

Siedlisko

Owad ten zasiedla jeziorka, stawy, torfowiska, mokradła, kałuże, rozlewiska, rowy melioracyjne, a czasem pojawia się w rzekach i strumieniach. Nie ma preferencji względem roślinności, bytując zarówno w wodach gęsto zarośniętych, jak i pozbawionych roślin. Jak inne toniaki preferuje zbiorniki pozbawione ryb.

Cykl rozwojowy i zachowanie

Postacie dorosłe zimują w wodzie, także pod pokrywą lodu. Okres rozrodczy przypada na wiosnę i początek lata. Postacie dorosłe są dobrymi lotnikami i w tym okresie rozlatują się po różnych zbiornikach celem rozmnażania. Na czas kopulacji samiec przyczepia się do grzbietu samicy przyssawkami na stopach. Budowa pokryw samicy ma mu za zadanie to utrudnić – samica w czasie kopulacji jest bardziej narażona na ataki drapieżników i w jej interesie jest, by akt ten trwał jak najkrócej.

Samice składają jaja ponad powierzchnią wody, ale w jej pobliżu, wybierając wilgotne zakamarki kory martwych pni i gałęzi, kępy mchów i szczeliny pod kamieniami.

Larwy klują się po około tygodniu i wracają do wody. Ich rozwój trwa około miesiąca i w tym czasie przechodzą dwie wylinki. Dobrze pływają za pomocą szybkich i jednostajnych ruchów wszystkich odnóży. Potrafią też zawisać w toni wodnej na dowolnej głębokości. Oddychają powietrzem atmosferycznym. W przypadku zagrożenia potrafią gwałtownie sprężać i rozprężać ciało, wykonując skoki nad powierzchnią wody. Przepoczwarczają się na lądzie, zakopane w glebie. Stadium poczwarki trwa od 16 do 28 dni i kończy się przed zimą.

Pokarm

Zarówno larwa jak i imago są drapieżnikami. Początkowe stadia larwalne żerują głównie na planktonowych skorupiakach, w tym wioślarkach, widłonogach i małżoraczkach, a w przypadku ich braku na młodych larwach komarowatych. Starsze larwy i osobniki dorosłe polują na większe larwy komarowatych i ochotkowatych, larwy jętek i ważek równoskrzydłych. Dorosłe chrząszcze ponadto polują na skąposzczety i larwy ważek różnoskrzydłych. Żywią się także skrzekiem oraz padłymi rybami i płazami.

Rozprzestrzenienie

Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny i europejskiej części Rosji. W Azji podawany jest z Azerbejdżanu, Kazachstanu, Syberii, północno-zachodnich Chin i Rosyjskiego Dalekiego Wschodu z Kamczatką i Sachalinem włącznie.