Przejdź do zawartości

Góralek skalny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Procavia)
Góralek skalny
Procavia capensis
(Pallas, 1766)[1]
Ilustracja
Góralek skalny, Południowa Afryka
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

góralkowce

Rodzina

góralkowate

Rodzaj

góralek

Gatunek

góralek skalny

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[56]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Występowanie[57]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Góralek skalny[58] (Procavia capensis) – gatunek ssaka z rodziny góralkowatych (Procaviidae) zamieszkujący kontynent afrykański, Półwysep Arabski, Bliski Wschód, aż po Turcję. Prowadzi osiadły tryb życia. Jak wszystkie góralkowce przypomina kawię domową (świnkę morską). Jest od niej jednak znacznie większy; dorosły osobnik mierzy 40–60 cm. Posiada niewielki ogon i krótkie uszy. Żyje w stadach[57]. Nie kopie nor, ale chętnie wykorzystuje wykopane przez inne zwierzęta, takie jak mrówniki afrykańskie czy surykatki szare.

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1766 roku niemiecki botanik i zoolog Peter Simon Pallas nadając mu nazwę Cavia capensis[1]. Miejsce typowe to Przylądek Dobrej Nadziei, Prowincja Przylądkowa Zachodnia, Południowa Afryka[1][59][60]. Holotyp nie istnieje[61]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju góralek[58] (Procavia)[60][62].

Tradycyjnie takson ten jest traktowany jako jeden gatunek P. capensis[63]; jednak niektórzy autorzy uważają, że P. capensis ogranicza się do południowej Afryki i traktują następujące taksony jako odrębne gatunki: P. welwitschii południowo-zachodniej Angoli i Namibii, P. ruficeps z północno-zachodniej Afryki i Sudanu, P. johnstoni z południowo-zachodniej Tanzanii, Malawi, Mozambiku i Zimbabwe oraz P. habessinica z Egiptu, Sudanu, Izraela i Półwyspu Arabskiego[60]. Ostatnie badania nad zmiennością geograficzną oparte o mtDNA w Południowej Afryce wykazują, że co najmniej w tym co tradycyjnie uważa się za P. capensis istnieją dwa odrębne taksony[60]. Zachodzi potrzeba przeprowadzenia więcej badań genetycznych dotyczących całego zasięgu C. capensis, co najprawdopodobniej zaowocuje podziałem C. capensis na kilka gatunków[60]. Ważność wielu podgatunków jest wątpliwa, a niektóre z nich mogą być odrębnymi gatunkami[60].

Tradycyjnie rozpoznano siedemnaście podgatunków[60]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
P. c. bamendae Procavia bamendae Brauer, 1913 Bamenda, Kamerun[64]. Najprawdopodobniej ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie; zebrany przez Karla von Adametza[34].
P. c. capillosa Procavia erlangeri capillosa Brauer, 1917 Adaba, (7°00′N 39°24′E/7,000000 39,400000), Oromia, Etiopia[64]. Skóra (sygnatura ZMB 21759) i czaszka (sygnatura ZMB 21760) samicy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie; zebrany przez H. Ellenbecka[44].
P. c. erlangeri Procavia erlangeri O. Neumann, 1901 Górny bieg rzeki Uebi Szebelie, Somalia[64].
P. c. habessinica Hyrax habessinicus Hemprich & Ehrenberg, 1832 Przybrzeżne góry, niedaleko Arkiko i Eilet, Etiopia[64][65].
P. c. jacksoni Procavia jacksoni O. Thomas, 1900 „Ravine Station”, Kenia[64][20]. Samica (sygnatura BMNH 1899.8.4.100) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrana przez Fredericka Jacksona[20][66].
P. c. jayakari Procavia syriaca jayakari O. Thomas, 1892 Dofar, pomiędzy Maskat i Adin, Oman[64]. Dorosła samica (sygnatura BMNH 1891.2.5.2) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrana przez Atmarama Jayakariego[15][67].
P. c. johnstoni Procavia johnstoni O. Thomas, 1894 „Fort Lister”, Malawi[64]. Dorosła samica (sygnatura 1894.1.25.16) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrana przez Alexandra Whyte’a[18][68].
P. c. kerstingi Procavia Kerstingi Matschie, 1899 50 km na południowy wschód od Pessi (około 7°50′N), granica Togo–Benin[64]. Syntypy – trzy skóry i dwie czaszki – ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie; zebrane przez Otto Kerstinga[19].
P. c. mackinderi Procavia mackinderi O. Thomas, 1900 Teleki Valley, na wysokości 13 000 ft (3962 m), zachodnie zbocze góry Kenia, Kenia[64][69]. Dorosły samiec (sygnatura BMNH 1900.2.1.35) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrany 5 września 1899 roku[20][69].
P. c. matschiei Procavia matschiei O. Neumann, 1900 Tanzania[64]. Czaszka[21].
P. c. pallida Procavia pallida O. Thomas, 1891 Płaskowyż Hekebo, Somalia[64]. Dorosła samica (sygnatura BMNH 1885.11.16.4) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrana 12 grudnia 1884 roku przez J. Mengesa[13][70].
P. c. ruficeps Hyrax ruficeps Hemprich & Ehrenberg, 1832 Dongola, Sudan[64].
P. c. scioana Hyrax scioanus Giglioli, 1888 „Szeua”, Etiopia[64][71]. Czaszka (sygnatura MF 1510) ze zbiorów Museo di storia naturale sezione di zoologia „La Specola”; zebrana w 1887 roku Raffaele Traversiego[71].
P. c. sharica Procavia sharica O. Thomas & Wroughton, 1907 Kajibu, rzeka Szari, Czad[64]. Młodociany samiec (sygnatura BMNH 1907.7.8.197) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrany 14 lipca 1905 roku przez kpt. George’a Goslina[27][72].
P. c. syriaca Hyrax syriacus von Schreber, 1784 Góry Liban, Liban[64].
P. c. welwitschii Hyrax Welwitschii J.E. Gray, 1868 Rzeka Maiomba, Moçâmedes, Angola[64][73]. Czaszka dorosłego osobnika ze zbiorów Museu Nacional de História Natural e da Ciência[73].

Nazewnictwo zwyczajowe

[edytuj | edytuj kod]

Zwierzę to żyje na terenie wielu krajów afrykańskich i azjatyckich. W związku z tym jest różnorako nazywane. Biblia hebrajska nazywa góralka שָּׁפָן szaphan. Europejczycy, niemający kontaktów z krajami Bliskiego Wschodu, szczególnie po podbojach islamskich, nie wiedzieli jak tłumaczyć nazwę tego zwierzęcia z hebrajskiego na języki narodowe, nie wiedzieli, o jakie zwierzę chodzi. Występujące aż cztery razy w Starym Testamencie słowo szaphan było tłumaczone jako jeż (Biblia Wujka), królik (Biblia brzeska), a nawet borsuk. Od fenickiego, zlatynizowanego później i-szphan-im – ziemia góralków – wzięła swą nazwę Hiszpania, łac. Hispania.

Arabowie – zwierzę występuje w Syrii, Libanie, Jordanii, Palestynie i innych krajach arabskich – nazywają góralka ghenam, Palestyńczycy nusnus.

W Południowej Afryce góralek nazywany jest dassie lub rock rabbit. W języku niderlandzkim, którego używali przybywający z Europy osadnicy z okolic Kapsztadu, słowo dassie oznacza borsuka. Również w języku afrykanerskim nazywa się góralka dassie, w suahili pelele lub łibari. Borsuki jednak należą do łasicowatych, zaś góralki do góralkowatych.

Etymologia nazw naukowych

[edytuj | edytuj kod]
  • Procavia: gr. προ pro ‘przed’; rodzaj Cavia Pallas, 1766 (kawia)[74].
  • capensis: Przylądek Dobrej Nadziei (ang. Cape of Good Hope), Południowa Afryka[75].
  • bamendae: Bamenda, Kamerun[76].
  • capillosa: łac. capillus ‘włosy’[77]; przyrostek -osa ‘obfitość, pełnia’[78].
  • erlangeri: Victor Carl Heinrich Freiherr von Erlanger (zwany Carlo von Erlanger) (1872–1904), niemiecki przyrodnik, kolekcjoner z tropikalnej Afryki z lat 1900–1901[79][80].
  • habessinicus: Abisynia (obecnie Etiopia)[81].
  • jacksoni: Sir Frederick John Jackson (1860–1929), angielski podróżnik, administrator kolonialny, zastępca gubernatora Brytyjskiej Afryce Wschodniej w latach 1907–1911, gubernator Ugandy w latach 1911–1917, przyrodnik, kolekcjoner[82][83].
  • jayakari: płk. Atmaram Sadashiv G. Jayakar (1844–1911), indyjski chirurg[84].
  • johnstoni: Sir Harry Hamilton Johnston (1858–1927), angielski podróżnik po tropikalnej Afryce w latach 1882–1884, administrator kolonialny, Wicekonsul Kamerunu i Delty Nigru w 1885 roku, konsul w Portugalskiej Afryce Wschodniej w 1889 roku, komisarz ds. Afryki Południowo-Środkowej w latach 1891–1896, konsul generalny w Tunezji w latach 1897–1899, specjalny komisarz w Ugandzie w latach 1899–1901[85][86].
  • kerstingi: dr Otto Kersting (ur. 1863), niemiecki misjonarz, administrator kolonialny z Yap, w Niemieckich Karolinach, botanik, kolekcjoner z Niemieckiej Afryki Wschodniej z lat 1893–1894, 1897–1909 i Nowej Gwinei z 1896 roku[87].
  • mackinderi: Sir Halford John Mackinder (1861–1947), brytyjski pionier geopolityki i geostrategii, geograf, alpinista, który dokonał pierwszego wejścia na górę Kenia w 1899 roku[88].
  • matschiei: prof. Georg Friedrich Paul Matschie (1862–1926), niemiecki zoolog z Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie w latach 1886–1926, sekretarz Deutsche Ornithologen-Gesellschaft w latach 1894–1907[89][90].
  • pallida: łac. pallidus ‘blady, ziemisty’, od pallere ‘być bladym’[91].
  • ruficeps: łac. rufus ‘czerwony’; -ceps ‘-głowy’, od caput, capitis ‘głowa’[92].
  • scioana: wł. Scioa Szeua dawne królestwo i prowincja Abisynii (obecnie Etiopia)[93].
  • sharica: rzeka Szari (ang. Shari River), Czad[27].
  • syriaca: łac. Syriacus ‘Syryjczyk, syryjski’[94].
  • welwitschii: dr Friedrich Martin Josef Welwitsch (1806–1872), austriacki botanik, kolekcjoner, podróżnik po Angoli w latach 1853–1861[95][96].

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Góralek skalny występuje w zależności od podgatunku[60]:

Informacje o rozmieszczeniu góralka skalnego są nadal niekompletne; obecny jest również w Erytrei, Nigrze, Nigerii, w południowy i środkowym Sudanie, Sudanie Południowym, Ugandzie, Rwandzie, Burundi, Zambii i wschodniej Botswanie, ale przynależność podgatunkowa tych populacji wciąż wymaga potwierdzenia[60].

Budowa anatomiczna a specyfika gatunku

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 39–58 cm; masa ciała 1,8–5,4 kg; brak brak dymorfizmu płciowego[97][62]. Wzór zębowy: I C P M (x2) = 32[97].

Góralek przylądkowy jest zwierzęciem bardzo szczególnym, przede wszystkim ze względu na budowę anatomiczną swego ciała. Mózg góralka przylądkowego przypomina budową mózg słonia. Jego żołądek ma budowę podobną do budowy żołądka konia. Struktura tylnych kończyn zbliżona jest do struktury tylnych kończyn tapira. Górne siekacze Procavia capensis przypominają siekacze gryzoni, górne uzębienie jako takie jest podobne do górnego uzębienia nosorożca, dolne przypomina uzębienie hipopotama. Kły tego ssaka przypominają ciosy słonia. Zoologowie porównują ogólną budowę ciała góralka do budowy ciała słonia lub konia. Podobnie jak słonie mają doskonałą pamięć.

Czaszka. Znalezione w Namibii w październiku 2012 roku

Czaszka góralka wyposażona jest w parę długich kłowatych zębów siecznych oraz w zęby trzonowe, które przypominają trzonowce nosorożca. Jego przednie kończyny są stopochodne, tylne zaś palcochodne (jak u psa czy konia). Spody stóp mają szeroką i miękką poduszkę, której wilgotność utrzymywana jest dzięki specjalnej wydostającej się z gruczołów wydzielinie. Samce są nieznacznie większe od samic.

Rozmnażanie

[edytuj | edytuj kod]

Góralki wydają od dwóch do trzech młodych po 7-miesięcznej ciąży. Młode rodzą się w pełni ukształtowane, z otwartymi oczami i okryte futrem. Przestają być karmione przez matki po dziesięciu tygodniach, przy czym zaczynają się odżywiać jak dorosłe osobniki już po dwóch tygodniach. Góralki osiągają dojrzałość płciową po szesnastu miesiącach. Rozmiary dorosłego osobnika mają w wieku trzech lat. Przeciętnie góralki żyją około 10 lat, w niewoli 7.

Biotop

[edytuj | edytuj kod]

Zwierzęta te żyją w hordach, dochodzących do 26 sztuk[98]. Hordy te składają się z mniejszych stad, które z kolei złożone są z kilku grup rodzinnych. Na czele takiej grupy stoi dorosły samiec. Większość czasu góralki spędzają wypoczywając w grupie lub wygrzewając się na słońcu. Pomaga to im w utrzymaniu regularnej temperatury ciała. Ssaki te nie są w pełni zwierzętami stałocieplnymi[99].

Na góralka polują lamparty plamiste, likaony pstre, szakale, mangusty, dzienne ptaki drapieżne, pytony oraz człowiek.

Odżywianie

[edytuj | edytuj kod]

Góralek zjada trawy, zioła, młode pędy i owoce. Nie gardzi larwami i insektami. Potrafi przybrać na wadze do 75% w czasie pory suchej[100].

Góralki a medycyna

[edytuj | edytuj kod]

Góralki jak wszystkie z rodzaju Procavia produkują dużą ilość substancji zwanej hyraceum, która zalega wokół ich siedlisk (mieszanina uryny i odchodów). Robią tak zapewne ze względu na jej właściwości zapachowe, dlatego też surowiec ten był stosowany w perfumerii[101]. Hyraceum działa jak feromon – funkcja socjalna. Służy również do oznaczania terytorium okupowanego przez hordę. Przez tysiące lat mieszkańcy Afryki i Bliskiego Wschodu używali hyraceum jako antidotum na epilepsję, konwulsje i problemy hormonalne u kobiet. Wierzono również, iż hyraceum przeciwdziała efektowi wywoływanemu przez jad żmii. Hyraceum nazywano czarnym kamieniem[102].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Kombinacja nazw; nieuzasadniona poprawka Hyrax habessinicus Hemprich & Ehrenberg, 1832
  2. ↑ Kombinacja nazw.
  3. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Hyrax irroratus var. luteogaster J.E. Gray, 1869.
  4. ↑ Nieuzasadniona poprawka Hyrax scioanus Giglioli, 1888.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d P.S. Pallas: Miscellanea zoologica: quibus novae imprimis atque obscurae animalium species describuntur et observationibus iconibusque illustrantur. Hagae Comitum: Apud Petrum van Cleef, 1766, s. 30. (łac.).
  2. ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. T. 4. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1784, s. ryc. ccxlb. (łac.).
  3. ↑ a b F.W. Hemprich & Ch.G. Ehrenberg: Symbolae physicae, seu, Icones et descriptiones corporum naturalium novorum aut minus cognitorum. Cz. 1. Berolini: Ex Officina Academica, venditur a Mittlero, 1828, s. dec. 1, folio g, h. (łac.).
  4. ↑ Gray 1868 ↓, s. 42.
  5. ↑ a b Gray 1868 ↓, s. 43.
  6. ↑ a b Gray 1868 ↓, s. 45.
  7. ↑ Gray 1868 ↓, s. 47.
  8. ↑ a b J.E. Gray. New Species of Hyrax. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 3, s. 242, 242. (ang.). 
  9. ↑ J.E. Gray: Catalogue of carnivorous, pachydermatous, and edentate Mammalia in the British museum. London: The Trustees, 1869, s. 285. (ang.).
  10. ↑ W.T. Blanford. On the Species of Hyrax inhabiting Abyssinia and the Neighbouring Countries. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1869, s. 642, 1870. (ang.). 
  11. ↑ J.E. Gray: Hand-list of the edentate, thick-skinned and ruminant mammals in the British Museum. London: The Trustees, 1873, s. 8. (ang.).
  12. ↑ E.H. Giglioli. Note intorno agli animali vertebrati raccolti dal Conte Augusto Boutourline e dal Dr. Leopoldo Traversi ad Assab e nello Scioa negli anni 1884-87. „Annali del Museo civico di storia naturale di Genova”. Serie 2a. 26, s. 21, 1888. (wł.). 
  13. ↑ a b O. Thomas. Diagnosis of a new species of Procavia. „Annali del Museo civico di storia naturale di Genova”. Serie 2a. 30, s. 908, 1891. (ang.). 
  14. ↑ Thomas 1892 ↓, s. 61.
  15. ↑ a b c Thomas 1892 ↓, s. 63.
  16. ↑ a b Thomas 1892 ↓, s. 66.
  17. ↑ Thomas 1892 ↓, s. 69.
  18. ↑ a b O. Thomas. On the mammals of Nyasaland: third contribution. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1894, s. 142, 1894. (ang.). 
  19. ↑ a b P. Matschie. Beschreibung eines anscheinend neuen Klippschliefers, Procavia kerstingi. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1899, s. 59, 1899. (niem.). 
  20. ↑ a b c d e O. Thomas. List of mammals obtained by Mr. H. J. Mackinder during his recent expedition to Mount Kenya, British East Africa. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1900, s. 176, 1900. (ang.). 
  21. ↑ a b O.R. Neumann. Die von mir in den Jahren 1892-95 in Ost- und Central-Africa, speciell in den Massai-Ländern und den Ländern am Victoria Nyansa gesammelten und beobachteten Säugethiere. „Zoologische Jahrbücher”. 13, s. 555, 1900. (niem.). 
  22. ↑ O.R. Neumann. Über Hyraciden. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1901, s. 238, 1901. (niem.). 
  23. ↑ O.R. Neumann. Exhibition of, and remarks upon, specimens of mammals obtained during his recent journeys in north-east Africa. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1902 (2), s. 143, 1902. (ang.). 
  24. ↑ O. Thomas. New African mammals of the genera Glauconycteris, Lutra, Funisciurus, Aruicanthis, Lophiomys, and Procavia. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 15, s. 82, 1905. (ang.). 
  25. ↑ M. Sassi. Procavia slatini n. sp. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Klasse”. 115, s. 1002, 1906. (niem.). 
  26. ↑ Thomas i Wroughton 1907 ↓, s. 520.
  27. ↑ a b c Thomas i Wroughton 1907 ↓, s. 521.
  28. ↑ O. Thomas. Further new African mammals. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5, s. 199, 1910. (ang.). 
  29. ↑ W.H. Osgood. Diagnoses of new East African mammals, including a new genus of Muridae. „Publication. Field Museum of Natural History. Zoological series”. 10 (2), s. 5, 1910. (ang.). 
  30. ↑ R.Ch. Wroughton. List of a collection of mammals madę by Mr. A.L. Butler on the upper Nile. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 8, s. 461, 1911. (ang.). 
  31. ↑ O. Thomas. List of small mammals obtained by Mr. G. Fenwick Owen on the upper Gambia and in Fouta Djallon. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 8, s. 123, 1911. (ang.). 
  32. ↑ M. Kollman. Procavia nouveau du Sahara algérien. „Bulletin du Muséum national d’histoire naturelle”. 18, s. 281, 1912. (fr.). 
  33. ↑ Brauer 1913 ↓, s. 125.
  34. ↑ a b Brauer 1913 ↓, s. 127.
  35. ↑ A. Brauer. Zur Kenntnis des Gebisses von Procavia. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1913, s. 119, 1913. (niem.). 
  36. ↑ Brauer 1914 ↓, s. 30.
  37. ↑ Brauer 1914 ↓, s. 31.
  38. ↑ Brauer 1914 ↓, s. 32.
  39. ↑ a b Brauer 1914 ↓, s. 33.
  40. ↑ Brauer 1914 ↓, s. 35.
  41. ↑ R. Wettstein. Neue Nager und ein neuer Klippschliefer aus Kordofan. „Anzeiger”. 53, s. 162, 1916. (niem.). 
  42. ↑ a b Brauer 1917 ↓, s. 300.
  43. ↑ Brauer 1917 ↓, s. 301.
  44. ↑ a b c d Brauer 1917 ↓, s. 302.
  45. ↑ a b Brauer 1917 ↓, s. 303.
  46. ↑ O. Thomas & M.A.C. Hinton. Captain Angus Buchanan’s Air Expedition. II. On the mammals (other than ruminants) obtained during the expedition to Air (Asben). „Novitates Zoologicae”. 28, s. 13, 1921. (ang.). 
  47. ↑ O. Thomas & M.A.C. Hinton. On the Mammals obtained in Darfur by the Lynes-Lowe Expedition. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1923, s. 271, 1923. (ang.). 
  48. ↑ a b A. Roberts. Some additions to the list of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 10, s. 76, 1924. (ang.). 
  49. ↑ H. Granvik. Mammals from the eastern slopes of Mount Elgon, Kenya Colony. „Acta Universitatis Lundensis”. Sectio 2. 21 (3), s. 26, 1925. (ang.). 
  50. ↑ R. Mertens. Liste der von der Zweiten Deutschen Zentral-Afrika-Expedition mitgebraehten Klippschliefer. „Senckenbergiana”. 11, s. 121, 1929. (niem.). 
  51. ↑ a b Roberts 1937 ↓, s. 101.
  52. ↑ Roberts 1937 ↓, s. 102.
  53. ↑ a b c d Roberts 1946 ↓, s. 326.
  54. ↑ Roberts 1946 ↓, s. 327.
  55. ↑ Roberts 1946 ↓, s. 328.
  56. ↑ Procavia capensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  57. ↑ a b Rock Hyrax (Procaviidae procavia capensis). hoglezoo.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)]. w: www.hoglezoo.org, [dostęp 2007-09-28]
  58. ↑ a b c d e f g h Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 22–23. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  59. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Procavia capensis (Pallas, 1766). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-21]. (ang.).
  60. ↑ a b c d e f g h i C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 116. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  61. ↑ Bothma 1967 ↓, s. 125.
  62. ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 76. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  63. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Species Procavia capensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-05].
  64. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p N. Olds & J. Shoshani. Procavia capensis. „Mammalian Species”. 1982, s. 1, 1982. DOI: 10.2307/3503802. (ang.). 
  65. ↑ Bothma 1967 ↓, s. 123.
  66. ↑ 1899.8.4.100. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-21]. (ang.).
  67. ↑ 1891.2.5.2. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-21]. (ang.).
  68. ↑ 1894.1.25.16. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-21]. (ang.).
  69. ↑ a b 1900.2.1.35. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-21]. (ang.).
  70. ↑ 1885.11.16.4. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-21]. (ang.).
  71. ↑ a b S. Vanni, P. Agnelli & M.L. Azzaroli. Cataloghi del Museo Zoologico «La Specola» dell’Università di Firenze. IX. Mammalia: tipi. „Atti della Società Toscana di Scienze Naturali”. Memorie (B). 96, s. 236, 1990. (wł.). 
  72. ↑ 1907.7.8.197. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-21]. (ang.).
  73. ↑ a b Bothma 1967 ↓, s. 130.
  74. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 566, 1904. (ang.). 
  75. ↑ The Key to Scientific Names ↓, capensis [dostęp 2023-08-21].
  76. ↑ The Key to Scientific Names ↓, bamendae [dostęp 2023-08-21].
  77. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 40.
  78. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 157.
  79. ↑ The Key to Scientific Names ↓, erlangeri [dostęp 2023-08-21].
  80. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 128.
  81. ↑ The Key to Scientific Names ↓, habessinicus [dostęp 2023-08-21].
  82. ↑ The Key to Scientific Names ↓, jacksoni [dostęp 2023-08-21].
  83. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 208.
  84. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 211.
  85. ↑ The Key to Scientific Names ↓, johnstoni [dostęp 2023-08-21].
  86. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 214.
  87. ↑ The Key to Scientific Names ↓, kerstingi [dostęp 2023-08-21].
  88. ↑ The Key to Scientific Names ↓, mackinderi [dostęp 2023-08-21].
  89. ↑ The Key to Scientific Names ↓, matschiei [dostęp 2023-08-20].
  90. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 264.
  91. ↑ The Key to Scientific Names ↓, pallida [dostęp 2023-08-20].
  92. ↑ The Key to Scientific Names ↓, ruficeps [dostęp 2023-08-20].
  93. ↑ The Key to Scientific Names ↓, scioana [dostęp 2023-08-20].
  94. ↑ The Key to Scientific Names ↓, syriaca [dostęp 2023-08-20].
  95. ↑ The Key to Scientific Names ↓, welwitschii [dostęp 2023-08-20].
  96. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 442.
  97. ↑ a b H. Hoeck: Family Procaviidae (Hyraxes). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 43–44. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  98. ↑ ThinkQuest team 16645: Rock Hyrax or Dassie. [w:] The living Africa [on-line]. 1998. [dostęp 2013-04-20]. (ang.).
  99. ↑ Hendrik Hoeck, Hyraxes. Order Hyracoidea. Biological Synopsis w: www.calacademy.org, [dostęp 2007-12-29]
  100. ↑ Jansa, S.: Procavia capensis. (on-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 2007-05-14]. (ang.).
  101. ↑ Marta K. Grochowalska, Naturalna perfumeria – czym to pachnie? Część I, „Pharmacopola”, 6/2021, s. 31–40.
  102. ↑ HYRACEUM Procavia Capensis. [w:] www.profumo.it [on-line]. [dostęp 2014-04-03]. (wł.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Góralek_skalny&oldid=74986357”