Most Grunwaldzki we Wrocławiu
51°06′34″N 17°03′09″E/51,109444 17,052500
 nr rej. A/1653/326/Wm z 15 października 1976[1]
| |
 Most Grunwaldzki we Wrocławiu. Widok z powietrza od południowego zachodu | |
| Poprzednie nazwy |
Kaiserbrücke, Freiheitsbrücke |
|---|---|
| Państwo | |
| Województwo | |
| Miejscowość |
Wrocław |
| Podstawowe dane | |
| Przeszkoda | |
| Długość |
112,5 m |
| Szerokość: • całkowita |
|
| Liczba torów tramwajowych |
2 |
| Liczba przęseł |
1 – wiszące |
| Data budowy |
1908–1910 |
| Data remontu |
1945–1947, 2005 |
| Projektant |
Richard Plüddemann (architektura), Alfred von Scholtz i Ernst Günthl (konstrukcja), Martin Mayer i Robert Weyrauch (projekt konkursowy)[2] |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
| 51°06′34″N 17°03′09″E/51,109444 17,052500
| |
Most Grunwaldzki we Wrocławiu – most wiszący przez rzekę Odrę o konstrukcji stalowej, nitowanej; elementy nośne wsparte są na pylonach murowanych z cegły klinkierowej i oblicowanych granitem[3], o wysokości około 20 m.
Most zaprojektowano w ramach budowy nowej trasy (obecnego pl. Grunwaldzkiego) stanowiącej połączenie między centrum miasta a osiedlami i instytucjami wschodniego Wrocławia[4].
Projekt i budowa
[edytuj | edytuj kod]W listopadzie 1904 roku ogłoszony został konkurs na projekt nowego mostu, który wówczas nazywany był Kaiser-Friedrich-Brücke[a]. Wpłynęło 39 projektów, spośród których komisja konkursowa do dalszego etapu zakwalifikowała 14. Nagrodzono ostatecznie cztery projekty (nagrody wynosiły 2000, 1500, 1000 i 500 marek), a dwa wyróżniono. Zwyciężył projekt oznaczony godłem Gespannt („Naprężony”), który okazał się być opracowaniem architekta Martina Mayera i inż. Roberta Weyraucha. Ostatecznie zwycięski projekt został jeszcze nieco zmodyfikowany w czerwcu 1906, a następnie w kwietniu 1907 (projektantem architektury mostu był miejski radca budowlany Richard Plüddemann). W październiku 1907 projekt mostu (który przyjął docelową nazwę Kaiserbrücke[a]) został ostatecznie zatwierdzony przez magistrat i rozpoczęły się roboty[5].
Wykonawcą była firma Beuchelt u. Co. z Zielonej Góry. Budowa trwała do jesieni 1909; przez wiosnę i lato 1910 prowadzone były prace wykończeniowe. We wrześniu przeprowadzone zostały próby obciążeniowe, z użyciem użyczonych przez spółki ESB i SSB 24 tramwajów (każdy ważył 12 ton) oraz wozów straży pożarnej. Po pomyślnym zakończeniu tych prób na dzień 10 października 1910[6] wyznaczono uroczyste otwarcie nowego mostu. Sam cesarz Wilhelm II na tej uroczystości się nie pojawił, bo choć planowano równoczesne otwarcie z jego udziałem Królewskiej Wyższej Szkoły Technicznej, to – wobec opóźnień powstałych przed jej oddaniem – zdecydowano się nie wstrzymywać przekazania do użytku tak bardzo oczekiwanego mostu[b]. Cesarz ostatecznie przybył na otwarcie Szkoły w listopadzie i dopiero wtedy odwiedził most, i to symbolicznie tylko, bo jadąc przezeń dwukrotnie automobilem. Bilans inwestycji (wraz z wykonaniem dojazdów, bulwarów nadbrzeży itp. kosztujących 932 tys. marek) zamknął się kwotą 2,81 mln marek, do których trzeba dodać jeszcze niemal 800 tysięcy na wykup gruntów. Zużyto blisko 2 tysiące ton stali walcowanej, prawie 300 ton staliwa, ponad 4 tony ołowiu, niespełna półtorej tony miedzi, 2,4 tys. ton śląskiego granitu, ponad 7 tys. m³ betonu. Cały most ważył 2,3 tys. ton, miał długość 112,5 m nad korytem rzeki i szerokość 20 m (w tym jedenaście metrów jezdni)[7].
II wojna światowa i pierwsze lata powojenne
[edytuj | edytuj kod]W czasie oblężenia Wrocławia Niemcy, chcąc zmniejszyć podatność mostu na zniszczenie, zerwali taśmy nośne, tak by most opadł i oparł się na tymczasowych podporach zbudowanych w rzece na bazie zatopionych barek, drewna i gruzu kamiennego. Ponadto, ze względu na budowę polowego lotniska w bezpośrednim sąsiedztwie mostu, na polecenie władz niemieckich zmniejszono wysokość pylonów, demontując ich górne partie, zwłaszcza pylonów prawobrzeżnych[8]. Bombardowania lotnicze, ostrzał artyleryjski i uszkodzenia w 1946 r. przez Odrę tymczasowych podpór, na których spoczywał most spowodowały liczne i poważne uszkodzenia stalowych elementów mostu[9]. Pomimo tego, w trakcie oblężenia i później aż do wiosny 1946 r., most był zdatny do użytku i odbywał się po nim ruch drogowy[10]. Wiosną 1946 r. most zamknięto celem przeprowadzenia odbudowy, realizowanej do września 1947 r.[11] Trudna technicznie i kosztowna (22 mln zł) operacja obejmowała budowę nowych tymczasowych podpór, podniesienie mostu, wymianę lub zespawanie pękniętych, zerwanych lub zdeformowanych elementów stalowych, wyregulowanie przesuniętych elementów nośnych, naprawę powierzchni jezdni, chodników[12]. Ponadto według projektu Dobrosława Czajki i Jerzego Rzepeckiego odbudowano z zachowanych przez Niemców materiałów górne części pylonów, choć bez rekonstrukcji niektórych elementów (hełmów na pylonach, niektórych płaskorzeźb), w efekcie czego pylony mają mniejszą wysokość niż pierwotne[13]. Most otwarto 6 IX 1947 r.[14]
Po odbudowie
[edytuj | edytuj kod]W 1956 r. przebudowano jezdnię, w 1966 r. wymieniono tory, w 1982 nawierzchnię jezdni, w 1990 r. poszerzono jezdnię, zwężając chodniki, wymieniono nawierzchnię jezdni i torowiska, w okresie 2003-2005 przeprowadzono duży remont, obejmujący m.in. stabilizację łożysk, naprawę i zabezpieczenie antykorozyjne elementów stalowych mostu, wymianę nawierzchnię jezdni i torowiska, zabezpieczenie granitowych obudów nabrzeży i pylonów[15].
Przez most przebiegają linie tramwajowe, używające wbudowanego w jezdnię torowiska. Po chodnikach (brak ścieżki rowerowej) przejeżdża 691 rowerzystów na godzinę (dane z 2016)[16].
Dane konstrukcyjne
[edytuj | edytuj kod]Długość pomostu mostu wynosi 112,5 m, jego szerokość 18 m[17][18], rozpiętość przęsła 114 m (a mierzona między osiami pylonów na przeciwnych brzegach – 126,6m)[6][19]. Pylony pierwotnie miały wysokość 25,54 m od gruntu, jednak w wyniku ich obniżenia w latach 1945–1947 współcześnie są niższe[20]. W odróżnieniu od szeregu innych mostów wiszących podest podtrzymują nie rozciągnięte łańcuchy czy liny, a stalowe taśmy, nitowane z krótszych odcinków blach[21].
Początkowo nazywany był mostem Cesarskim (Kaiserbrücke), od 1919 r. mostem Wolności (Freiheitsbrücke), a po objęciu władzy przez A. Hitlera przywrócono pierwotną nazwę[22]. 6 IX 1947 nadano mu nazwę mostu Grunwaldzkiego[17]. Budowie i konstrukcji mostu Grunwaldzkiego poświęcono książkę wydaną w 1910 r. przez magistrat miejski[23] oraz książkę Jana Biliszczuka i in. wydaną w 2010 r.
Most w kulturze
[edytuj | edytuj kod]Na moście Grunwaldzkim kręcone były sceny do filmu „80 milionów” w reż. Waldemara Krzystka[24].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Pierwotnie patronem mostu miał być zmarły w 1888 cesarz Fryderyk III Hohenzollern, ostatecznie jednak most nazwano ogólniej, „Cesarskim”.
- ↑ Według Łagiewskiego na uroczystości otwarcia był cesarz Wilhelm II[6], jednak w istocie cesarz, choć zaproszony, nie zdołał przybyć[25]. Most, wraz z budową nabrzeży, kosztował ponad 2,8 mln marek[26].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 213 [dostęp 2008-09-28].
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 3, 41.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 3, 44, 46.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 3, 11–12.
- ↑ Karczmarek i Kotkowski 2015 ↓, s. 120–127.
- ↑ a b c Łagiewski s. 25.
- ↑ Karczmarek i Kotkowski 2015 ↓, s. 128–130.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 109, 110.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 109–112.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 112.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 110, 120.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 110–121.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 119–120.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 120.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 157–158.
- ↑ 17 milionów zł na inwestycję rowerowe | www.wroclaw.pl [online], www.wroclaw.pl [dostęp 2018-07-27].
- ↑ a b Łagiewski s. 26.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 42.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 3, 42.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 46, 75, 128.
- ↑ Witold Komorowski. Z biegiem rzeki. „Na Szlaku. Magazyn turystyczno-krajoznawczy”. XXXVIII (e-212 (408)), s. 3-4, czerwiec 2024. Oddział Wrocławski PTTK. ISSN 1230-9931.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 99.
- ↑ Günther T., 1910 : Die Kaiserbrücke in Breslau. Magistrat der Königlichen Haupt- und Residenzstadt Breslau (Hrsg.), Breslau. (Digitalisat DJVU, Ditigitale Bibliothek der Universität Breslau).
- ↑ Filmowy Wrocław - w tych miejscach kręcono filmy i seriale [online], Wroclaw.pl, 28 lipca 2023 [dostęp 2023-07-28] (pol.).
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 97.
- ↑ Biliszczuk i in. 2010, s. 85.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Biliszczuk J., Budych L. Rabiega J., 2010: Most Grunwaldzki Kaiserbrucke 1910-2010. Wyd. Mosty Dolnośląskie, Wrocław.
- Michał Karczmarek, Mariusz Kotkowski: Most Grunwaldzki. Od pierwszych projektów do otwarcia. W: Przedmieście Piaskowe we Wrocławiu. Tomasz Głowiński, Halina Okólska (red.). Wrocław: Gajt i Muzeum Miejskie Wrocławia, 2015, s. 118–132, seria: Wrocław i jego przedmieścia. ISBN 978-83-62584-75-8.
- Maciej Łagiewski, Mosty Wrocławia. Wydawnictwo Ossolineum, s. 61, 1989 ISBN 83-04-02937-5.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Most Grunwaldzki – Kaiserbrücke, Freiheitsbrücke na portalu polska-org.pl
- Archiwalne widoki mostu w bibliotece Polona
