Łuskowiec (ssaki)

Łuskowiec
	Manis
	Linnaeus, 1758
	; Łuskowiec indyjski (M. crassicaudata)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Rząd	łuskowce
Rodzina	łuskowcowate
Rodzaj	łuskowiec
	Typ nomenklatoryczny
	Manis pentadactyla Linnaeus, 1758
Synonimy
	Quaggelo Frisch, 1775; Pholidotus Storr, 1780; Pangolinus Rafinesque, 1815; Pangolinus Rafinesque, 1821; Pholidotus Sundevall, 1843; Phatages Sundevall, 1843; Phatagenus: Sundevall, 18433; Pangolin J.E. Gray, 1873; Paramanis Pocock, 1824;
	Quaggelo Frisch, 1775; Pholidotus Storr, 1780; Pangolinus Rafinesque, 1815; Pangolinus Rafinesque, 1821; Pholidotus Sundevall, 1843; Phatages Sundevall, 1843; Phatagenus: Sundevall, 18433; Pangolin J.E. Gray, 1873; Paramanis Pocock, 1824;
Gatunki
	7 gatunków (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	7 gatunków (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Łuskowiec^[12] (Manis) – rodzaj ssaków z rodziny łuskowcowatych (Manidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Azji^[13]^[14]^[15].

Morfologia

Długość ciała 40–75 cm, długość ogona 25–58 cm; masa ciała 2,5–16 kg^[14]^[16].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10 wydaniu publikacji swojego autorstwa traktującej o systematyce zwierząt^[1]. Na gatunek typowy Linneusz wyznaczył (oznaczenie monotypowe) łuskowca chińskiego (M. pentadactyla).

Etymologia

Manis: liczba pojedyncza od łac. manes ‘dusze zmarłych, duchy’ w aluzji do nocnych zwyczajów zwierzęcia^[17].
Quaggelo: etymologia nieznana, Frisch nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej^[18]. Gatunek typowy: Frisch nie wyznaczył gatunku typowego.
Pangolinus: jawajska nazwa pangolin lub panngoeling oznaczająca ‘zwierzę, które zwija się w kłębek’^[19]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Manis pentadactyla Linnaeus, 1758.
Pholidotus: gr. φολιδωτoς pholidõtos ‘uzbrojony, odziany w łuski’, od φολις pholis, φολιδος pholidos ‘rogowa łuska’^[20]. Gatunek typowy: Sundevall wymienił trzy gatunki – Manis dalmanni Sundevall, 1843 (= Manis pentadactyla Linnaeus, 1758), Manis javanica Desmarest, 1822 i Manis aspera Sundevall, 1843 (= Manis javanica Desmarest, 1822) – nie wskazując gatunku typowego.
Phatages: wschodnioindyjska nazwa phatagin lub phatagen dla łuskowatego zwierzęcia jedzącego mrówki zaadaptowana przez de Buffona^[21]. Gatunek typowy: Sundevall wymienił dwa gatunki – Manis temmincki Sundevall, 1843 i Manis laticauda Sundevall, 1843 (= Manis crassicaudata É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803) – z których gatunkiem typowym jest Manis laticaudata Illiger, 1815 (= Manis crassicaudata É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803).
Pangolin: jawajska nazwa pangolin lub panngoeling oznaczająca ‘zwierzę, które zwija się w kłębek’^[19]. Gatunek typowy: Gray wymienił trzy gatunki – Pholidotus indicus J.E. Gray, 1865 (= Manis crassicaudata É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803), Manis gigantea Illiger, 1815 i Pholidotus dalmannii J.E. Gray, 1865 (= Manis pentadactyla Linnaeus, 1758) – nie wskazując gatunku typowego.
Paramanis: gr. παρα para ‘blisko, obok’^[22]; rodzaj Manis Linnaeus, 1758^[11]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Manis javanica Desmarest, 1822.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[23]^[16]^[13]^[23]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[12]	Podgatunki^[14]^[13]^[16]	Rozmieszczenie geograficzne^[14]^[13]^[16]	Podstawowe wymiary^[14]^[16]^[d]	Status IUCN^[24]
Manis crassicaudata	É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803	łuskowiec indyjski	gatunek monotypowy	północno-wschodni i południowo-wschodni Pakistan, Indie, południowy Nepal, Bangladesz (prawie wytępiony), i Sri Lanka; wątpliwe zapisy z Mjanmy i Chińskiej Republiki Ludowej (Junnan)	DC: 51–75 cm DO: 33–47 cm MC: 10–16 kg	EN
Manis pentadactyla	Linnaeus, 1758	łuskowiec chiński	3 podgatunki	Ppodnóża Himalajów we wschodnim Nepalu, Bhutanie i północno-wschodnich Indiach aż po północno-wschodni Bangladesz, Mjanmę, północną Tajlandię, północny Laos, północny Wietnam, Chińską Republikę Ludową (na południe od rzeki Jangcy) i Tajwan	DC: 40–58 cm DO: 25–38 cm MC: 2,5–7 kg	CR
Manis javanica	Desmarest, 1822	łuskowiec jawajski	gatunek monotypowy	środkowa i południowa Mjanma, Tajlandia, Laos, Kambodża, Wietnam, półwyspowa Malezja, Wielkie Wyspy Sundajskie, Lombok oraz kilka małych wysp; prawdopodobnie wymarły we wschodnim Bangladeszu	DC: 40–65 cm DO: 35–58 cm MC: 3–10 kg	CR
Manis culionensis	(de Elera, 1915)	łuskowiec filipiński	gatunek monotypowy	Filipiny (Palawan, Calauit, Busuanga i Culion; introdukowany na Apulit)	DC: 45–54 cm DO: 39–50 cm MC: 2,5–8 kg	CR

Kategorie IUCN: EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Opisano również gatunki wymarłe z plejstocenu:

Manis hungarica Kormos, 1934^[25] (Europa)
Manis lydekkeri Dubois, 1908^[26] (Azja)
Manis palaeojavanica Dubois, 1907^[27] (Azja)

Uwagi

↑ Publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[2].
↑ ^a ^b Nomen nudum.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Phatages Sundevall, 1843.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 36. (łac.).
↑ F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).
↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 5. (niem.).
↑ G.C.Ch. Storr: Prodromus methodi mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 40. (łac.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 57. (fr.).
↑ C.S. Rafinesque. Sur le genre Manis et description d’une nouvelle espèce: Manis ceonyx. „Annales générales des sciences physiques”. 7, s. 214, 1820. (fr.).
↑ Sundevall 1843 ↓, s. 253.
↑ Sundevall 1843 ↓, s. 258.
↑ Sundevall 1843 ↓, s. 273.
↑ J.E. Gray: Hand-list of the edentate, thick-skinned and ruminant mammals in the British Museum. London: The Trustees, 1873, s. 8. (ang.).
↑ ^a ^b R.I. Pocock. The External Characters of: the Pangolins (Manidæ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1924, s. 722, 1924. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 134. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 392. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e P. Gaubert: Family Manidae (Pangolins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 97–99. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Manis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 638. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 399.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 952.
↑ ^a ^b Palmer 1904 ↓, s. 509.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 533.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 530.
↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 183. (ang.).
↑ ^a ^b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-14]. (ang.).
↑ Taxonomy: Manis – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-14]. (ang.).
↑ T. Kormos. Manis hungarica n. sp., das erste Schuppentier aus dem europäischen Ober-pliozän. „Folia Zoologica et Hydrobiologica”. 6 (1), s. 91, 1934. (niem.).
↑ E. Dubois. Das geologische Alter der Kendeng- oder Trinil-Fauna. „Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap”. Tweede serie. 25, s. 1268, 1908. (niem.).
↑ E. Dubois. Eenige van Nederlandschen kant verkregen uitkomsten met betrekking tot de kennis der Kendeng-fauna (fauna van Trinil). „Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap”. Tweede serie. 24, s. 455, 1908. (niem.).

Bibliografia

C.J. Sundevall. Öfversigt af slägtet Manis. „Kungl. Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. För år 1842, s. 245–282, 1843. (łac.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[3] Publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[2].

[nn-5] Nomen nudum.

[11] Niepoprawna późniejsza pisownia Phatages Sundevall, 1843.

[27] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Linnaeus-1] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 36. (łac.).

[ICZN-2] F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).

[fri-4] J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 5. (niem.).

[sto-6] G.C.Ch. Storr: Prodromus methodi mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 40. (łac.).

[Rafinesque1815-7] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 57. (fr.).

[Rafinesque1821-8] C.S. Rafinesque. Sur le genre Manis et description d’une nouvelle espèce: Manis ceonyx. „Annales générales des sciences physiques”. 7, s. 214, 1820. (fr.).

[CITEREFSundevall1843[https://www.biodiversitylibrary.org/page/47304108_253]-9] Sundevall 1843 ↓, s. 253.

[CITEREFSundevall1843[https://www.biodiversitylibrary.org/page/47304113_258]-10] Sundevall 1843 ↓, s. 258.

[CITEREFSundevall1843[https://www.biodiversitylibrary.org/page/47304128_273]-12] Sundevall 1843 ↓, s. 273.

[Gray-13] J.E. Gray: Hand-list of the edentate, thick-skinned and ruminant mammals in the British Museum. London: The Trustees, 1873, s. 8. (ang.).

[Pocock-14] R.I. Pocock. The External Characters of: the Pangolins (Manidæ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1924, s. 722, 1924. (ang.).

[Cichocki&inni-15] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 134. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-16] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 392. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Gaubert-17] P. Gaubert: Family Manidae (Pangolins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 97–99. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-18] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Manis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).

[amw-19] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 638. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655555_399]-20] Palmer 1904 ↓, s. 399.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/456561085_952]-21] Palmer 1904 ↓, s. 952.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655665_509]-22] Palmer 1904 ↓, s. 509.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655689_533]-23] Palmer 1904 ↓, s. 533.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655686_530]-24] Palmer 1904 ↓, s. 530.

[Jaeger-25] E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 183. (ang.).

[mdd-26] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-14]. (ang.).

[28] Taxonomy: Manis – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-14]. (ang.).

[kor-29] T. Kormos. Manis hungarica n. sp., das erste Schuppentier aus dem europäischen Ober-pliozän. „Folia Zoologica et Hydrobiologica”. 6 (1), s. 91, 1934. (niem.).

[dub08-30] E. Dubois. Das geologische Alter der Kendeng- oder Trinil-Fauna. „Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap”. Tweede serie. 25, s. 1268, 1908. (niem.).

[dub07-31] E. Dubois. Eenige van Nederlandschen kant verkregen uitkomsten met betrekking tot de kennis der Kendeng-fauna (fauna van Trinil). „Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap”. Tweede serie. 24, s. 455, 1908. (niem.).

[1]

[a]

[3]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[c]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[d]

[24]

[25]

[26]

[27]

[2]