Przejdź do zawartości

Lilla Weneda

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lilla Weneda
Autor

Juliusz Słowacki

Typ utworu

tragedia

Data powstania

1839

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Paryż

Język

polski

Data wydania

1840

Lilla Weneda statue, Cracow, Planty
Pomnik Lilli Wenedy na krakowskich Plantach
M.E. Andriolli illustration for Lilla Weneda
Ilustracja M.E. Andriollego do Lilli Wenedy. Gwinona i Derwid.

Lilla Weneda. Tragedia w pięciu aktach – utwór historiozoficzny napisany przez Juliusza Słowackiego w roku 1839, a wydany w 1840 w Paryżu. Tragedia pisana częściowo wierszem białym, częściowo rymowanym. Została wystawiona 23 czerwca 1863 w teatrze Skarbkowskim we Lwowie. Po raz pierwszy utwór był wydany wraz z listem do Zygmunta Krasińskiego, wierszem List do Aleksandra H. (Hołyńskiego) i Grobem Agamemnona.

Tragedia ta stanowiła inspirację malarską dla m.in. Jacka Malczewskiego i Ferdynanda Ruszczyca. Miała też wpływ na twórczość Antoniego Langego (Wenedzi), Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (Róża, lasy i świat), a także wielu innych pisarzy, młodopolskich i nie tylko[1][2].

Fabuła

[edytuj | edytuj kod]

Utwór przedstawia tragedię podbitego narodu Wenedów. Styl opisu jest podobny do mitologii celtyckiej, osjanizmu i mitologii nordyckiej[3].

Akcja utworu rozgrywa się w rejonie jeziora Gopło, w czasie przedhistorycznym. Ukazuje najazd Lechitów – Słowian – inspirowanych przez nordycką królową Gwinonę na celtyckich Wenedów. Wenedowie ponoszą rozpaczliwą klęskę, której przyczyną jest nieokreślona klątwa. Naród ten nie może być w żaden sposób ocalony – jedynie królewska harfa mogłaby go zbawić, lecz zabierają ją najeźdźcy i nie udaje się jej odzyskać.

Tytułowa Lilla jest córką króla Wenedów, miłującą pokój, łagodną harfiarką. Daremnie usiłuje ona ocalić najbliższych i zapobiec zagładzie, na wzór niektórych bohaterek antycznych[4]. Sens beznadziejnej walki rozumie druga córka króla – stylizowana na druidkę literatury romantycznej, podobna do Normy Roza, która przepowiada tragedię już w Prologu i wydaje się popychać Wenedów do klęski. Podczas rozmowy z Harfiarzem wieszczy jednak, że zapłodnią ją popioły rycerzy, a ona sama będzie uświęcona na wzór chrześcijańskiej Marii (Kto konając we mnie uwierzy, / skona spokojny:/ Ja go zemszczę lepiej od ognia i wojny, / lepiej niż sto tysięcy wroga, / Lepiej od Boga...).

Każdy z pierwszych czterech aktów zamyka pieśń Chóru Dwunastu Harfiarzy interpretująca poprzednie wydarzenia. Akt V kończy się wielką klęską Wenedów, śmiercią Lilli Wenedy, jej ojca – Derwida, dwóch braci: Leluma i Poleluma, wreszcie ukazaniem się zwycięskiej Bogarodzicy. Nie da się jednak jednoznacznie zinterpretować znaczenia ostatniej sceny, szczególnie w kontekście przepowiedni Rozy.

Omówienie

[edytuj | edytuj kod]

W Lilli Wenedzie Słowacki zastosował zasady budowania tragedii, ale posłużył się też elementami groteski. Uczynił to w celu zdemaskowania postaw upadłych moralnie bohaterów utworu, instytucji i grup społecznych. Nawiązał do propagowanej wtedy przez historyków teorii podboju, która wyjaśniała źródła struktury narodu polskiego i dwoistość jego istoty. W szczególności oparł się na ideach zaprzyjaźnionego z nim Fryderyka Henryka Lewestama, który uważał, że Polacy są częściowo pochodzenia celtyckiego. To spowodowało, że poeta zaczerpnął wątki i motywy z literatury irlandzkiej, a także innych literatur Europy Zachodniej[5][6]. Interpretacja teorii Lewestama była swobodna, i stanowiła ona tylko jedno ze źródeł inspiracji[7].

Utwór powstał po upadku powstania 1830. Z tej perspektywy poeta nadaje dodatkowe znaczenie ówczesnej sytuacji Polaków i ukazuje sens dziejów narodowych. Klęski dopatruje się nie tyle w braku bohaterstwa, co w fatalizmie dziejowym, dwoistości ideowej narodu i jego oczekiwaniu na niezwykłe przemiany: motyw magicznej harfy, podobnej do tej, jaką miał ponoć irlandzki bóg Dagda, a która miała „zwyciężyć narody”[potrzebny przypis]. Harfa symbolizuje poezję tyrtejską. Można postawić pytanie, czy poezja ma moc sprawczą: czy słowo posiada moc, czy jest bezsilne[8]. Nadzieję poeta widzi jedynie w heroicznej ofierze[potrzebny przypis].

Ze względu na wymowę dramatu i pojawiający się wątek walki o wolność, w 1946 Lilla Weneda została wybrana jako utwór premierowy na otwarcie Teatru Polskiego w zrujnowanej Warszawie[9].

Ilustracje Ferdynanda Ruszczyca do Lilli Wenedy

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Iwona E. Rusek, Dialogi pisarzy młodopolskich z "Lilią Wenedą" Juliusza Słowackiego., „Tematy i konteksty”, 2012, ISSN 2299-8365.
  2. Wawrzonkowska Anna, Fantastyka w przestrzeni kultury (dawnej i współczesnej, druku i multimediów) : motywy celtyckie jako cecha polskiej literatury fantasy : "Wiedźmin" Andrzeja Sapkowskiego w oparciu o "Lillę Wenedę" Juliusza Słowackiego., „Rojsty: rocznik humanistyczny”, 2016, ISSN 2450-5021.
  3. Julian Maślanka, Literatura a dzieje bajeczne, wyd. 2, rozsz., 1990, ISBN 83-01-06765-9.
  4. Monika Rekowska-Ruszkowska, Julia Alpinula i Lilla Weneda, czyli Międzynarodowa kariera pewnej transkrypcji, K. Jakubiak (red.), [w:] Donum cordis. Studia poświęcone pamięci Profesora Jerzego Kolendo, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019, s. 314-327, ISBN 978-83-235-3847-9.
  5. Katarzyna Michalik, Szekspiryzm - saga - estetyka Północy : o literackich oraz kulturowych inspiracjach w "Irydionie" i "Lilli Wenedzie"., [w:] Ślady Szekspira. Jego dzieło w literaturze i teatrze, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, 2018, ISBN 978-83-7614-350-7.
  6. Wiktor Hahn, Celtowie w Lilii Wenedzie, „Pamiętnik Literacki”, R. 2, 1903.
  7. Katarzyna Gmerek, Polacy i materia celtycka w 19w, Poznań: Biblioteka UAM; Bonami, 2010, s. 211-220, ISBN 978-83-62298-04-4.
  8. Katarzyna Gmerek, Celtic Countries from the Perspective of Polish Romantics and Exiles, M. Fomin, J. Jarniewicz, P. Stalmaszczyk (red.), [w:] Dimensions and categories of Celticity studies in literature and cultureStudia Celto-Slavica 5, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2010, s. 7, ISBN 978-83-7525-455-6.
  9. Otwarcie Państwowego Teatru Polskiego i przedstawienie "Lilla Weneda", 13 lutego 1946.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]