Przejdź do zawartości

Butlogłów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Hyperoodon)
Butlogłów
Hyperoodon
Lacépède, 1804[1]
Ilustracja
Butlogłów północny (H. ampullatus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

zębowce

Nadrodzina

Ziphioidea

Rodzina

zyfiowate

Rodzaj

butlogłów

Typ nomenklatoryczny

Hyperoodon butskopf Lacépède, 1804 (= Balaena ampullata Forster, 1770)

Gatunki

2 gatunki – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Butlogłów[28] (Hyperoodon) – rodzaj ssaków morskich z rodziny zyfiowatych (Ziphiidae).

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące we wszystkich oceanach świata[29][30][31].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 600–1000 cm; masa ciała 6000–10 000 kg[30][32].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1804 roku francuski przyrodnik Bernard Germain de Lacépède w publikacji swojego autorstwa dotyczącej historii naturalnej waleni[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) butlogłów północny (H. ampullatus).

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Hyperoodon (Hyprodon, Hyperodon, Hyperdordon, Uperoodon, Hyperhoodon, Hyperodon, Hyperaodon, Hyperoodus, Hyperondon): gr. υπερώα yperōa ‘podniebienie’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[33].
  • Anarnak (Anarcus, Ananarcus, Anarnacus, Anarmacus): grenlandzka nazwa Anarnak dla morświnopodobnego ssaka[34]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Anarnak groenlandicus Lacépède, 1804 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Ancylodon: gr. αγκυλος ankulos ‘zakrzywiony’, od αγκος ankos ‘zakręt’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[35]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Monodon spurius Fabricius, 1780 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Uranodon: gr. ουρανός ouranos ‘podniebienie’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[36]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Hyperoodon butskopf Lacépède, 1804 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Bidens: łac. bidens, bidentis ‘mający dwa zęby, dwuzębny’, od bi- ‘dwu-, dwój-’, od bis ‘dwukrotny, dwa razy’; dens, dentis ‘ząb’[37]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus diodon Lacépède, 1804 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Heterodon: gr. ἑτερος heteros ‘inny, różny’; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[38]. Gatunek typowy: Blainville wymienia kilka gatunków – Delphinus bidentatus Bonnaterre, 1789 (= Balaena ampullata Forster, 1770), Delphinus sowerbensis Blainville, 1817 (= Physeter bidens Sowerby, 1804), Delphinus densirostris Blainville, 1817, Delphinus ? edentulus von Schreber, 1792 (= Balaena ampullata Forster, 1770), Anarnak groenlandicus Lacépède, 1804 (= Balaena ampullata Forster, 1770), Delphinus chemnitzianus Blainville, 1817 (= Balaena ampullata Forster, 1770), Epiodon urganantus Rafinesque, 1814 (nomen dubium) i Delphinus butskode Desmarest, 1817 (= Balaena ampullata Forster, 1770) – nie wskazując gatunku typowego; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) – Delphinus butskode Desmarest, 1817 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Cetodiodon: gr. κητος kētos „wieloryb”; δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwa razy’, od δυο duo ‘dwa’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[39]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Cetodiodon hunteri Jacob, 1825 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Anodon: gr. negatywny przedrostek άν an ‘bez’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[40]. Gatunek typowy: Wagler użył tej nazwy jako uzasadnienie zmiany nazwy dla Aodon Lesson, 1828, jednocześnie wymieniając dwa gatunki Hyperoodon butskopf Lacépède, 1804 (= Balaena ampullata Forster, 1770) i Delphinus butzkopf Bonnaterre, 1789 (= Balaena ampullata Forster, 1770); typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) – Hyperoodon butskopf Lacépède, 1804 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Nodus: gr. νωδoς nōdos ‘bezzębny’[41]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus edentulus von Schreber, 1802 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Orca: łac. orca ‘rodzaj wieloryba’[42]. Gatunek typowy: Wagler wymienił dwa gatunki – Delphinus bidentatus Bonnaterre, 1789 (= Balaena ampullata Forster, 1770) i Delphinus desmaresti Risso, 1826 (= Ziphius cavirostris F. Cuvier, 1823) – nie wskazując gatunku typowego; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) – Delphinus bidentatus Bonnaterre, 1789 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Chaenodelphinus: gr. χην khēn, χηνος khēnos ‘gęś’; δελφις delphis, δελφινος delphinos ‘delfin’[43].
  • Chaenocetus (Chenocetus): gr. χην khēn, χηνος khēnos ‘gęś’; κητος kētos ‘wieloryb’[44].
  • Lagenocetus (Lagocetus): gr. λαγηνος lagēnos ‘flaszka, butelka’; κητος kētos ‘wieloryb’[45]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Lagenocetus latifrons J.E. Gray, 1863 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Euhyperoodon: gr. ευ eu ‘dobry, typowy’[46]; rodzaj Hyperoodon Lacépède, 1804[25]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Hyperoodon rostratum Wesmael, 1841 (= Balaena ampullata Forster, 1770).
  • Frasercetus: Francis Charles Fraser (1903–1978), angielski zoolog specjalizujący się w waleniach; κητος kētos ‘wieloryb’[27]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Hyperoodon planifrons Flower, 1882.

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące gatunki[47][32][29]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[28] Podgatunki[30][29][32] Rozmieszczenie geograficzne[30][29][32] Podstawowe wymiary[30][32][i] Status
IUCN[48]
Hyperoodon ampullatus (Forster, 1770) butlogłów północny gatunek monotypowy chłodniejsze wody północnego Oceanu Atlantyckiego na północ do Cieśniny Davisa i Spitsbergenu, na południe do północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych, Azorów i Wysp Kanaryjskich, rzadko na południe od Zatoki Biskajskiej DC: 600–1000 cm
MC: 7500–10000 kg 		 NT 
Hyperoodon planifrons Flower, 1882 butlogłów południowy gatunek monotypowy stosunkowo ciągły zasięg na subantarktycznych i antarktycznych owodach od Ameryki Południowej, Południowej Afryki, południowej Australii i północnej Nowej Zelandii do Antarktydy DC: 650–750 cm
MC: 6000–7500 kg 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia.

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Nieuzasadniona poprawka Anarnak Lacépède, 1804.
  2. ↑ a b c d e f g h i Niepoprawna późniejsza pisownia Hyperoodon Lacépède, 1804.
  3. ↑ Młodszy homonim Heterodon Latreille, 1801 (Sauropsida).
  4. ↑ Młodszy homonim Anodon Oken, 1815 (Mollusca).
  5. ↑ Nowa nazwa dla Aodon Lesson, 1828; nazwa nieważna, odrzucona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN[14].
  6. ↑ a b Nowa nazwa dla Hyperoodon Lacépède, 1804.
  7. ↑ Nieuzasadniona poprawka Chaenocetus Eschricht, 1845.
  8. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Lagenocetus J.E. Gray, 1863.
  9. ↑ DC – długość ciała; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Lacépède 1804 ↓, s. xliv.
  2. ↑ Lacépède 1804 ↓, s. xxxviii.
  3. ↑ a b A.M.C. Duméril: Zoologie analytique, ou, Méthode naturelle de classification des animaux: rendue plus facile a l’aide de tableaux synoptiques. Paris: Allais, libraire, 1806, s. 28. (fr.).
  4. ↑ L.F. Froriep: C. Dumeril’s, Doctors und Professors an der medicinischen Schule zu Paris, Analytische Zoologie, aus dem französischen, mit zusätzen. Weimar: Im Verlage des Landes-Industrie-Comptoirs, 1806, s. 29. (niem.).
  5. ↑ F. Tiedemann: Zoologie: zu seinen Vorlesungen entworfen. Allgemeine Zoologie, Mensch und Säugthiere. Landshut: In der Weberichen Buchhandlung, 1804, s. 575. (niem.).
  6. ↑ Illiger 1811 ↓, s. 142.
  7. ↑ Illiger 1811 ↓, s. 143.
  8. ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. 686. (łac.).
  9. ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 60. (fr.).
  10. ↑ H.M.D. de Blainville: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle. T. 9. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 151, 175. (fr.).
  11. ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 310, 1821. (ang.). 
  12. ↑ A. Jacob. On the generic characters and anatomical structure of the Whale, entitled Delphinus Diodon by Hunter, and Hyperoodon by La Cepede. „The Dublin Philosophical Journal, and Scientific Review”. 1, s. 72, 1825. (ang.). 
  13. ↑ a b c J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien. München: J.G. Cotta’scchen Buchhandlun, 1830, s. 34. (niem.).
  14. ↑ ICZN. Opinion 1289. Mesoplodon Gervais, 1850 (Mammalia, Cetacea); conserved. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 42 (1), s. 19–20, 1985. (ang.). 
  15. ↑ D.F. Eschricht. Iagttagelser paa Nebbehyalen eller Islændernes Andarnefia, Færöernes Dögling. „Forhandlinger ved de Skandinaviske Naturforskeres Möde”. 3, s. 655, 1842. (szw.). 
  16. ↑ J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. xxiii. (ang.).
  17. ↑ D.F. Eschricht. Bemaerkede, at Navnet Hyperoodon. „Oversigt over det Kongelige Danske videnskabernes selskabs forhandlinger”. Aaret 1845, s. 17, 1845. (duń.). 
  18. ↑ J.E. Gray: Mammalia. W: J. Richardson & J.E. Gray: The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. Cz. 1: Mammalia, Birds. London: E.W. Janson, 1846, s. 52. (ang.).
  19. ↑ P. Gervais. Mémoire sur la famille des Cétacés Ziphoides, et plus particulièrement sur le Ziphius cavirostris de la Méditerranée. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. 14, s. 6, 1850. (fr.). 
  20. ↑ a b J.E. Gray. On the Arrangement of the Cetaceans. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1863, s. 200, 1863. (ang.). 
  21. ↑ J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British Museum. Wyd. 2. London: The Trustees, 1866, s. 82, 104. (ang.).
  22. ↑ E.D. Cope. On the Cetaceans of the Western Coast of North America. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 21, s. 31, 1869. (ang.). 
  23. ↑ K.A. von Zittel: Handbuch der palaeontologie. Cz. 4. München: R. Oldenbourg, 1893, s. 178. (niem.).
  24. ↑ E. Schulze. Mammalia Europaea. „Helios”. 14, s. 78, 1897. (niem.). 
  25. ↑ a b A.N.Ch. Acloque: Faune de France: contenant la description des espèces indigènes disposées en tableaux analytiques; et illustrée de figures représentant les types caractéristiques des genres. Paris: Librairie J.-B. Baillière et Fils, 19 rue Hautefeuille, près du boulevard Saint-Germain, 1900, s. 80. (fr.).
  26. ↑ R.E Hall & K.R. Kelson: The Mammals of North America. Cz. 2. New York: The Ronald Press Co., 1959, s. 810. (ang.).
  27. ↑ a b J.C. Moore. Relationships among the living genera of beaked whales with classifications, diagnoses and keys. „Fieldiana: Zoology”. 53 (4), s. 274, 1968. (ang.). 
  28. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 191. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  29. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 284. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  30. ↑ a b c d e C. MacLeod: Family Ziphiidae (Beaked Whales). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 348–349. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  31. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Hyperoodon. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-03-21]. (ang.).
  32. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 571. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  33. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 340.
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 100.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 103.
  36. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 701.
  37. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 137.
  38. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 322.
  39. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 174.
  40. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 110.
  41. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 461.
  42. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 478.
  43. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 181.
  44. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 176.
  45. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 360.
  46. ↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 98. (ang.).
  47. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-01-22]. (ang.).
  48. ↑ Taxonomy: Hyperoodon – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-06]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Butlogłów&oldid=74701455”