Czampa

Czampa
ចាម្ប៉ា
	II wiek? – 1697
Ustrój polityczny	monarchia
Władca	Po Saktiraidaputih
Narody i grupy etniczne	Czamowie
Język urzędowy	język czamski
Religia dominująca	hinduizm, islam
	Położenie na mapie świata Czampa
	14°N 108°E/14,000000 108,000000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czampa, wiet. Chăm Pa – ogólna nazwa państwa lub raczej powiązanych ze sobą państw ludu Czamów, istniejących na obszarze dzisiejszego środkowego i południowego Wietnamu, od przełęczy Ngang (zwanej również Bramą Annamu) po skraj delty Mekongu, między II a XVII w. n.e.

Czampa rozciągała się wzdłuż wybrzeża dzisiejszego środkowego i południowego Wietnamu na długości niemal 1000 km od gór Hoành Sơn(inne języki) na północy do Phan Thiết na południu. Jej struktura polityczna była w dużej mierze zdeterminowana przez uwarunkowania geograficzne: składała się z niedużych enklaw na wąskim pasie między Górami Annamskimi a morzem, oddzielonych od siebie pasmami gór dochodzących do oceanu. Góry stanowiły barierę od strony lądu, morze zaś zapewniało łatwą komunikację wzdłuż wybrzeża. W efekcie osadnictwo i centra władzy politycznej miały charakter "wyspiarski", i rozwijały się równolegle, kooperując i konkurując ze sobą równocześnie^[1]. Czampa jako państwo, nie była jednolitą strukturą, lecz federacją mniejszych królestw łączących się w razie potrzeby w tzw. Mandalę – Krąg Królów, formę organizacyjną często spotykaną w historii Azji. Z tego względu dotychczasowa historia Czampy wymaga weryfikacji, a lista dynastii wymieniona poniżej w sekcji "Władcy Czampy", utworzona głównie w oparciu o klasyczną pracę Georges'a Maspero Le Royaume de Champa, powinna być traktowana z dużą rezerwą^[2].

Osobny artykuł: Historiografia Czampy.

Geograficznie Czampę dzieli się na pięć odrębnych regionów: Indrapura, Amarawati, Widżaja(inne języki), Kauthara(inne języki), Panduranga(inne języki). Państwo Czamów toczyło ustawiczne walki z sąsiadami: imperium Khmerów na zachodzie i państwem Wietnamczyków Đại Việt na północy. W 1177 roku Dżaja Indrawarman IV podczas morskiej wyprawy złupił stolicę Khmerów Angkor. W odwecie Khmerowie czasowo okupowali Czampę. Za najwybitniejszego władcę Czampy uważa się Che Bong Nga (1360–1390, który w 1371 r. doszedł z wojskiem aż pod Hanoi. W 1472 r. Wietnamczycy zdobyli stolicę Czampy – Widżaja i anektowali kraj. Czamowie utrzymali swą niezależność tylko w Pandurandze(inne języki) (okolica dzisiejszego Phan Rang), zaś całkowicie stracili niezależność w 1697 r. W tym czasie część ludności przeszła na islam. Odrębność administracyjna Czampy w ramach Wietnamu utrzymała się jeszcze do 1832 r. Czampa pozostawała pod silnym wpływem kultury indyjskiej, a główną religią był hinduizm.

Władcy Czampy

I Dynastia

192- ? Sri Mara
?
?
ok. 270 Fan Xiong
ok. 284-336 Fan Yi

II Dynastia

336-349 Fan Wen
349- ? Fan Fo
ok. 377 Bhadravarman I
? Gangaraja
? Manorathavarman
ok. 420 Wen Ti

III Dynastia

ok. 420-Fan
?
ok. 510 Devavarman
ok. 526/9 Vijayavarman

IV Dynastia

ok. 529 ? Rudravarman I
ok. 605 Sambuvarman
ok. 629 ? Kanharpadharma
? -645 Bhasadharma
645- ? Bhadresvaravarman
?
653- ? Vikrantavarman I
ok. 685-ok. 730 Vikrantavarman II
ok. 749/58 Rudravarman II

Dynastia z Panduranga

ok. 757 : Prithivîndravarman
ok. 774 : Satyavarman
ok. 793 : Indravarman
ok. 801 : Harivarman
ok. 820-860 : Vikrantavarman III

Dynastia z Bhrigu

ok. 877 : Indravarman II
ok. 896-905 : Jayasimhavarman
905-910 : Bhadravarman II
911-po 971 : Indravarman III
989- ? : Vijaya Shrî Harivarman II
ok. 989 : Yanpuku Vijaya Shrî

Dynastia Południowa

1041-1059 : Jayasimhavarman II
1059-1060? : Bhadravarman III
ok. 1060 : Rudravarman
ok. 1081 : Jaya Indravarman IV
? -1086 : Paramabodhisattva
1086-1139 : Jaya Indravarman V
1139-1147 : Jaya Indravarman VI
1147-1163 : Jaya Harivarman VI
1163- ? : Jaya Indravarman VII
? – 1190 : Jaya Indravarman VIII
1226- ? : Jaya Parameshvaravarman IV
? – 1237 : Jaya Indravarman X
1266- ? : Indravarman IX
? – 1307 : Jayasimhavarman IV
1307- ? : Mahendravarman
1342-1360 : Bo-dê
1360-1390 : Che Bong Nga
1441-1446 : Bichai
?
1627 – 1651 Po Rome
1660 – 1692 Po Sot

Dynastia z Po Saktiraidaputih

1695 – 1728 Po Saktiraidaputih
1728 – 1730 Po Ganvuhdaputih
1731 – 1732 Po Thuttirai
1732 – 1735 wakat
1735 – 1763 Po Rattirai
1763 – 1765 Po Tathundamohrai
1765 – 1780 Po Tithuntiraidapaguh
1780 – 1781 Po Tithuntiraidaparang
1781 – 1783 wakat
1783 – 1786 Chei Krei Brei
1786 – 1793 Po Tithundaparang
1793 – 1799 Po Lathundapaguh
1799 – 1822 Po Chong Chan

Zobacz też

Historia Wietnamu

Przypisy

↑ Taylor 1992 ↓, s. 153-154.
↑ Michael Vickery, "Champa Revised." ARI Working Paper, No. 37, 2005,. ari.nus.edu.sg. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)].

Bibliografia

Keith W. Taylor: The Early Kingdoms. W: Nicholas Tarling: The Cambridge history of Southeast Asia. Cambridge England: Cambridge University Press, 1992, s. 137-183. ISBN 0-521-35505-2. (ang.).

[CITEREFTaylor1992153-154-1] Taylor 1992 ↓, s. 153-154.

[ari.nus-pubtypeid-pubid-2] Michael Vickery, "Champa Revised." ARI Working Paper, No. 37, 2005,. ari.nus.edu.sg. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)].

[1]

[2]