Przejdź do zawartości

Frydek-Mistek

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Frydek-Mistek
Frýdek-Místek
Ilustracja
Mały Rynek we Frydku-Mistku (dawny rynek Mistka)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Czechy

Kraj

 morawsko-śląski

Data założenia

Frydek – ok. 1327–1333
Mistek – 1402

Prawa miejskie

1 stycznia 1943 (jako jedno miasto)

Burmistrz

Michal Pobucký

Powierzchnia

51,61 km²

Wysokość

291 m n.p.m.

Populacja (2024)
• liczba ludności
• gęstość


53 938[1]
1 045,1 os./km²

Kod pocztowy

738 01

Tablice rejestracyjne

T

Podział miasta

7 dzielnic

Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego
Mapa konturowa kraju morawsko-śląskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Frydek-Mistek”
Położenie na mapie Czech
Mapa konturowa Czech, po prawej znajduje się punkt z opisem „Frydek-Mistek”
Ziemia49°41′17″N 18°21′13″E/49,688056 18,353611
Strona internetowa

Frydek-Mistek (cz. Frýdek-Místek, wym. [ˈfriːdɛk ˈmiːstɛk], niem. Friedeck-Mistek[2]) – miasto powiatowe w Czechach, w kraju morawsko-śląskim, nad Ostrawicą (dopływ Odry), na skraju Ostrawsko-Karwińskiego Zagłębia Węglowego, na granicy Śląska Cieszyńskiego (Frýdek) i Moraw (Místek), ok. 30 km od granicy polsko-czeskiej, u stóp Beskidu Morawsko-Śląskiego.

Warunki geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Centrum miasta leży na wysokości 291 m n.p.m. Średnia wysokość miejskich terenów wynosi 304 m n.p.m., a niewysokie wzniesienia, otaczające centrum miasta, sięgają wysokości 330–360 m n.p.m. Najwyższe punkty dzielnicy Skalice (eksklawa) sięgają blisko 440 m n.p.m. (Skalická Strážnice 438 m n.p.m.), natomiast najwyższym punktami miasta są wzgórza Ostružná (616 m n.p.m.) i Kabátice (601 m n.p.m.) w dzielnicy Chlebovice. Na terenach miejskich istnieje szereg drobnych cieków wodnych, spływających z tych wzniesień do Ostrawicy. Większą rzeczką jest Olešná (na niej zbiornik zaporowy Olešná, cz. Vodní nádrž Olešná), przepływająca zachodnim skrajem Mistka i uchodząca do Ostrawicy już poniżej miasta. Klimat charakteryzuje się przewagą wpływów oceanicznych nad kontynentalnymi. Roczna suma opadów należy do najwyższych w kraju i wynosi 1532 mm. Średnia temperatura roku wynosi 9 °C.

Zagospodarowanie terenów miejskich

[edytuj | edytuj kod]

48,9% terenów miasta stanowią ziemie użytkowane w rolnictwie i uprawach, 22,7% lasy, 3,7% wody, 5,7% zabudowania[3].

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

W mieście rozwinął się przemysł włókienniczy, hutniczy, drzewny, spożywczy oraz ciężki[4].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Dane z 1 stycznia 2024[1]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Populacja 53 938 27 701
51,36%
26 237
48,64%
Średni wiek 42,6 44,2 40,8
  • gęstość zaludnienia: 1 045,1 os./km² (2024)

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]
Gminy katastralne w granicach miasta

Frydek-Mistek podzielony jest na 37 obrębów ewidencyjnych składających się na 7 dzielnic i 7 gmin katastralnych[5]. Gmina katastralna Lysůvky obejmuje dwie dzielnice (Lysůvky i Zelinkovice[6]), a gmina katastralna Panské Nové Dvory znajduje się w dzielnicy Frýdek[7].

Dzielnice: FrydekMistekChleboviceLískovecLysůvkySkaliceZelinkovice

Zmiany administracyjne w składzie Frydka-Mistka od 1943 roku
Obszar czes. niem. 1943 1945 1947 1954 1960 1979 1980 1990 1992
Frydek Frýdek Friedeck T T T T T T T T T
Misteka Místek Friedberg T T T T T T T T T
Koloredów Koloredov Colloredow T T T T T T T T T
Leskowiec Lískovec Leskowetz T T T T T T
Stare Miasto Staré Město Altstadt T T T T
Świadniów Sviadnov Swenser T T T T T
Pańskie Nowe Dworyb Panské Nové Dvory Neuhof T T T T T
Lotrynkowicec Lysůvky Lotrinkowitz T T T T
Zelinkowice Zelinkovice Halbransdorf T T T T
Chlebowice Chlebovice Chlebowitz T T T T
Skalicad Skalice Skalitz T T T
Starzycz Staříč Staritsch T

a Wraz z włączonym do niego w 1908 roku Koloredowem; b Wyłączone z gminy Październa; c Wraz z włączonymi do nich w 1954 roku Zelinkowicami; d Po odłączeniu od Frydka-Mistka Starego Miasto w 1990 roku, Skalica stała się jego eksklawą.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Miasto Frydek zostało założone pod koniec pierwszej połowy XIV wieku na gruntach miasteczka Jamnica w granicach księstwa cieszyńskiego. Pierwsza wzmianka wiązana przez badaczy z historią Frydka to pochodzący z 1305 r. wykaz dziesięcin biskupstwa wrocławskiego, wspominający o osadzie Jannutha, interpretowanej jako poprzedzająca Frydek Jamnica. Pewniejsze informacje przynosi treść aktu zhołdowania piastowskiego księcia Kazimierza I cieszyńskiego królowi Czech Janowi Luksemburskiemu z 1327 r., w którym wymieniony został „…Jamnicz opid(um) cum municionibus…”, co potwierdza istnienie grodu strzegącego przeprawy przez rzekę w tym miejscu, wzniesionego najpewniej przed 1290 r. Około końca połowy XIV w. następuje lokacja miasta Frydek (pierwsze bezpośrednie wzmianki dopiero z 1386 i 1416 r.), zaś w 1353 r. na mocy przywileju Kazimierza I jego zwierzchność jako ośrodka administracji zostaje rozszerzona po Skoczów. Prawdopodobnie z tym okresem należy wiązać budowę murowanego zamku w zachodniej części miasta, oddzielonego fosą. Zamek ten był m.in. jest wzmiankowany w 1434 r. przy okazji oddania pod zastaw Arnoštovi Tworkowskiemu za 500 kop groszy czeskich[8]. Miasto szybko stało się jednym z najważniejszych w księstwie. Wyodrębnienie się frydeckiego państwa stanowego naprowadziło jednak region w widłach rzek Ostrawicy i Łucyny na osobne tory. W przeciwieństwie do reszty Śląska Cieszyńskiego Reformacja nie odegrała tu większej roli, a językiem dominującym również wśród miejscowej ludności był język morawski względnie czeski. Za sprawą ukończonego w 1759 roku kościoła Nawiedzenia Marii Panny Frydek stał się jednak najważniejszym ośrodkiem pątniczym Śląska Cieszyńskiego.

Położony na lewym, morawskim brzegu Ostrawicy, na szerokiej nadrzecznej niwie Mistek po raz pierwszy wspominany był w 1267 r. pod nazwą Friedeberk[9]. W 1402 roku książę Przemysław I Noszak odkupił w dzierżawę kilka wsi morawskich państwa hukwaldzkiego na zachód od rzeki Ostrawicy. Wśród nich znajdowała się miejscowość Newensteil – późniejszy Mistek. W połowie XVI w. jednostka wymieniana była jako Městko, jednak już od XV w. występowała także pod późniejszą nazwą Místek[9]. Mistek rozwijał się jako przedmieście Frydka aż do 1581 roku, kiedy powrócił do Państwa Hukwaldzkiego, jednak jego gwałtowny rozrost nastąpił dopiero w XIX wieku wraz z rozwojem przemysłu lnianego, a później bawełnianego który rozsławił dwumiasto. W tym czasie nastąpił przyrost ludności oraz germanizacja. W 1908 do Mistka przyłączono osadę Koloredov. Frydek należał wówczas do jednych z najbardziej uprzemysłowionych miast Śląska Cieszyńskiego i bywał podobnie jak Bielsko nazywany śląskim Manchesterem.

Po I wojnie światowej Polska nie wnosiła pretensji do Frydka i okolic jako terenów w większości zamieszkanych przez ludność czeską. W związku z tym w 1918 roku Frydek wraz z Mistkiem znalazł się w granicach Czechosłowacji. Wówczas pojawiły się pierwsze niezrealizowane pomysły połączenia obu miast. W 1938 wojska polskie nie zajęły ziemi frydeckiej (nie zalicza się jej więc, przynajmniej nie całą, do tzw. Zaolzia). W marcu 1939 roku Niemcy zajęli zarówno Frydek, jak i Mistek wcielając obydwa miasta do Protektoratu Czech i Moraw. Koszary w Mistku (cz. Czajankova kasárna) były jedynym miejscem, w którym wojska czechosłowackie stawiały opór wkraczającym wojskom niemieckim[10]. 1 stycznia 1943 roku połączono Frydek, Mistek i kilka okolicznych wsi w miasto Frydek-Mistek. W maju 1945 ciężkie walki o miasto pomiędzy wycofującą się armią niemiecką i oddziałami Armii Czerwonej (zakończone 4 maja wyparciem Niemców na Morawy). Po wojnie Frydek-Mistek włączono ponownie do Czechosłowacji, zachowując dokonaną przez Niemców decyzję o połączeniu miast. Jako miasto powiatowe stanowiące zaplecze dla Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego Frydek-Mistek rozwinął się w sporej wielkości ośrodek miejski. W 1967 r. otrzymał nowy herb, wskazujący na jego „dwumiejskość”[9]. W 1970 liczył niespełna 44 tysiące mieszkańców, w 1980 ponad 56 tysięcy, a w 1992 ponad 65 tysięcy. W międzyczasie przyłączano kolejne podmiejskie gminy: Lískovec, Sviadnov, Staříč, Lysůvky, Zelinkovice, Chlebovice. Odbywało się to często bez poparcia mieszkańców tych gmin. W 1991 samodzielność odzyskały Sviadnov i Stařič.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Rynek we Frydku

Zespół zabudowy rynku we Frydku (cz. Zámecké náměstí) z domami z XVII–XIX w., prezentującymi style od renesansu przez barok, klasycyzm, empire po secesję. Na rynku barokowa fontanna z figurą św. Floriana.

Rynek w Mistku

Zespół zabudowy rynku w Mistku (cz. Náměstí Svobody) z domami z XVII–XIX w., po części z arkadowymi podcieniami, prezentującymi style od późnego renesansu przez barok po klasycyzm. W domu nr 1 (z 1641 r.) w 1781 r. spotkali się cesarz Józef II z królem Prus, Fryderykiem II. W centrum barokowa kolumna maryjna[9].

Dziedziniec frydeckiego zamku

Zamek książąt cieszyńskich (cz. Frýdecký zámek) przy frydeckim rynku, gotycki z I połowy XIV w. (pierwsza wzmianka o grodzie w 1327 r.). Rozbudowany w XVI w. w stylu renesansowym (dobudowa skrzydeł wschodniego, południowego i zachodniego). Po pożarze przebudowany wczesnobarokowo (1636–1651) i barokowo (koniec XVIII w.). Na początku XIX w. Habsburgowie nadali mu szereg cech klasycystycznych. Posiada 2 dziedzińce, 4 duże sale i ponad 60 izb, częściowo z historycznym mobiliarzem[9]. Obecnie jest siedzibą Muzeum Beskidów (cz. Muzeum Beskyd), które w 13 salach prezentuje historię, etnografię i przyrodę regionu. W pozostałych pomieszczeniach odbywają się wystawy, koncerty, spektakle teatralne i in.

Kościół św. Jana Chrzciciela

Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela we Frydku. Murowana, gotycka bazylika trójnawowa z połowy XV w. Przebudowany barokowo w 1626 (dobudowana wieża i kaplica) i w XVIII w. W bocznych nawach sklepienia gwiaździste[9]. W krypcie XVII-wieczne płyty nagrobne. Przy północnej ścianie kościoła kaplica pod wezwaniem Marii Panny Bolesnej i dawny szpital Hertzschlegerów[11].

Kościół św. Jakuba Starszego

Kościół św. Jakuba Starszego w Mistku (plac Farni náměsti), najstarsza świątynia w mieście. Murowany, jednonawowy, z elementami zarówno gotyckimi (prezbiterium 1382) jak i renesansowymi (nawa 1626) oraz barokowymi (wieża); w 1887 przebudowany w stylu neoromańskim. Obok kościoła barokowe figury św. Franciszka, św. Antoniego i św. Józefa z końca XVIII w.[11]

Bazylika Nawiedzenia Panny Marii

Bazylika Nawiedzenia Panny Marii we Frydku (plac Mariánské náměsti) projektu Bartłomieja Wittnera z lat 1740–1759. Barokowa, dwuwieżowa fasada, krypta w podziemiach. Wokół kościoła cenne, barokowe figury świętych oraz stacje drogi krzyżowej z końca XVIII w. Znany cel pielgrzymek, zwłaszcza wśród mieszkańców Hany, z uwagi na słynąca łaskami figurkę Matki Boskiej Frydeckiej. Według legendy rzeźba została znaleziona w połowie XVII w. w jaskini we wzgórzu Vápenka, na którym później postawiono kościół. Gdy próbowano przenieść ją do któregokolwiek z istniejących już wówczas kościołów, stale wracała w to miejsce[11]. Tytuł bazyliki mniejszej nadany w 1999 r. przez papieża Jana Pawła II.

Kościół św. Jodoka

Kościół św. Jodoka we Frydku w parku zw. Sady Komenského. Murowany, renesansowy z początku XVII w. z drewnianą wieżą, kryty gontem. Wewnątrz cenne drewniane rzeźby[9]. Zbudowano go w 1612 r. na ówczesnym przedmieściu Frydka kosztem Jana Bruntálskiego z Vrbna[12].

Kościół św. Jana i Pawła

Kościół parafialny św. Jana i Pawła w Mistku. Murowany, z lat 1763–1767, utrzymany w stylu rokokowym. Jeden z cenniejszych przykładów tego stylu na Morawach[9].

Kościół Wszystkich Świętych w Mistku (Frýdlantská ul.). Murowany, jednonawowy, z I. ćwierci XVIII w. Wybudowany na ówczesnym przedmieściu Mistka. Reprezentuje architekturę wczesnobarokową z zatartymi elementami renesansowego systemu sklepień w prezbiterium i nawie. W otoczeniu kościoła kamienne rzeźby z trzeciej ćwierci XVIII i połowy XIX wieku[13].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Współpraca

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowości partnerskie:

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Český statistický úřad, Počet obyvatel v obcích České republiky k 1. 1. 2024, Český statistický úřad, 17 maja 2024 [dostęp 2024-10-03] (ang. • cz.).
  2. W czasie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej nazwa Mistek została zamieniona na Friedberg.
  3. wg oficjalnej strony miasta
  4. Frydek-Mistek, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-01].
  5. Obec Frýdek-Místek: podrobné informace. [w:] www.uir.cz [on-line]. [dostęp 2011-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-11)]. (cz.).
  6. Část obce Zelinkovice: podrobné informace. [w:] www.uir.cz [on-line]. [dostęp 2011-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (cz.).
  7. Část obce Frýdek. [w:] www.uir.cz [on-line]. [dostęp 2011-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (cz.).
  8. Wojciech Kawka, Murowane wieże na zamkach księstwa opolsko-raciborskiego i księstw sukcesorskich od XIII do połowy XVI wieku [online] [dostęp 2019-02-05] (ang.).
  9. a b c d e f g h Ota Anders, Miloslav Baláš, Jaroslav Bača, Antonín Bendl i in.: Beskydy. Turisctický průvodce ČSSR. Svazek 8. wyd. Olympia, Praha 1982, s. 227-232
  10. Obrona koszar Czajanka w Mistku.
  11. a b c Piotr Nowicki: Beskid Śląsko-Morawski. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo PTTK “Kraj”, Warszawa 1997 ISBN 83-7005-387-4, s. 81-88;
  12. Katalog zabytków cz.. [dostęp 2023-12-10]. (cz.).
  13. Katalog zabytków cz.. [dostęp 2023-12-10]. (cz.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Hosnedl Jiří, Adamec Vladimír i in.: Československo A-Z. Průvodce na cesty, wyd. Olympia, Praha 1978;
  • Frýdek-Místek, město pro každého, mapa 1 : 16 000 z opisem, wyd. Beskydské informační centrum Frýdek-Místek p.o., b.r. (ok. 2015).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]