Przejdź do zawartości

Elizabeth Taylor

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy aktorki. Zobacz też: Elizabeth Taylor – kanadyjska lekkoatletka.
Elizabeth Taylor
Ilustracja
Elizabeth Taylor (lata 50.)
Imię i nazwisko

Elizabeth Rosemond Taylor

Data i miejsce urodzenia

27 lutego 1932
Hampstead

Data i miejsce śmierci

23 marca 2011
Los Angeles

Zawód

aktorka, producentka filmowa, businesswoman, działaczka humanitarna

Współmałżonek

Conrad Hilton
(1950−1951; rozwód)
Michael Wilding
(1952−1957; rozwód)
Michael Todd
(1957−1958; jego śmierć)
Eddie Fisher
(1959−1964; rozwód)
Richard Burton
(1964−1974; rozwód)
(1975−1976; rozwód)
John Warner
(1976−1982; rozwód)
Larry Fortensky
(1991−1996; rozwód)

Lata aktywności

1942−2003

Odznaczenia
Prezydencki Medal Obywatelski (Stany Zjednoczone) Dama Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Komandor Orderu Sztuki i Literatury (Francja)
podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Elizabeth Rosemond Taylor (ur. 27 lutego 1932 w Hampstead, zm. 23 marca 2011 w Los Angeles) – brytyjska i amerykańska aktorka, producentka filmowa, businesswoman i działaczka humanitarna.

Jedna z największych gwiazd Hollywood. Wyróżniona wieloma nagrodami, w tym dwoma Oscarami: w 1961 za rolę Glorii Wondrous (Butterfield 8) i w 1967 za rolę Marthy (Kto się boi Virginii Woolf?). Amerykański Instytut Filmowy umieścił ją na siódmym miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów” (The 50 Greatest American Screen Legends)[1].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się 27 lutego 1932 o godz. 2:00 lub 2:30 w Hampstead w Północnym Londynie[2][3][4]. Od urodzenia cierpiała na hipertrichozę[5][6]. Jej rodzice byli Amerykanami zamieszkałymi w Anglii, dlatego Elizabeth od urodzenia miała podwójne obywatelstwo[7][8]. Ojciec – Francis Lenn Taylor (1897–1968) – był handlarzem dzieł sztuki (zatrudnionym u swojego wuja, Howarda Younga), a matka – Sara Sothern z domu Warmbrodt (1895–1994) – aktorką teatralną, która zakończyła karierę po ślubie w 1926[9][10][11]. Jej ojciec po ślubie z żoną utrzymywał kontakty seksualne z mężczyznami (miał romans m.in. z politykiem Victorem Cazaletem i projektantem mody Adrianem Greenburgiem), poza tym nadużywał alkoholu i prowokował kłótnie z żoną[12]. Choć jej matka, jako wyznawczyni Nauki Chrystusowej nie uznawała idei chrztu, Elizabeth za swojego ojca chrzestnego uważała Victor Cazaleta, polityka i pułkownika armii brytyjskiej, a także przyjaciela rodziny Taylorów[13][14]. Dorastała ze starszym bratem Howardem (ur. 1929) w domu „Heathwood” przy Wildwood Road nr 8 w Golders Green (a nie, jak podawała matka Elizabeth – w Hampstead)[2][15][16].

Genealogia
4. Francis Marion Taylor
(1860−1946)		      
    2. Francis Lenn Taylor
(1897−1968)
5. Elisabeth Mary Rosemond
(1869−1937)		        
      1. Elisabeth Rosemond Taylor
(1932−2011)
6. Samuel Sylvester Warmbrodt
(1861−1948)		    
    3. Sara Viola Warmbrodt
(1895−1994)		    
7. Elisabeth Ann Wilson
(1864−1932)		      
 

Od dziecka uchodziła za osobę energiczną i dociekliwą[17], zdeterminowaną, inteligentną i elokwentną, ale też nieśmiałą[18]. W wieku czterech lat nauczyła się jeździć konno[19]. W wywiadach twierdziła, że jako dziecko uczęszczała również na zajęcia ruchu i tańca w Vacani School of Dance[20], ale w szkolnych rejestrach nie odnaleziono jej nazwiska[21][22]. W 1936 wystąpiła podczas imprezy charytatywnej na hipodromie w Londynie, a swoim spontanicznym popisem tańca wywołała aplauz widowni, wśród której znalazła się m.in. Elżbieta, księżna Yorku z córkami, księżniczką Elżbietą i księżniczką Małgorzatą[23][24]. Uczęszczała do prywatnego koedukacyjnego przedszkola i szkoły Byron House w Highgate[25][26][27]. W szkole podstawowej była obiektem kpin rówieśników z powodu silnego brytyjskiego akcentu[28].

Taylor z matką i bratem (1934)

W kwietniu 1939, w obawie przed wybuchem II wojny światowej, Sara Taylor wyleciała z córką do Stanów Zjednoczonych (Francis dołączył do rodziny w grudniu 1939)[29][30][31]. Elizabeth w trakcie rejsu obejrzała film Mała księżniczka, który zainspirował ją do zostania aktorką[32]. W Ameryce uczyła się w prywatnej Willard School niedaleko Pasadeny[33][34]. Następnie zamieszkała z rodziną w dzielnicy Pacific Palisades, gdzie uczyła się w Town and Country School[35]. W tym okresie była szczególnie rozpieszczana przez nadopiekuńczą matkę[36], która za wszelką cenę chciała, by jej córka zrobiła karierę aktorską[37][38]. Zaczęła także uczęszczać na zajęcia tańca w Hollywood[35].

Kariera

[edytuj | edytuj kod]

Początki

[edytuj | edytuj kod]

Kiedy miała osiem lat, swoją urodą zachwyciła Carmen Considine, żonę producenta Johna Considine’a, który zaprosił Elizabeth na przesłuchanie do wytwórni filmowej Metro-Goldwyn-Mayer[39]. Choć na castingu zaprezentowała słabe umiejętności wokalne[35], firma zaoferowała jej siedmioletni kontrakt z wynagrodzeniem 100 dol. tygodniowo, ale matka Taylor odrzuciła propozycję[40]. Elizabeth następnie wzięła udział w przesłuchaniach do wytwórni Universal Pictures, którego prezesem i głównym udziałowcem był Cheever Cowden, narzeczony Andrei Berens, będącej pod wrażeniem urody Elizabeth (dostrzegła ją na jednym z wernisaży Francisa Taylora)[41][42]. 21 kwietnia 1941 podpisała siedmioletni kontrakt z wytwórnią z wynagrodzeniem 100 bądź 200 dol. tygodniowo[40][43]. Na wielkim ekranie zadebiutowała niewielką rolą w Ktoś rodzi się co minutę (1942)[44], którą jednak nie zachwyciła krytyków[45]. Wytwórnia po zaledwie roku współpracy, 24 lutego 1942, zwolniła młodą aktorkę (kontrakt wygasł 23 marca 1942)[40][46][47].

Taylor na planie filmu Wielka nagroda (1943)

Niedługo po swoich 10. urodzinach przeprowadziła się z rodziną do domu na North Elm Drive 307 w Beverly Hills, gdzie zaczęła naukę w publicznej szkole Hawthorne[48][44][47]. 15 października 1942 podpisała trzymiesięczny kontrakt z wytwórnią MGM, która – za namową Samuela Marxa, producenta filmowego i redaktora scenariuszy – zatrudniła ją do roli Priscilli, córki bogatego księcia w filmie Freda Wilcoxa Lassie, wróć! (1943)[49][50][51]. Po występie w tym filmie podpisała siedmioletni kontrakt z wytwórnią (ze stawką 100 dol. tygodniowo w pierwszym roku do 750 dol. pod koniec siódmego roku), który zaczął obowiązywać od 5 stycznia 1943[52]. Pojawiła się w prasowych reklamach mydła Lux, szamponu Luster­Creme, kremu Woodbury i czekoladek Whitman’s Sampler[53]. Zagrała niewielką rolę Helen, nadwrażliwej przyjaciółki tytułowej bohaterki w filmie wytwórni 20th Century Fox Dziwne losy Jane Eyre (1944), jednak sceny z jej udziałem zostały w większości wycięte w montażu, a jej nazwisko pominięto w czołówce[54][55]. Wystąpiła też w epizodocznej roli w filmie Clarence’a Browna Białe skały Dover (1944)[55][56].

Pierwszą główną rolę – Velvet Brown, która w przebraniu chłopca zwycięża w gonitwie o Puchar Anglii – otrzymała w kolejnym filmie Clarence’a Browna – Wielka nagroda (1944), kasowej ekranizacji powieści Enid Bagnold National Velvet z 1935[57][58][59]. Do roli dżokejki podjęła naukę jazdy konno w Rivera Country Club (podczas jednej z lekcji boleśnie upadła z konia i uszkodziła sobie kręgosłup, co utrudniało jej codzienne funkcjonowanie przez kolejne lata), a żeby urosnąć trzy cale – i uzyskać tym samym wzrost wymagany przez twórców filmu – regularnie pływała i uprawiała gimnastykę oraz przeszła na dietę budującą masę[60]. Za występ w filmie otrzymała głównie przychylne recenzje[61][62]. Z uwagi na sukces filmu wytwórnia MGM zapewniła Taylor podwyżkę wymagrodzenie do 300 dol. tygodniowo oraz przyznała jej 7,5 tys. dol. premii[63]. Jednocześnie była w tym okresie coraz częściej wyśmiewana przez rówieśników w szkole za swoje plany i marzenia o byciu aktorką[64]. Ostatecznie porzuciła naukę w szkole publicznej i w latach 1942–1950 pobierała nauki w internacie Little Red Schoolhouse działającym przy wytwórni MGM[65][66]. Po podpisaniu nowej umowy z MGM zagrała właścicielkę psa Billa w filmie Odwaga Lassie (1946)[67][68]. Na planach zdjęciowych coraz częściej wykazywała niemal fotograficzną pamięć do zapamiętywania tekstów, ale miała problem z nadekspresją w wypowiadaniu kwestii oraz mieszaniem brytyjskiego i amerykańskiego akcentu[68].

Taylor (1945)

18 stycznia 1946 podpisała nowy kontrakt z wytwórnią MGM, który gwarantował jej współpracę do 1952[69] i wynagrodzenie w wysokości 750 dol. tygodniowo[70]. W tym samym roku napisała i wydała – nakładem wydawnictwa Duell, Sloan and Pearce – książkę pt. „Chrupek i ja” (Nibbles and me) o jednej ze swoich wiewiórki[71], a także stworzyła ilustracje do tej publikacji[72]. Do końca lat 40. zagrała: tytułową rolę w filmie Cynthia (1947), ekranizacji broadwayowskiego spektaklu Bogate, pełne życie, i Mary, główną rolę w komedii kostiumowej Życie z ojcem (1947; została wypożyczona do tej produkcji przez Warner Bros. i zarabiała 3,5 tys. dol. tygodniowo od 20 kwietnia do 21 lipca 1946[73]) oraz drugoplanową rolę Carol w musicalu Randka z Judy (1948), córkę głównej bohaterki filmu Niesforna Julia (1948), złoścliwą Amy March, jedną z tytułowych bohaterem filmu Małe kobietki (1949) i Melindę Greyton, ukochaną głównego bohatera dramatu wojennego Konspirator (1949)[74][75][76]. Mimo że zagrała liczne role filmowe, wytwórnia MGM wciąż wątpiła w jej talent aktorski, dlatego nie powierzała aktorce ambitniejszych ról, co ją frustrowało[77]. Po premierze Konspiratora Taylor otrzymała nagrodę im. Roscoe za „odważne kontynuowanie kariery mimo totalnego braku zdolności aktorskich” od Stowarzyszenia Harvard Lampoon[78]. Jednocześnie prasa określała ją mianem „najbardziej utalentowanej aktorki hollywoodzkiej młodego pokolenia”[79]. W 1949 wzięła udział w swojej pierwszej okładkowej sesji zdjęciowej, która ukazała się w sierpniowym wydaniu magazynu „Life”[80][81]; w kolejnych latach pojawiła się na pierwszej stronie czasopisma rekordową liczbę 13 razy[82][83].

Lata 50.

[edytuj | edytuj kod]
Kreacje filmowe w latach 50.
Taylor i Spencer Tracy w filmie Ojciec panny młodej (1950)
Taylor i Rock Hudson w filmie Olbrzym (1956)
Taylor w filmie Olbrzym (1956)
Taylor w filmie Kotka na gorącym blaszanym dachu (1958)

Zagrała drugoplanowe role: Mary, ojca głównego bohatera filmu Wielki kac (1950) i Angelę Vickers w melodramacie Miejsce pod słońcem (1951)[84][85], przy czym za drugą z ról zebrała wiele pochlebnych recenzji[86][87]. W październiku 1951, jako przedstawicielka przemysłu filmowego, wizytowała u prezydenta Trumana z okazji złotego jubileuszu amerykańskiego kina[88]. Na początku lat 50. wystąpiła m.in. w filmie Ojciec panny młodej (1950) i jego kontynuacji, Kłopotliwy wnuczek (1951)[89][90]. Odnowiła również kontrakt z MGM na kolejne siedem lat[91] z wynagrodzeniem 5 tys. dol. tygodniowo[92]. Wystąpiła m.in. jako Żydówka Rebecca w kasowym filmie Ivanhoe (1952), Lady Patricia w Pięknym Brummelu (1954) i Helen Ellswirth w Kiedy ostatni raz widziałem Paryż (1954)[93][94]. Zagrała także w kilku krytycznie przyjętych przez recenzentów filmach, m.in.: Miłość lepsza niż kiedykolwiek (1952), Dziewczyna, która miała wszystko (1953), Ścieżka słoni (1954) i Rapsodia (1954)[95][96]. Pojawiła się także w epizodycznych rolach w filmach: Quo Vadis (1951) i Callaway Went Thataway[97]. Coraz częściej mierzyła się z nagabywaniem i pogróżkami ze strony psychofanów[98]. Jednocześnie jej umiejętności aktorskie były negatywnie oceniane przez krytyków, którzy zwracali uwagę też na jej piskliwy głos[99]. W tym okresie zaczęła pobierać lekcje aktorstwa u Lillian Burns Sidney[100].

W drugiej połowie lat 50. zagrała m.in. Leslie Lynnton Benedict, dziewczynę z Maryland, która wychodzi za ranczera, w kasowym Olbrzymie (1956), do roli w którym została wypożyczona przez Warner Bros.[101]. Zaczęła również zdobywać uznanie branży filmowej – za występy w filmach W poszukiwaniu deszczowego drzewa (1957), Kotka na gorącym blaszanym dachu (1958), Nagle, zeszłego lata (1959) i Butterfield 8 (1960) była nominowana do Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej, przy czym nagrodę otrzymała dopiero za występ w ostatniej z wymienionych produkcji[102][103][104]. W 1958 była drugą najbardziej kasową gwiazdą kina, tuż po Glennie Fordzie[105][106].

Na planie Kotki… nawiązała romans z Eddie’em Fisherem, za który była atakowana przez wiernych Kościoła katolickiego i moralistów oraz powszechnie krytykowana w mediach, ponieważ zaledwie od kilku miesięcy była wdową (po tragicznie zmarłym Mike’u Toddzie), a aktor był wówczas mężem Debbie Reynolds[107][108]. W wyniku skandalu wywołanego przez romans Stowarzyszenie Właścicieli Teatrów odebrano Taylor tytuł aktorki roku, który przyznał jej za rolę w Kotce…[109]. W tym okresie notorycznie spóźniała się na plany zdjęciowe, czym opóźniała prace nad filmami, a w trakcie realizacji Butterfield 8 uprzykrzała pracę także poprzez narzekanie na proponowane jej kostiumy i makijaż oraz zbyt niską temperaturę w garderobie[110][111][112]. Jej zachowanie spowodowane było faktem, że nie była zadowolona ze swojej roli w filmie (grała call-girl Glorię Wandroud), ale musiała w nim zagrać, ponieważ zobowiązywał ją do tego kontrakt z MGM, poza tym twórcy nie chcieli nanieść proponowanych przez nią zmian w scenariuszu[113]. Pod koniec dekady zagrała epizodyczną rolę w filmie Michaela Todda jr. Scent of Mystery (Holiday in Spain) (1960), który okazał się artystyczną klapą[114].

Lata 60.

[edytuj | edytuj kod]
Taylor w filmie Kleopatra (1963)

W październiku 1959 podpisała z 20th Century Fox rekordowe honorarium w wysokości 1 mln dol. za zagranie tytułowej bohaterki filmu Josepha L. Mankiewicza Kleopatra (1963)[115][116], choć początkowo nie chciała zagrać tej roli[117]. Na planie Kleopatry zachowywała się kapryśnie i destrukcyjnie, m.in. wciąż spóźniała się do pracy i bywała niedyspozycyjna (np. przez choroby i bóle kręgosłupa), czym opóźniała realizację zdjęć, co z kolei miało duży wpływ na niepowodzenie artystyczne i finansowe filmu[118][119][120]. W trakcie kręcenia filmu nawiązała romans z Richardem Burtonem[121] [122][123], czym oboje wywołali skandal obyczajowy[124] i mierzyli się z krytyką międzynarodowej prasy[125], a po nakręceniu zdjęć zostali pozwani przez 20th Century Fox za naruszenie – zawartej w umowie – klauzuli moralności; sprawę w sądzie wygrali, dzięki czemu mogli zachować honorarium[126]. Film kosztował wytwórnię 40-50 mln dol. i stał się najdroższą produkcją w historii kina[127]. Mimo to zebrał mieszane recenzje, podobnie jak sama Taylor[128]; krytyka płynęła głównie z amerykańskiej prasy, która była oburzona romansem Taylor i Burtona[127].

W 1961 reprezentowała Stany Zjednoczone na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie[129] i została okrzyknięta najbardziej kasową aktorką świata[130]. Po Kleopatrze zagrała z Richardem Burtonem jeszcze w kilku filmach, m.in. Z życia VIP-ów (1963) i Brodziec (1965)[131][132]. Za rolę Marthy Mitchell w filmie Mike’a Nicholsa Kto się boi Virginii Woolf? (1966) dla Warner Bros otrzymała Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej[133][134][135][136], a także nagrodę Koła Krytyków Nowojorskich, nagrodę Krajowej Rady Recenzentów i nagrodę Stowarzyszenia Prasy Zagranicznej[137]. Wystąpiła w programie podróżniczym CBSTV Elizabeth Taylor’s London[138]. Zebrała chłodne recenzje za nieudany występ w wieczorku poetyckim pt. „Gdyby się na tej Ziemi czas mógł zatrzymać”, z którego dochód wsparł finansowo American Musical & Dramatic Academy[139].

Taylor i Mia Farrow w filmie Tajna ceremonia (1968)

W 1964 nakładem wydawnictwa Harper & Row wydała książkę autobiograficzną pt. „Elizabeth Taylor”, a w następnym roku kolejną – pt. „Elizabeth Taylor: An Informal Memoir”[140]. W lutym 1966 przez tydzień występowała w roli Heleny Trojańskiej w spektaklu Faust wystawianym w teatrze Uniwersytetu Oskfordzkiego[141]. W 1967 do kin trafiły cztery filmy z Taylor w pierwszoplanowej roli: Poskromienie złośnicy, W zwierciadle złotego oka, Haiti – wyspa przeklęta i Doktor Faust, przy czym tylko pierwsza z produkcji zebrała pozytywne recenzje[142][143][144]. W tym samym roku wraz z Burtonem założyła wytwórnię filmową Taybur Productions, która jednak nie wyprodukowała żadnego filmu[145]. Również w 1967 zajęła szóste miejsce na liście najbardziej kasowych aktorek na świecie, a w następnym roku spadła na 10. pozycję rankingu[146]. W 1968 premierę miały dwa filmy Josepha Loseya z Taylor w głównej roli: Boom! (który został chłodno odebrany przez recenzentów) i Tajna ceremonia[147][148][149]. W 1969 pojawiła się gościnnie w filmie Anna tysiąca dni[150]. Również w latach 60. Andy Warhol stworzył serię portretów Taylor, które są jednymi z najbardziej znanych dzieł artysty[151].

Lata 70.

[edytuj | edytuj kod]

W pierwszej połowie lat 70. pojawiła się w jednym z odcinków serialu Here’s Lucy (1970) oraz w filmach: Jedyna gra w mieście (1970), X, y i zet Pod mlecznym lasem, Hammersmith wyszedł (wszystkie trzy z 1972), Nocne widmo, Jego rozwód, jej rozwód, Środa popielcowa (wszystkie z 1973) i Identikit (1974; znany także pod tytułami: Miejsce kierowcy i Krwawe gry)[152][153]. Krytycy chłodno oceniali większość ówczesnych ról Taylor i, tak jak w poprzednich latach, podważali jej umiejętności aktorskie[154], choć jednocześnie często podkreślali, że czyni postępy w graniu i jest jedynym atutem danego filmu[155]. Taylor w tym okresie na wielu planach filmowych zachowywała się destrukcyjnie, m.in. spóźniając się o kilka godzin do pracy lub w ogóle się w niej nie pojawiając[156]. Na planie X, y i zet po raz pierwszy pracowała nie za honorarium, a za zwrot wydatków i na procent od zysków, co później powtórzyła również przy realizacji filmów Hammersmith wyszedł i Środa popielcowa[157].

Taylor (1973)

Pod koniec 1975 wydała swoją autobiografię pt. To Live in Love, która została opublikowana w magazynach „Ladies Home Journal” i „Woman”[158]. W drugiej połowie lat 70. zagrała m.in. główną, poczwórną rolę – Matki, Macierzyńskiej Miłości, Czarownicy i Królowej Światła – w pierwszej amerykańsko-radzieckiej produkcji pt. Błękitny ptak (1976), a także Edrę Vilnofsky w Zwycięstwie pod Entebbe (1976)[159][160]. W tym okresie zaczęła otrzymywać coraz mniej ról filmowych, skupiła się także na życiu rodzinnym u boku Johna Wernera[161]. Zebrała chłodne recenzje za rolę Desiree Armfeldt, głównej bohaterki filmu Mała nocna muzyka (1978), w którym zaśpiewała utwór „Send in the Clowns”; w przeciwieństwie do poprzednich planów zdjęciowych, przy Małej… nie sprawiała problemów, a twórcy zachwalali współpracę z nią[162]. Pod koniec lat 70. zagrała też niemą rolę w filmie Zimowe zabójstwa (1979)[163][164].

Latem 1978 zadebiutowała w teatrze telewizji, występując w Return Engagement zrealizowanym w ramach cyklu „Hallmark Hall of Fame”[165]. Pod koniec lat 70. premierę miała kolekcja jej perfum o nazwie Elizabeth Taylor’s Passion[166].

Lata 80.

[edytuj | edytuj kod]

Lata 80. zaczęła od gościnnych występów w filmie Pęknięte lustro (1980) i serialu Szpital miejski (1981)[167][168]. W maju 1981 zadebiutowała w roli Reginy Giddens w spektaklu Małe liski, który miał premierę m.in. na Broadwayu, a później był wystawiany w Nowym Orleanie, Nowym Jorku, Waszyngtonie i Los Angeles, a także w Londynie i Związku Radzieckim[169][170]. Choć krytyki negatywnie oceniali jej grę[171], za występy w sztuce była nominowana do nagrody Tony za najlepszą rolę żeńską[172]. W tym okresie wraz z Zevem Bufmanem założyła spółkę Elizabeth Taylor Repertory Company[173], jednak już w listopadzie 1983 para zakończyła współpracę[174].

Taylor i Richard Burton w sztuce Życie prywatne (1983)

Za wkład w produkcję filmu dokumentalnego Genocide (1982), którego była jedną z narratorek, otrzymała pierwszą nagrodę Wiesenthal Humanitarian Award przyznawaną przez Centrum Badań nad Holo­caustem im. Szymona Wiesenthala w Los Angeles[175]. Wystąpiła także w filmie telewizyjnym Między przyjaciółmi (1983) i zagrała z Richardem Burtonem w objazdowym spektaklu komediowym Życie prywatne (1983) po USA[176]; za występy w sztuce zbierała złe recenzje, poza tym odwołała występy w ok. 20 spektaklach z powodu różnych dolegliwości zdrowotnych[177]. Również w latach 80. zagrała w miniserialu Północ – Południe (1985), filmach telewizyjnych: Czarownice w krainie czarów (1985) i There Must Be a Pony (1986) oraz w komediowym westernie Pokerzystka Alicja (1987)[178][179]. Wcieliła się też w rosyjską diwę Nadinę Bulichoff w filmie Młody Toscanini (1988), który zebrał złe recenzje na Festiwalu Filmowym Wenecji i nigdy nie doczekał się kinowej premiery w USA, ale za to był pokazywany we Francji[180].

W 1987 wypuściła linię perfum „Passion”[181], która stała się jednym z najbardziej dochodowych produktów branży zapachowej, przynosząc producentom rocznie ok. 70 mln dol. zysku[182]. 2 tym samym roku otrzymała Order Legii Honorowej za swoją działalność humitarną[183]. W 1988 wydała książkę autobiograficzną pt. „Elizabeth Takes Off”, w której opisała swoje zmagania z uzależnieniami i nadwagą[184][185]. W 1989 pojawiła się jako Alexandra del Lago w filmie Słodki ptak młodości, a premierę miały kolejne dwa jej zapachy perfum – White Diamonds i Passion for Men[186][187].

Lata 90.

[edytuj | edytuj kod]

W marcu 1993 otrzymała nagrodę Amerykańskiego Instytutu Filmowego za całokształt twórczości[188]. Zagrała epizodyczną rolę w filmie Flintstonowie (1994)[189]. Również w latach 90. założyła firmę jubilerską House of Taylor, która jednak zaledwie po trzech latach istnienia ogłosiła upadłość[190]. W 1996 premierę w telewizji NBC miał miniserial Liz: The Elizabeth Taylor Story, w którym tytułową rolę zagrała Sherilyn Fenn; Taylor bezskutecznie próbowała zablokować emisję produkcji, podtrzymując, że ma wyłączne prawa do własnego życia[191]. W grudniu 1999 aktorka otrzymała z rąk królowej Elżbiety II Order Imperium Brytyjskiego drugiej klasy[192].

Ostatnie lata i śmierć

[edytuj | edytuj kod]
Taylor (2002)

Ostatnim projektem, w którym wzięła udział, był film telewizyjny Wieczny blask gwiazd (2001)[193][189]. W tym samym roku uczestniczyła w 58. gali wręczenia Złotych Globów, na której ogłosiła zdobywcę nagrody za najlepszy dramat[194]. W 2002 wydała książkę pt. „My Love Affair with Jewerly” oraz została laureatką jednego z pięciu wyróżnień na 25. ceremonii rozdania nagród w Centrum Kennedy’ego w Waszyngtonie[195]. W 2003 uczestniczyła w specjalnym pokazie filmu Olbrzym (1956) na 56. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes[196]. W ostatnich latach życia preferowała spędzanie czasu w samotności, sporadycznie pojawiała się na publicznych wystąpieniach[197]. W maju 2006 gościła w programie telewizyjnym Larry King Show[198]. W 2007 uczestniczyła w uroczystej gali fundacji Macy’s Passport, na której została uhonorowana tytułem filantropki roku za działalność na rzecz HIV/AIDS[199].

W listopadzie 2004 ujawniła, że miała zastoinową niewydolność serca[200]. W październiku 2009 przeszła operację zastawki serca[189]. W lutym 2011 trafiła z objawami niewydolności serca na leczenie do szpitala w Los Angeles, gdzie 23 marca 2011 zmarła w otoczeniu rodziny, w wieku 79 lat[201]. Dwa dni po śmierci została pochowana na cmentarzu Forest Lawn w Glendale. Uroczystości pogrzebowe odbyły się zgodnie z obrządkiem żydowskim, prowadził je rabin Jerry Cutler.

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Małżeństwa i romanse

[edytuj | edytuj kod]

W wieku nastoletnim randkowała z aktorem Marshallem Thompsonem i futbolistą Glennem Davisem, od czerwca do września 1949 była zaręczona z przedsiębiorcą Williamem D. Pawleyem jr., a następnie spotykała się z piosenkarzem Vikiem Damone, baseballistą Ralphem Kinerem i producentem filmowym Arthurem Loewem jr[202][203][204]. W latach 50. miała romans z reżyserem Stanleyem Donenem[205], aktorami Rockiem Hudsonem[206] i Victorem Maturem oraz scenarzystą Kevinem McClorym[207], a w latach 60. romansowała z publicystą Maxem Lernerem[208]. W latach 1974–1975, tj. w okresie separacji i kryzysu małżeńskiego z Richardem Burtonem, miała romans z przedsiębiorcą Henrym Wymbergiem[209][210]. Następnie nawiązała romans z szefem agencji reklamowej Peterem Darmaninem[211] i ambasadorem Iranu w USA Ardeszirem Zahedim[212]. Po drugim rozwodzie z Burtonem odnowiła romans z Wymbergiem oraz spotykała się ze scenarzystą i reżyserem reklam Harveyem Hermanem[213]. W latach 80. miała romans z Rainierem, księciem Monako[214]. Po rozwodzie z Johnem Wernerem była zaręczona z prawnikiem Victorem Gonzalezem Luną, później przez pół roku była narzeczoną przedsiębiorcy Dennisa Steina, spotykała się z dziennikarzem Carlem Bernsteinem i doradcą wizerunkowym Gordonem Reece’em[215] oraz miała romans z George’em Hamiltonem[216]. Pod koniec życia związana była z aktorem Jeffem Goldblumem, doktorem Garym Schwartzem, przedsiębiorcą Jasonem Wintersem[217] i aktorem Colinem Farrellem[218].

Taylor z synem, Michalem Wildingiem juniorem (czerwiec 1953)

Była mężatką ośmiokrotnie, przy czym siedem razy brała rozwód i raz owdowiała – Mike Todd zginął w katastrofie lotnicznej w marcu 1958[219]. Jej mężami byli:

W 1971, w wieku 38 lat, po raz pierwszy została babką (urodziła jej się wnuczka Leyla, córka Michaela Wildinga jr. i Beth Clutter)[244][245]. Dożyła narodzin jeszcze dziewiątki wnuków i czwórki prawnuków[246].

Religia i poglądy

[edytuj | edytuj kod]

27 marca 1959 przeszła konwersję na judaizm i przyjęła imiona Elisheba Rachel[109][247][248]. Wspierała finansowo ruchy syjonistyczne[249].

Miała demokratyczne poglądy[250]. Ufundowała galę charytatywną z okazji urodzin Belli Abzug z Partii Demokratycznej oraz uczestniczyła w kilku innych wydarzeniach w imieniu tej polityczki[250]. Przed wyborami prezydenckimi w USA w 1976 wsparła finansowo kampanię Jimmy’ego Cartera (kandydata Demokratów) i wspomogła Geralda Forda (kandydata Republikanów) poprzez udział w spotkaniach z jego wyborcami[251]. Przez większość życia wykazywała powierzchowne zainteresowanie polityką, w którą mocniej zaangażowała się po rozpoczęciu związku z Johnem Warnerem[252][253].

W 1966 zrzekła się amerykańskiego obywatelstwa i pozostawiła sobie brytyjskie, prawdopodobnie w celu uniknięcia płacenia wysokich podatków w Stanach Zjednoczonych[254][255].

W 1983 udała się z misją pokojową do Izraela, by doprowadzić do pojednania kraju z Jordanią[256].

Otwarcie wspierała społeczność gejowską[257]. W latach 80. zaczęła czynnie angażować się (m.in. finansowo) w pomoc osobom chorującym na AIDS[257][258]. Była jedną z założycielek Amerykańskiej Fundacji Badań nad AIDS (amfAR), a w 1987 została przewodniczącą tej organizacji[259][260]. W 1991 założyła Elizabeth Taylor AIDS Foundation[261].

Zdrowie

[edytuj | edytuj kod]

Od końca lat 40. była uzależniona od leków[262]. Przez wiele lat zmagała się również z uzależnieniem od narkotyków i alkoholu[263]. W grudniu 1983 samowolnie rozpoczęła pięciotygodniową terapię odwykową w klinice Betty Ford Center[264][265]. Do kliniki wróciła w październiku 1988[266][267].

Miała słaby organizm i była podatna na choroby (w różnych latach miała m.in. zapalenie osierdzia, krtani, płuc i oskrzeli), choć nie brakuje teorii, że większość jej problemów zdrowotnych miało podłoże psychosomatyczne lub było związane z problemami z uzależnieniem od leków i alkoholu[268][269]. W 1951 przeszła kurację w Szpitalu Cedru Libańskiego w związku z początkiem choroby wrzodowej bądź nieżytem kiszek[270]. W listopadzie 1956 przeszła operację usunięcia kręgów kręgosłupa, które uszkodziła po upadku na schodach[271]. W 1960 zdiagnozowano u niej zapalenie opon mózgowych, a w marcu 1961 przeszła tracheotomię w związku z zatorowością płucną wywołaną gronkowcowym zapaleniem płuc[272][273]. W tym okresie cierpiała na anemię[274]. W 1968 przeszła zabieg usunięcia macicy[275][276]. W tym okresie zachorowała na krwanienie odbytu[277]. W 1973 przeszła operację diagnostyczną wycięcia cysty na jajniku[278]. Również w latach 70. z powodu zapalenia stawów poruszała się na wózku inwalidzkim[279]. Od końca marca do końca czerwca 1990 przebywała w szpitalu w związku z wirusowym zapaleniem płuc[280][281][282]. Ponadto chorowała onkologicznie − przeszła operacje usunięcia guza mózgu i raka skóry[189][283]. Według raportów medycznych pięć razy w życiu złamała kręgosłup i miała protezy w obu biodrach[189]. W 1983 wskutek zderzenia drogowego zerwała więzadła w lewej nodze[284].

Przez wiele lat kariery zmagała się z nadwagą, przez co bywała krytykowana i wyśmiewana przez recenzentów filmowych i prasę[285][286][287] oraz padała obiektem drwin komików (np. Joan Rivers i Johna Belushiego)[288][289].

W 1973 zabezpieczyła swoją twarz na 1 mln dol. na wypadek, gdyby doszło do uszkodzeń w wyniku szczególnie obciążającej charakteryzacji wykorzystywanej na planie filmu Środa popielcowa[290].

Przeszła operację plastyczną podbródka, jednocześnie zaprzeczała doniesieniom o innych ingerencjach chirurgicznych w swój wygląd[291].

Majątek

[edytuj | edytuj kod]

W latach 50. stała się najlepiej opłacaną (jej honorarium wynosiło 500 tys. dol. za film) i najbardziej rozchwytywaną aktorką świata[292]. Za tytułową rolę w Kleopatrze wynegocjowała milionowy kontrakt i tantiemy w wysokości 10 proc. od zysków[117], podobne honorarium otrzymała również za role w kolejnych filmach, m.in. Z życia VIP-ów, Brodziec, Kto się boi Virginii Woolf?, W zwierciadle złotego oka, Boom i Tajna ceremonia[293][294]. Za występ w filmie Haiti – wyspa przeklęta otrzymała wynagrodzenie w wysokości 500 tys. dol[295]. Za rolę w filmie Jedyna gra w mieście otrzymała najwyższe honorarium w karierze – 1,25 mln dol[296][297]. Za występ w programie podróżniczym CBSTV Elizabeth Taylor’s London otrzymała 500 tys. dol.[138] Za grę w miniserialu Północ – Południe otrzymywała po 100 tys. dol. za dzień zdjęciowy[298].

W latach 60. kupiła posiadłość Chalet Ariel w Gstadd w Alpach[299] i jacht „Kalizma” (od imienia córki Richarda Burtona – Kate, i córek Taylor: Lizy i Marii) za ok. 75 tys. funtów[300]. Później zakupiła też, z Richardem Burtonem, dom „Casa Kimberley” w Puerto Vallarta za 40 tys. dol[301]. W latach 80. za 2 mln dol. kupiła rezydencję przy Nimes Road 700 przy Bel Air w Kalifornii[302]. W 2007 z Jasonem Wintersem nabyła za 10 mln dol. willę na Hawajach[199].

Miała kolekcję drogiej biżuterii (w latach 70. wycenioną na 15 mln dol.), którą lubiła epatować podczas wyjść publicznych[303][304]. W 1987 na aukcji zorganizowanej przez firmę Sotheby’s w Genewie zakupiła wysadzaną brylantami platynową broszkę, która należała do Wallis Simpson[305]. Posiadała także kolekcję obrazów[306], w latach 60. kupiła m.in. obrazy: Szpital dla umysłowo chorych w St Rémy Vincenta Van Gogha za ponad 90 tys. dol. i Le val de la Falaise Claude Moneta za 50 tys. dol[307].

Pod koniec 2011 zgromadzony przez nią majątek oszacowano na 600 mln dol[308].

Była znana ze swojej dobroczynności, a w 1972 magazyn „Life” wyliczył, że wraz z mężem Richardem Burtonem wydają ok. 1 mln dol. na cele charytatywne[309].

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Spis sporządzono na podstawie materiału źródłowego[310][311].

Filmy fabularne

[edytuj | edytuj kod]

Seriale telewizyjne

[edytuj | edytuj kod]
  • 1981: Szpital miejski (General Hospital) jako Helena Cassadine
  • 1983: Wszystkie moje dzieci (All My Children) jako członkini załogi w pałacu
  • 1984: Hotel jako Katherine Cole
  • 1985: Północ-Południe (North and South) jako Madam Conti
  • 1992
    • Simpsonowie The Simpsons jako Maggie Simpson (głos)
    • Kapitan Planeta (Captain Planet and the Planeteers) jako matka Todda (głos)
  • 1996: Pomoc domowa (The Nanny) jako ona sama
  • 2003: God, the Devil and Bob jako Sarah (głos)

Produkcja

[edytuj | edytuj kod]
  • 1967

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ AFI's 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-30)]. (ang.).
  2. ↑ a b Maddox 1985 ↓, s. 15.
  3. ↑ Walker 1993 ↓, s. 6.
  4. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 19.
  5. ↑ Walker 1993 ↓, s. 17.
  6. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 24–25, 95.
  7. ↑ Walker 1993 ↓, s. 11–12.
  8. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 24, 28.
  9. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 15–17.
  10. ↑ Walker 1993 ↓, s. 13–15.
  11. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 20–22, 296, 438.
  12. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 22, 69.
  13. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 18, 20.
  14. ↑ Walker 1993 ↓, s. 14, 21.
  15. ↑ Walker 1993 ↓, s. 16–17.
  16. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 23–24.
  17. ↑ Walker 1993 ↓, s. 19.
  18. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 27–28.
  19. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 25.
  20. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 25, 27–28.
  21. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 24.
  22. ↑ Walker 1993 ↓, s. 25.
  23. ↑ Walker 1993 ↓, s. 25–26.
  24. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 28.
  25. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 23.
  26. ↑ Walker 1993 ↓, s. 29.
  27. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 31–32.
  28. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 32.
  29. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 25.
  30. ↑ Walker 1993 ↓, s. 31–34.
  31. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 33.
  32. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 33–34.
  33. ↑ Walker 1993 ↓, s. 33.
  34. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 36.
  35. ↑ a b c Heymann 2023 ↓, s. 38.
  36. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 91, 108.
  37. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 27.
  38. ↑ Walker 1993 ↓, s. 35–36.
  39. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 39–40.
  40. ↑ a b c Maddox 1985 ↓, s. 31.
  41. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 29–30.
  42. ↑ Walker 1993 ↓, s. 36.
  43. ↑ Walker 1993 ↓, s. 38.
  44. ↑ a b Walker 1993 ↓, s. 40.
  45. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 40–41.
  46. ↑ Walker 1993 ↓, s. 38–40.
  47. ↑ a b Heymann 2023 ↓, s. 41.
  48. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 32, 36.
  49. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 32–34.
  50. ↑ Walker 1993 ↓, s. 43.
  51. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 43–45.
  52. ↑ Walker 1993 ↓, s. 44.
  53. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 47.
  54. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 35.
  55. ↑ a b Walker 1993 ↓, s. 46.
  56. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 48.
  57. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 39–45.
  58. ↑ Walker 1993 ↓, s. 48–52.
  59. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 46–54.
  60. ↑ Walker 1993 ↓, s. 49, 83.
  61. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 41–42.
  62. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 55.
  63. ↑ Walker 1993 ↓, s. 56.
  64. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 36.
  65. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 36, 53.
  66. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 60–61.
  67. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 50–51.
  68. ↑ a b Heymann 2023 ↓, s. 64.
  69. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 47.
  70. ↑ Walker 1993 ↓, s. 62.
  71. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 51.
  72. ↑ Walker 1993 ↓, s. 56–57.
  73. ↑ Walker 1993 ↓, s. 63.
  74. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 57–58, 62, 66–67.
  75. ↑ Walker 1993 ↓, s. 63, 69–75, 79–82.
  76. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 68–69, 73–76, 81.
  77. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 87.
  78. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 231.
  79. ↑ Walker 1993 ↓, s. 72.
  80. ↑ Walker 1993 ↓, s. 60.
  81. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 85.
  82. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 58.
  83. ↑ 14 Classic Magazine Covers Featuring Elizabeth Taylor [online], businessinsider.com [dostęp 2024-04-23] (ang.).
  84. ↑ Walker 1993 ↓, s. 88, 93–98.
  85. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 85–87.
  86. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 69, 74–80.
  87. ↑ Walker 1993 ↓, s. 99.
  88. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 118.
  89. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 81, 91.
  90. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 96, 109–110.
  91. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 117.
  92. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 98.
  93. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 95–96, 101–103.
  94. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 96, 109–110, 115, 130–133.
  95. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 90, 99–102.
  96. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 109–110, 126–129.
  97. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 105–106, 109.
  98. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 119–120.
  99. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 113–114, 116.
  100. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 116–117.
  101. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 106–112.
  102. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 113–116, 125, 131, 141, 145–149.
  103. ↑ Walker 1993 ↓, s. 189–190, 212, 214–219, 228.
  104. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 150, 176–177, 184, 188, 204–205, 211, 229.
  105. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 141, 241.
  106. ↑ Walker 1993 ↓, s. 204.
  107. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 136–139, 142, 145.
  108. ↑ Walker 1993 ↓, s. 202–206, 210–211.
  109. ↑ a b Maddox 1985 ↓, s. 144.
  110. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 148.
  111. ↑ Walker 1993 ↓, s. 219.
  112. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 205, 214–215.
  113. ↑ Walker 1993 ↓, s. 214–221.
  114. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 209–210.
  115. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 148–149, 151–153, 160.
  116. ↑ Walker 1993 ↓, s. 212–213, 217, 235–238.
  117. ↑ a b Heymann 2023 ↓, s. 210.
  118. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 160, 170.
  119. ↑ Walker 1993 ↓, s. 223–227, 251.
  120. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 242–244.
  121. ↑ Walker 1993 ↓, s. 235, 238–240, 244–245.
  122. ↑ Gressor i Cook 2005 ↓, s. 262.
  123. ↑ William J. Mann, Barbra Streisand. Cudowna dziewczyna, Wydawnictwo G+J Gruner+Jahr Polska, 2013, s. 212, ISBN 978-83-7778-486-0.
  124. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 162, 173.
  125. ↑ Walker 1993 ↓, s. 248–249.
  126. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 255–256.
  127. ↑ a b Maddox 1985 ↓, s. 151, 169–170.
  128. ↑ Walker 1993 ↓, s. 260.
  129. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 230.
  130. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 149, 241.
  131. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 183.
  132. ↑ Walker 1993 ↓, s. 252, 257, 259, 270–272.
  133. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 185–188.
  134. ↑ Walker 1993 ↓, s. 274–277, 280–281.
  135. ↑ Jan Słodowski, Andrzej Roman: Gwiazdy światowego kina. Leksykon. Warszawa: Editions Spotkania, 1992, s. 200. ISBN 83-85195-83-1.
  136. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 262–264, 279, 283–289.
  137. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 188–189.
  138. ↑ a b Heymann 2023 ↓, s. 264.
  139. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 277.
  140. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 19, 278–279, 376.
  141. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 376.
  142. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 185–199.
  143. ↑ Walker 1993 ↓, s. 278–282, 287–288.
  144. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 288–290.
  145. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 205.
  146. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 202.
  147. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 199–201.
  148. ↑ Walker 1993 ↓, s. 283–286, 289–291.
  149. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 291–293.
  150. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 298–299.
  151. ↑ Andy Warhol and Liz Taylor | Christie's [online], www.christies.com [dostęp 2022-03-23] (ang.).
  152. ↑ Walker 1993 ↓, s. 293, 302–304, 309–311, 314.
  153. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 296, 304–307, 315–319, 323, 330.
  154. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 305–307, 317, 323.
  155. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 232.
  156. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 321–322, 330–331, 336.
  157. ↑ Walker 1993 ↓, s. 302, 304, 310.
  158. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 221–222.
  159. ↑ Walker 1993 ↓, s. 317.
  160. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 335–337, 352.
  161. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 349, 376.
  162. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 358—359, 362.
  163. ↑ Walker 1993 ↓, s. 332.
  164. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 365–366.
  165. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 367.
  166. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 368.
  167. ↑ Walker 1993 ↓, s. 338, 344.
  168. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 374, 387.
  169. ↑ Walker 1993 ↓, s. 340–342, 344.
  170. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 378—391.
  171. ↑ Walker 1993 ↓, s. 345—346.
  172. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 383.
  173. ↑ Walker 1993 ↓, s. 342.
  174. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 383, 400.
  175. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 388.
  176. ↑ Walker 1993 ↓, s. 346.
  177. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 391–398.
  178. ↑ Walker 1993 ↓, s. 360.
  179. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 404, 407, 411–412.
  180. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 12–13, 421–425.
  181. ↑ Walker 1992 ↓, s. 362.
  182. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 418–419.
  183. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 415.
  184. ↑ Walker 1993 ↓, s. 350.
  185. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 401, 420.
  186. ↑ Walker 1992 ↓, s. 362, 364.
  187. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 428–430.
  188. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 136.
  189. ↑ a b c d e Heymann 2023 ↓, s. 441.
  190. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 442–443.
  191. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 445–446.
  192. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 445.
  193. ↑ Gressor i Cook 2005 ↓, s. 266.
  194. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 447.
  195. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 443, 447.
  196. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 448.
  197. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 440–441.
  198. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 442.
  199. ↑ a b Heymann 2023 ↓, s. 443.
  200. ↑ Meredith Melnick: Are You at Risk for Congestive Heart Failure?. Time, 2011-03-23. [dostęp 2020-12-07]. (ang.).
  201. ↑ Sheila Marikar: Hollywood Icon Elizabeth Taylor Dies at 79. abcnews.go.com, 2011-03-23. [dostęp 2011-03-23]. (ang.).
  202. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 65, 68, 70–72.
  203. ↑ Walker 1993 ↓, s. 67, 75–78, 85, 87–89.
  204. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 66, 75–76, 82–83, 87.
  205. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 90–91, 95.
  206. ↑ Walker 1993 ↓, s. 162.
  207. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 134–136, 139–142, 170, 232.
  208. ↑ Walker 1993 ↓, s. 229–230.
  209. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 196.
  210. ↑ Walker 1993 ↓, s. 315.
  211. ↑ Walker 1993 ↓, s. 322.
  212. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 330, 338–339, 344–345, 350.
  213. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 345–349.
  214. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 384.
  215. ↑ Walker 1993 ↓, s. 346, 348, 356–357.
  216. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 393, 397, 402, 404–406, 415–416.
  217. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 442–443, 447.
  218. ↑ G1 - Colin Farrell diz que Elizabeth Taylor foi sua 'última relação romântica' - notícias em Cinema [online], globo.com [dostęp 2024-04-23] (port.).
  219. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 178–179.
  220. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 83–88.
  221. ↑ Walker 1993 ↓, s. 101–126.
  222. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 100, 111.
  223. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 104–107.
  224. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 97–98, 112, 125.
  225. ↑ Walker 1993 ↓, s. 177.
  226. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 116, 124, 128, 132, 148–149, 154, 160.
  227. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 128–130.
  228. ↑ Walker 1993 ↓, s. 185.
  229. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 160–161, 165, 171, 179–182.
  230. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 142, 145.
  231. ↑ Walker 1993 ↓, s. 200–208, 267.
  232. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 188, 199–201, 275.
  233. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 175, 220–221.
  234. ↑ Walker 1993 ↓, s. 267, 316, 321.
  235. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 275, 334, 341, 345, 361.
  236. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 163.
  237. ↑ Walker 1993 ↓, s. 192, 238.
  238. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 238.
  239. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 235.
  240. ↑ Walker 1993 ↓, s. 329, 346.
  241. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 353–363, 368–376, 387–390, 393.
  242. ↑ Walker 1993 ↓, s. 367.
  243. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 430–431, 436–438, 444–445.
  244. ↑ Walker 1993 ↓, s. 305.
  245. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 309.
  246. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 450.
  247. ↑ Jessica Ravitz: Exploring Elizabeth Taylor's Jewish conversion. religion.blogs.cnn.com, 2011-03-24. [dostęp 2011-03-25]. (ang.).
  248. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 199, 201.
  249. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 287.
  250. ↑ a b Heymann 2023 ↓, s. 358.
  251. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 362.
  252. ↑ Walker 1993 ↓, s. 331.
  253. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 362–365.
  254. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 184.
  255. ↑ Walker 1993 ↓, s. 271–172.
  256. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 393–394.
  257. ↑ a b Elton John, Miłość jest lekarstwem. O życiu, pomaganiu i stracie, William Jefferson Clinton (red.), Agata Moroz (tłum.), The Elton John AIDS Foundation, Wydawnictwo SQN, 2014, s. 57, ISBN 978-83-7924-156-9.
  258. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 90, 411, 413–415, 434.
  259. ↑ Walker 1993 ↓, s. 357.
  260. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 409, 413, 434.
  261. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 437.
  262. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 89, 196, 222, 295, 303, 318, 321, 396.
  263. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 231–232, 269, 285, 318, 321, 325, 330, 396.
  264. ↑ Walker 1993 ↓, s. 349.
  265. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 9–18, 399.
  266. ↑ Walker 1993 ↓, s. 358.
  267. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 425–426.
  268. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 125.
  269. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 115, 130, 138, 135, 203, 213, 227–229, 360, 382, 396.
  270. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 90.
  271. ↑ Walker 1993 ↓, s. 174.
  272. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 156–157.
  273. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 226–227.
  274. ↑ Walker 1993 ↓, s. 227.
  275. ↑ Walker 1993 ↓, s. 292.
  276. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 294, 296.
  277. ↑ Walker 1993 ↓, s. 301.
  278. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 332.
  279. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 365.
  280. ↑ Walker 1992 ↓, s. 361, 363.
  281. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 434.
  282. ↑ Elizabeth Taylor Hospitalized, ‘Seriously Ill’ With Pneumonia. Los Angeles Times, 1990-04-24. [dostęp 2020-12-07]. (ang.).
  283. ↑ Sue Chan: Elizabeth Taylor Cured Of Skin Cancer. CBS News, 2002-09-13. [dostęp 2020-12-07]. (ang.).
  284. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 394.
  285. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 148, 155, 169, 183, 333–334, 337.
  286. ↑ Walker 1993 ↓, s. 291, 302.
  287. ↑ Peter Beresford: Hollywood. Romanse i skandale. Ring, 1991, s. 147. OCLC 830999173. (pol.).
  288. ↑ Walker 1993 ↓, s. 334.
  289. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 363–364, 369, 373.
  290. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 319.
  291. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 411.
  292. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 197.
  293. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 183, 186, 191.
  294. ↑ Walker 1993 ↓, s. 270, 275, 283, 289–290.
  295. ↑ Walker 1993 ↓, s. 282.
  296. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 203.
  297. ↑ Walker 1993 ↓, s. 293.
  298. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 407.
  299. ↑ Walker 1993 ↓, s. 235.
  300. ↑ Walker 1993 ↓, s. 235, 283.
  301. ↑ Walker 1993 ↓, s. 261–262.
  302. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 387–388, 423, 440.
  303. ↑ Walker 1993 ↓, s. 292, 298–299.
  304. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 84, 94, 121, 130, 154, 165, 189, 203, 208–209, 281, 293, 318, 331, 351.
  305. ↑ Anne Sebba, Ta kobieta. Wallis Simpson, Anna Sak (tłum.), Wydawnictwo „Znak”, 2012, s. 388, ISBN 978-83-240-1716-4.
  306. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 423.
  307. ↑ Walker 1993 ↓, s. 256–257, 292.
  308. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 440.
  309. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 210.
  310. ↑ Maddox 1985 ↓, s. 241–242.
  311. ↑ Heymann 2023 ↓, s. 493–511.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Brenda Maddox: Kto się boi Elizabeth Taylor?. Witold Kalinowski (tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985. ISBN 83-06-01030-2.
  • Megan Gressor, Kerry Cook: Największe romanse wszech czasów. Bożenna Stokłosa (tłum.). Klub Dla Ciebie, 2005. ISBN 83-7404-194-3.
  • C. David Heymann: Liz. Biografia intymna Elizabeth Taylor. Zofia Szachnowska-Olesiejuk, Adam Olesiejuk (tłum.). Wydawnictwo Znak, 2023. ISBN 978-83-240-9266-6.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Nagroda Amerykańskiego Instytutu Filmowego za całokształt twórczości
BAFTA Fellowship
1971–2000
2001–2030
David di Donatello dla najlepszej aktorki zagranicznej
Film Society of Lincoln Center Gala Tribute
Kennedy Center Honors
Lata 70.
1978
1979
Lata 80.
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
Lata 90.
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Lata 2000–2009
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Lata 2010–2019
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
Lata 2020–2029
2020
2021
2022
2023
Nagroda Akademii Filmowej dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej
1920–1939
1940–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039
Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych za całokształt twórczości
Nagroda im. Cecila B. DeMille’a
1950–1969
1970–1989
1990–2009
2010–2029

Nagroda Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych dla najlepszej aktorki
Nagroda za działalność humanitarną im. Jeana Hersholta
Złoty Glob dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym
1940–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039

Nagroda BAFTA dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej
1950–1959
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Srebrny Niedźwiedź dla najlepszej aktorki
1950-1979
1980-1999
2000-2020
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Elizabeth_Taylor&oldid=75146306”