Przejdź do zawartości

Zamiłostka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamiłostka
Ilustracja
Strumaria truncata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

amarylkowate

Rodzaj

zamiłostka

Nazwa systematyczna
Strumaria N. J. Jacquin
Collectanea 5: 49 (1797)[3]
Typ nomenklatoryczny

Strumaria truncata Jacq.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Pochwa u nasady liści S. truncata
Liście S. chaplinii
Strumaria tenella
Nasiona Strumaria gemmata

Zamiłostka (Strumaria Jacq.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych, obejmujący 27 gatunków, występujących endemicznie na obszarze Republiki Południowej Afryki i Namibii[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne[5].
Pęd
Cebula chroniona filcowatymi łuskami zewnętrznymi[5].
Liście
U roślin z tego rodzaju występują dwa wzorce wzrostu liści. Większość gatunków tworzy dwa lub rzadko trzy liście ustawione naprzeciwlegle, paskowate lub owalne, często z frędzlami lub owłosione, łukowato wygięte lub przylegające do podłoża. Kilka gatunków tworzy do sześciu gładkich, paskowatych liści, które rosną w rozłożystym, nieco wyprostowanym wachlarzu. Strumaria truncata jest niezwykła, ponieważ tworzy wydatną, nabrzmiałą pochwę koloru wątrobianego, która chroni młode liście. Innym niezwykłym gatunkiem jest S. bidentata, która ma lepkie liście zbierające ziarna piasku nawiewanego przez wiatr[5].
Kwiaty
Zebrane od 2 do 30 w rozłożysty i parasolowaty lub skupiony i główkowaty, często zwisający baldach, wyrastający na smukłym, nagim głąbiku. Kwiatostany wsparte są dwiema błoniastymi, różowymi podsadkami, które w całości okrywają je w fazie wzrostu, po czym rozchylają się i więdną. Okwiat lejkowaty, złożony z sześciu różowych, białych lub bladocytrynowożółtych listków, często z ciemnymi paskami na zewnątrz. Trzy lub sześć pręcików przylega do szyjki słupka, u niektórych gatunków jedynie u nasady, u innych do połowy wysokości. Nitki pręcików u niektórych gatunków są ząbkowane. Zalążnia dolna. Szyjka słupka charakterystyczna dla rodzaju, z nabrzmieniem u nasady, którego kształt w zależności od gatunku jest dyskowaty, jajowaty lub trójskrzydłowy, którego rolą jest utrzymanie nektaru, który kwiaty wytwarzają w obfitych ilościach. U kilku gatunków kwiaty są wonne[5].
Owoce
Cienkościenne torebki, zbudowane z trzech komór, mieszczących do 9 zielonkawoczerwonych, jajowatych nasion[5].

Biologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Geofity cebulowe. Nowe liście pojawiają się wkrótce po pierwszych opadach deszczu w zimie i zamierają późną wiosną. Kwiaty pojawiają się jesienią. Obfite zasoby nektaru sprawiają, że kwiaty są atrakcyjne dla szerokiej gamy owadów: pszczół miodnych, much i motyli. Rośliny te są zdolne do samozapłodnienia oraz zapłodnienia krzyżowego. Nasiona szybko się rozwijają i pozostają soczyste do kiełkowania. Nie mają stanu uśpienia i nie mogą być przechowywane. Nasiona wyprodukowane w parasolowatych owocostanach są rozprzestrzeniane po tym, jak suche owocostany odrywają się i toczą na wietrze, podczas gdy te utworzone w owocostanach główkowatych opadają na ziemię dość blisko rośliny macierzystej[5].
Obszar występowania i siedlisko
Większość gatunków występuje na półsuchych obszarach z zimowymi opadami deszczu. Zasięg występowania dwóch gatunków rozciąga się na obszar letnich opadów deszczu, przez płaskowyż Karru Wysokie do wschodniego Wolnego Państwa i Lesotho. Najwięcej gatunków występuje na wyżynach Namaqualand w pobliżu Springbok i na skarpie Bokkeveld w pobliżu Nieuwoudtville. Wiele rzadkich gatunków zamiłostek występuje na obrzeżach regionu zimowych opadów w południowej Namibii i Richtersveld. Zajmują siedliska skaliste i piaszczyste równiny, a wiele gatunków występuje w małych populacjach o bardzo ograniczonym zasięgu występowania[5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Strumariinae, plemienia Amaryllideae, podrodziny amarylkowych Amaryllidoideae z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae[6].

Wykaz gatunków[4]

Zagrożenie i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Zamiłostki są roślinami rzadkimi. 24 z 27 gatunków obejmuje Czerwona Lista roślin Południowej Afryki. Gatunki Strumaria barbarae, S. bidentata, S. leipoldtii są krytycznie zagrożone, a S. chaplinii jest zagrożony wyginięciem. Osiem gatunków jest narażonych. Największym zagrożeniem dla większości gatunków jest utrata siedlisk, głównie z powodu wydobycia diamentów i zwiększonego zapotrzebowania na grunty rolne, głównie pod uprawy winorośli, ziemniaków i aspaltatu (herbaty rooibos)[7].

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]
Etymologia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od łacińskiego słowa struma, określającego poduszkowaty obrzęk występujący w skrofulozie, oraz przyrostka dzierżawczego -aria i odnosi się do nabrzmiałej nasady szyjki słupka występującej u roślin z tego rodzaju[5].
Nazwy zwyczajowe w języku polskim
Polska nazwa rodzaju Strumaria: zamiłostka, wskazana została w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... Erazma Majewskiego wydanym w roku 1894[8], a także w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józefa Rostafińskiego[9]. Wcześniej nazwę tę podawały również Słownik języka polskiego Zdanowicza i Orgelbranda z 1861 r.[10] i Groszes Wörterbuch der modernen europäischen Sprachen Peschka z 1879 r.[11]
Synonimy taksonomiczne[4]
  • Carpolyza Salisb., Parad. Lond. 1: t. 63 (1807)
  • Hessea P.J.Bergius ex Schltdl., Linnaea 1: 252 (1826)
  • Nesynstylis Raf., Fl. Tellur. 4: 123 (1838)
  • Eudolon Salisb., Gen. Pl.: 127 (1866)
  • Gemmaria Salisb., Gen. Pl.: 127 (1866)
  • Hymenetron Salisb., Gen. Pl.: 128 (1866)
  • Pugionella Salisb., Gen. Pl.: 128 (1866)
  • Stylago Salisb., Gen. Pl.: 127 (1866)
  • Bokkeveldia D.Müll.-Doblies & U.Müll.-Doblies, Bot. Jahrb. Syst. 107: 27 (1985)
  • Tedingea D.Müll.-Doblies & U.Müll.-Doblies, Bot. Jahrb. Syst. 107: 45 (1985)

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Rośliny bardzo dobrze nadają się do uprawy w doniczkach jako rośliny pokojowe. Dobrze kwitną. Szczególnie atrakcyjny jest gatunek S. salteri o różowych kwiatach. Z uwagi na rzadkość nie są jednak spotykane w uprawie[5].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
  3. ↑ a b Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
  4. ↑ a b c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i D.A. Snijman: PlantZ of Africa: Strumaria. 2008. [dostęp 2021-02-19].
  6. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
  7. ↑ Red Data List of South African Plants. South Africa National Botanical Institute, Pretoria, 2010. [dostęp 2021-02-19].
  8. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2.: Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 745. (pol.).
  9. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).
  10. ↑ Aleksander Zdanowicz: Słownik języka polskiego: P-Z. T. 2. Wilno: Maurycy Orgelbrand, 1861.
  11. ↑ Anton Albert Peschek: Groszes Wörterbuch der modernen europäischen Sprachen. Peschek, 1879.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamiłostka&oldid=73603036”