Rosomak tundrowy

Rosomak tundrowy
	Gulo gulo
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	drapieżne
Rodzina	łasicowate
Podrodzina	łasice
Rodzaj	rosomak
Gatunek	rosomak tundrowy
Podgatunki
	G. g. gulo (Linnaeus, 1758); G. g. luscus (Linnaeus, 1758);
	G. g. gulo (Linnaeus, 1758); G. g. luscus (Linnaeus, 1758);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Rosomak tundrowy^[3], rosomak (Gulo gulo) – gatunek drapieżnego ssaka lądowego z rodziny łasicowatych (Mustelidae), doskonale przystosowanego do zimowych warunków życia. Jest jednym z największych – obok ariranii amazońskiej i kałana morskiego – przedstawicieli rodziny łasicowatych. Ze względu na wygląd uważany był początkowo za bliskiego krewniaka psów lub niedźwiedzi. W wielu regionach niesłusznie uważany za zwierzę bardzo agresywne, wręcz krwiożercze^[4]. Z powodu mobilnego trybu życia jest zwierzęciem trudnym do obserwowania i – w efekcie – stosunkowo słabo poznanym. Jest prawdopodobnie najsłabiej poznanym gatunkiem spośród dużych drapieżników lądowych.

Zasięg występowania i biotop

Rosomak tundrowy występuje w zależności od podgatunku^[5]:

G. gulo gulo – rosomak tundrowy^[3] – Skandynawia, Rosja, Mongolia oraz północno-zachodnia i północno-wschodnia Chińska Republika Ludowa
G. gulo luscus – rosomak amerykański^[3] – Kanada i zachodnie Stany Zjednoczone (Alaska, Waszyngton, Oregon, Idaho, Montana, Wyoming i Kalifornia)

Biotop

Obecnie występuje na odludnych terenach w tajdze i tundrze. Preferuje tereny górzyste. W przeszłości zasięg jego występowania w Ameryce Północnej rozciągał się po Kolorado, Indianę i Pensylwanię.

Zasięg występowania

Rosomaki zostały niemal doszczętnie wytępione w Stanach Zjednoczonych (poza Alaską), a w Kanadzie ich liczebność znacznie ograniczono – zwłaszcza w Kanadzie południowej i wschodniej, gdzie praktycznie już nie występują. W Europie pozostały jeszcze dwie populacje: jedna w północnej części Półwyspu Skandynawskiego, wzdłuż wybrzeży Norwegii i Szwecji, druga na obszarze od Finlandii po rosyjską Republikę Karelii.

W Europie kontynentalnej według szacunków z lat 2010–2012 (z wyłączeniem Rosji, Białorusi i Ukrainy) liczebność wynosi 1084–1386 szt.^[6], podczas gdy według danych za okres 1950–1970 roczną populację z tego samego obszaru szacowano na 350–530 egz.^[6] Występowały one tylko w Finlandii, Szwecji i Norwegii^[6]. Obszar stałego zasięgu wynosił 247 900 km², podczas gdy w okresie 1950–1970 areał zasięgu szacowano na 112 200 km²^[6].

Charakterystyka

Morfologia

Rosomak jest największym typowo naziemnym przedstawicielem rodziny łasicowatych. Łasicowate podobnych rozmiarów – arirania amazońska i kałan morski – prowadzą głównie wodny tryb życia. Budową zewnętrzną rosomak przypomina niewielkiego niedźwiedzia, ale jego zachowania są typowe dla łasicowatych. Ma dużą głowę, małe oczy, małe i zaokrąglone uszy, krótki ogon i masywnie zbudowane łapy zakończone silnymi pazurami. Długość jego ciała wynosi 65–87 cm, długość ogona 17–26 cm, masa ciała od 10 do 31 kg, samice są przynajmniej o 10% mniejsze i do 30% lżejsze od samców. Zmysły węchu i słuchu są silnie rozwinięte, w przeciwieństwie do słabego wzroku.

Skóra rosomaka jest pokryta długim, gęstym futrem o brązowoczarnym ubarwieniu z jasnymi plamami na głowie i jasnymi pasami po bokach ciała. Szerokie stopy i relatywnie mała masa ciała ułatwiają mu bieganie po śniegu. Rosomak prowadzi naziemny tryb życia, ale świetnie pływa i zwinnie wspina się po drzewach oraz skałach. Jest aktywny całą dobę w około 4-godzinnych cyklach, na przemian, aktywności i spoczynku. Rosomak nie zapada w sen zimowy. Jest samotnikiem. Areał osobniczy jednego samca może obejmować areały 2–3 samic.

Zachowanie

Jest samotnikiem oraz wykazują terytorialność. Samce znaczą swój teren zapachem wydzielanym z gruczołów. Charakteryzuje się dużą siłą, odwagą, zręcznością i nieustępliwością – notowano wiele przypadków konfrontacji rosomaka walczącego o mięsny łup ze znacznie większymi i silniejszymi drapieżnikami, jak baribal, puma płowa, a nawet wataha wilków. Młode, niedoświadczone rosomaki czasami giną w trakcie takich walk, ale dorosłe osobniki zwykle wychodzą z nich zwycięsko.

Na wolności żyją zwykle od 5 do 7 lat, natomiast w niewoli osiągają wiek nawet 17 lat. W naturze przyczyną wczesnej śmierci jest zwykle głód lub śmierć w walce z innym drapieżnikiem^[7].

Rozmnażanie

Ich okres godowy trwa od maja do sierpnia. Są poligamiczne, jeden samiec na swoim obszarze rozmnaża się z kilkoma samicami. W jednym miocie może być od 1 do 5 młodych, jednak zazwyczaj są 3. Po zagnieżdżeniu się zarodka ciąża trwa od 30 do 50 dni, jednak zarodek nie zagnieżdża się od razu tylko czeka w diapauzie prze około 6 miesięcy. Młode są karmione przez matkę do 3 miesięcy po urodzeniu, a samodzielność uzyskują po około 1 roku. Samica zachodzi w ciążę co 2 lata. Młode osiągają dojrzałość płciową w wieku 2-3 lat^[7].

Pożywienie

Jest wszystkożerny – zjada głównie padlinę, ale zimą, gdy brak pożywienia, atakuje nawet duże ssaki, jak jelenie, łosie czy renifery, które dogania w wytrwałym biegu po śniegu. Okazjonalnie zjada ptasie jaja, larwy owadów i jagody. Silne szczęki w połączeniu z ostrymi zębami umożliwiają mu kruszenie dużych kości i zamarzniętego mięsa^[9]^[10]. W tunelach pod śniegiem gromadzi zapasy pokarmu, do których wraca nawet po 6 miesiącach^[11].

Ewolucja

Najstarszym znanym przedstawicielem rodzaju Gulo jest Gulo sudorus, żyjący we wczesnym pliocenie na obszarze Ameryki Północnej^[12]. W środkowym pliocenie na obszarze północno-wschodniej Azji żył gatunek Gulo minor^[12]. We wczesnym i środkowym plejstocenie występował w Eurazji i Ameryce Północnej mniejszy od rosomaka Gulo schlosseri. Współczesny Gulo gulo znany jest od środkowego plejstocenu. Nazwą rosomaki obejmuje się niekiedy gatunki należące do kopalnego rodzaju Plesiogulo, który jest siostrzanym taksonem Gulo.

Systematyka

Takson ten jedynym żyjącym przedstawicielem rodzaju Gulo^[13] (Pallas, 1780)^[14].

Zagrożenia

Utrata siedlisk oraz polowania są głównymi przyczynami zagrażającymi rosomakom. Zwierzęta te są postrzegane przez ludzi jako szkodniki atakujące żywy inwentarz, zjadające zwierzynę schwytaną przez kłusowników w sidła lub potrzaski. Same sprytnie omijają, a nawet niszczą pułapki – także z takich powodów są zabijane.

Gatunek został zaklasyfikowany w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów do kategorii VU, a w edycji 2008 w kategorii NT – bliski zagrożenia^[2]. Dokładna liczebność rosomaków nie jest znana, ale przybliżone szacunki mówią o bardzo niewielkiej populacji tych zwierząt. Populacje europejskie szacowane są przez IUCN na ok. 2300 osobników^[15].

W niewoli

W ogrodach zoologicznych Ameryki Północnej i Europy znajduje się około setki rosomaków. Rozmnażają się w niewoli, ale z trudem i przy znacznej śmiertelności małych^[16].

W Polsce rosomaka można podziwiać w opolskim^[17] i śląskim ogrodzie zoologicznym^[18].

Przypisy

↑ Gulo gulo, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b A.V.A.V. Abramov A.V.A.V., Gulo gulo, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.2 [dostęp 2015-07-19] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑ Adam Wajrak: Rosomak (Gulo gulo) ang. wolverine. GazetaEdukacja.pl. [dostęp 2008-06-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-10)].
↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 452. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ChapronCh. G. ChapronCh. i inni, Recovery of large carnivores in Europe’s modern human-dominated landscapes, „Science”, 346 (6216), 2014, s. 1517–1519, DOI: 10.1126/science.1257553 .
↑ ^a ^b LizL. Ballenger LizL., MatthewM. Sygo MatthewM., VincentV. Patsy VincentV., Gulo gulo (wolverine) [online], Animal Diversity Web [dostęp 2024-06-04] (ang.).
↑ JanJ. Jonston JanJ., Historiae natvralis de quadrvpetibvs [!] libri cum aeneis figuris, Frankfurt am Main: impensis haeredum Math. Meriani, 1652 .
↑ Philip Pratt: Dentition of the Wolverine. The Wolverine Foundation, Inc.. [dostęp 2007-07-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-27)].
↑ Ken Taylor: Wolverine. [w:] Wildlife Notebook Series [on-line]. Alaska Department of Fish & Game, 1994. [dostęp 2007-01-21].
↑ Zwierzęta 2005 ↓, s. 139.
↑ ^a ^b Joshua X. Samuels, Keila E. Bredehoeft i Steven C. Wallace. A new species of Gulo from the Early Pliocene Gray Fossil Site (Eastern United States); rethinking the evolution of wolverines. „PeerJ”. 6:e4648, 2018. DOI: 10.7717/peerj.4648. (ang.).
↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Gulo. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2008-06-08]
↑ P. S. Pallas: Spicilegia zoologica: quibus novae imprimis et obscurae animalium species iconibus, descriptionibus atque commentariis illustrantur. Cz. 14. Berlin: Prostant apud Gottl. August. Lange, 1780, s. 25. (łac.).
↑ Gulo gulo [online], IUCN 2007. European Mammal Assessment [dostęp 2008-06-09] [zarchiwizowane z adresu 2008-07-19] (ang.).
↑ Gulo gulo – Wolverine. International Species Identification System, May 2010. [dostęp 2010-05-09].
↑ RadioR. Opole RadioR., U rosomaka w opolskim ogrodzie zoologicznym [online], U rosomaka w opolskim ogrodzie zoologicznym, 21 lutego 2016 [dostęp 2023-01-29] (pol.).
↑ Pierwsze w Polsce rosomaki urodziły się w Śląskim Ogrodzie Zoologicznym [online], mojchorzow.pl [dostęp 2023-01-29] .

Bibliografia

Species account. The Wolverine Foundation. [dostęp 2008-06-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (9 maja 2008)]. (ang.).
Weinstein, B., L. Ballenger & M.L.B.& M. Sygo. L. Ballenger & M.L.B.& M., Gulo gulo [online], (On-line), Animal Diversity Web, 1999 [dostęp 2008-06-08] (ang.).
Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.

[itis-1] Gulo gulo, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] A.V.A.V. Abramov A.V.A.V., Gulo gulo, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.2 [dostęp 2015-07-19] (ang.).

[miiz-3] Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015. ISBN 978-83-88147-15-9.

[4] Adam Wajrak: Rosomak (Gulo gulo) ang. wolverine. GazetaEdukacja.pl. [dostęp 2008-06-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-10)].

[Burgin&inni-5] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 452. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Chapron-6] ChapronCh. G. ChapronCh. i inni, Recovery of large carnivores in Europe’s modern human-dominated landscapes, „Science”, 346 (6216), 2014, s. 1517–1519, DOI: 10.1126/science.1257553 .

[:0-7] LizL. Ballenger LizL., MatthewM. Sygo MatthewM., VincentV. Patsy VincentV., Gulo gulo (wolverine) [online], Animal Diversity Web [dostęp 2024-06-04] (ang.).

[8] JanJ. Jonston JanJ., Historiae natvralis de quadrvpetibvs [!] libri cum aeneis figuris, Frankfurt am Main: impensis haeredum Math. Meriani, 1652 .

[9] Philip Pratt: Dentition of the Wolverine. The Wolverine Foundation, Inc.. [dostęp 2007-07-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-27)].

[akfishgame-10] Ken Taylor: Wolverine. [w:] Wildlife Notebook Series [on-line]. Alaska Department of Fish & Game, 1994. [dostęp 2007-01-21].

[CITEREFZwierzęta2005139-11] Zwierzęta 2005 ↓, s. 139.

[PeerJ2018-12] Joshua X. Samuels, Keila E. Bredehoeft i Steven C. Wallace. A new species of Gulo from the Early Pliocene Gray Fossil Site (Eastern United States); rethinking the evolution of wolverines. „PeerJ”. 6:e4648, 2018. DOI: 10.7717/peerj.4648. (ang.).

[13] Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Gulo. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2008-06-08]

[autorrodzaj-14] P. S. Pallas: Spicilegia zoologica: quibus novae imprimis et obscurae animalium species iconibus, descriptionibus atque commentariis illustrantur. Cz. 14. Berlin: Prostant apud Gottl. August. Lange, 1780, s. 25. (łac.).

[15] Gulo gulo [online], IUCN 2007. European Mammal Assessment [dostęp 2008-06-09] [zarchiwizowane z adresu 2008-07-19] (ang.).

[ISIS-16] Gulo gulo – Wolverine. International Species Identification System, May 2010. [dostęp 2010-05-09].

[17] RadioR. Opole RadioR., U rosomaka w opolskim ogrodzie zoologicznym [online], U rosomaka w opolskim ogrodzie zoologicznym, 21 lutego 2016 [dostęp 2023-01-29] (pol.).

[18] Pierwsze w Polsce rosomaki urodziły się w Śląskim Ogrodzie Zoologicznym [online], mojchorzow.pl [dostęp 2023-01-29] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]