Brodaczka zwyczajna

Brodaczka zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	misecznicowce
Rodzina	tarczownicowate
Rodzaj	brodaczka
Gatunek	brodaczka zwyczajna
	Nazwa systematyczna
	Usnea filipendula Stirt.; Scott. Natural. 6: 104 (1881)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Brodaczka zwyczajna (Usnea filipendula Stirt.) – gatunek grzybów z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Usnea, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Niektóre synonimy naukowe^[3]:

Usnea dasypoga var. fibrillosa (Motyka) Keissl. 1960
Usnea fibrillosa Motyka 1936
Usnea muricata Motyka 1936

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Morfologia

Plecha krzaczkowato-nitkowata, zwisająca. Zawiera glony protokokkoidalne. Do podłoża przyczepia się mniej lub bardziej zaczernioną nasadą. Plecha osiąga długość do 30 cm. Powierzchnia barwy szarej, słomkowożółtej lub zielonawej i jest matowa lub nieco tylko błyszcząca. Posiada wyraźną oś zbudowaną z nibytkanki i jest silnie rozgałęziona. Główne gałązki plechy mają grubość 1-2 mm, są dość sztywne, obłe i cienieją stopniowo, gałązki drugiego rzędu mają grubość 0,5-0,8 mm. Liczne gałązki boczne mają różną długość i zaostrzone końce; te krótsze odstają niemal pionowo, te dłuższe łukowato zginają się lub zwisają. Powierzchnia gałązek pokryta jest licznymi, drobnymi brodawkami o wałeczkowatym lub półkulistym kształcie^[4].

Na plesze zawsze (z wyjątkiem okazów w początkowej fazie wzrostu) występują brodawkowate soralia z izydiowymi urwistkami. Owocniki natomiast powstają bardzo rzadko. Mają średnicę 5-10 mm i wyrastają z nich liczne gałązeczki o różnej długości. Tarczki owocników mają cielistą barwę i są lekko oprószone. W jednym worku powstaje po 8 jednokomórkowych, bezbarwnych zarodników o rozmiarach 9,5× 7 μm^[4].

Występowanie i siedlisko

Występuje tylko na półkuli północnej, w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie i Azji^[5]. W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym^[6], od 17 października 2014 podlega ochronie częściowej^[7]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status VU – gatunek w niektórych regionach narażony na wymarcie^[8].

Rośnie w lasach oraz na otwartych terenach na korze drzew liściastych i iglastych: jodła, olsza, brzoza, grab, buk, jesion, modrzew, świerk, sosna, topola, dąb, wierzba, jarząb, lipa^[2].

Zastosowanie

Plecha brodaczek ma własności lecznicze. Zawiera kwas usninowy i inne substancje o silnym działaniu antybakteryjnym i antywirusowym. Otrzymywane z niej preparaty mają działanie wykrztuśne, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwpasożytnicze, przeciwdrobnoustrojowe, pobudzające trawienie, rozkurczowe, przeciwnowotworowe^[9].

Gatunki podobne

Rozróżnienie poszczególnych gatunków brodaczek jest bardzo trudne i wymaga korzystania ze specjalistycznych opracowań. W przypadku brodaczki zwyczajnej pewną wskazówką może być jej długość – większość brodaczek nie osiąga takich rozmiarów^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów
↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Dr H. Różański. Usnea – brodaczka w leczeniu infekcji i jako amarum. [dostęp 2014-05-30].

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).

[faltynowicz-2] Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.

[sf-3] Species Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).

[wojciak-4] Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.

[5] Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].

[6] Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)

[rozp2014-7] Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów

[8] Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[9] Dr H. Różański. Usnea – brodaczka w leczeniu infekcji i jako amarum. [dostęp 2014-05-30].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]