Przejdź do zawartości

Fake news

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Three running men carrying papers with the labels „Humbug News”, „Fake News”, and „Cheap Sensation”.
Reporterzy z różnymi formami fałszywych wiadomości na ilustracji Fredericka Burr Oppera z 1894 roku

Fake news — wpisy, wiadomości, całe kanały informacyjne, w których przekazywane dane okazują się nieprawdziwe lub przeinaczone[1]. W języku polskim termin tożsamy z określeniem fałszywa wiadomość oznaczający nieprawdziwą lub częściowo nieprawdziwą wiadomość, często o charakterze sensacyjnym, publikowaną w mediach w celu wprowadzenia odbiorców w błąd i korzyści finansowych, politycznych lub prestiżowych[2].

Fake newsy celowo wprowadzają w błąd, szokują i budzą kontrowersje[1][3] i ze względu na cel stosowania należy je odróżniać od satyry, parodii i humoru. Również niektóre osoby lub instytucje nazywają wiadomości fałszywymi tylko z powodu ich treści negatywnej dla tych osób lub instytucji[2][4].

Fałszywe wiadomości są tworzone, a następnie rozpowszechniane, m.in. z powodów politycznych, finansowych, ideologicznych (poglądów i przekonań), a także dla rozrywki, zabawy, z chęci zwrócenia na siebie uwagi lub uzyskania rozgłosu[5]. Określenie to odnosi się najczęściej do nieprawdziwych treści publikowanych w mediach, w szczególności w mediach społecznościowych[6][7] chociaż występują także w mediów tradycyjnych[7]. Często, w celu przyciągnięcia uwagi odbiorców, stosowane są w nich chwytliwe nagłówki (ang. clickbait)[8][9].

Fałszywe wiadomości są narzędziem propagandy[8] i dezinformacji[10]; mogą być elementem dezinformacji w ramach wojny hybrydowej[11] oraz przyczyną i elementem konfliktu[12][13].

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]

Określenie fałszywe wiadomości (paszkwile itp.) jest bardzo stare[14][15] i zostało definiowane w wielu kodeksach (patrz dalej − przypadek Polski), zaś fake news jest modnym anglicyzmem[16][17]. Zwrot zapożyczony z języka angielskiego przywoływany coraz częściej w celu identyfikacji oraz opisu pewnego zjawiska w obszarze mediów (czy szerzej – komunikacji społecznej) zastępuje „tradycyjne” pojęcie fałszywej informacji[18]. Semantyczna specyfika powoduje, że określenie fake news nie jest tłumaczone na wiele języków narodowych i nierzadko występuje, jak w języku polskim, w swoim angielskim oryginale[18]. Innymi pokrewnymi terminami używanymi w języku polskim są: fałszywki, kaczki dziennikarskie, oszukańcze treści, humbugi(inne języki), blagi, plotki prasowe[19], paszkwile, kampania dezinformacyjna[20].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
POLSKA ZACHODNIA (Dziennik polskiego Zagłębia Dąbrowskiego)[21] i Tempo Dnia Ilustrowanego Kuriera Codziennego, 1 i 2 wrzesień 1939 - z kłamstwem, że to “ANGLICY i FRANCUZI (i Polacy) bombardują Berlin, Hamburg i Gdańsk” podczas kampanii wrześniowej - strona polskojęzycznej publikacji z lat 1940 krytykującej takie wcześniejsze „kłamliwe komunikaty” polskiego rządu

Choć były znane od czasów starożytnych, liczba i zasięgi fałszywych wiadomości zwiększały się wraz z rozwojem środków masowej komunikacji[14]. Stanowiły od dawna ważny element budowania morale jako narzędzie w czasie wojny[22], szczególnie w przypadku krajów przegrywających, gdy wojsko „wycofuje się na z góry upatrzone pozycje”[23] lub wręcz bohatersko bombarduje stolice wroga (patrz ilustracja polskich gazet z początku września 1939 roku z takimi fałszywymi komunikatami w ramach propagandy sukcesu). W XXI wieku zjawisko rozpowszechniania nieprawdziwych treści stało się zjawiskiem ogólnoświatowym[24]. Oprócz zmyślonych historii, mających na celu oszukanie odbiorcy, jako fałszywki zaczęto także określać satyryczne wiadomości, których celem jest nie wprowadzanie w błąd, a humorystyczne komentowanie prawdziwych wiadomości[7][25].

Polska

[edytuj | edytuj kod]

Prawodawstwie polskie odziedziczyło to pojęcie po zaborcach[26] i nie wahało się z niego korzystać ad hoc, na przykład w często adaptowanym „Rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej [...] zmieniającym niektóre postanowienia ustaw karnych o rozpowszechnianiu nieprawdziwych wiadomości i o zniewagach”[27]. Potem to narzędzie systematyzowano (typizowano) w kodeksie karnym, który przed drugą wojną światową tak je definiował[28]:

Kto publicznie rozpowszechnia fałszywe wiadomości, mogące wywołać niepokój publiczny, podlega karze aresztu do lat 2 i grzywny.

RP, Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu - Kodeks karny z 1932 roku
Chłop spod Przemyśla zbyt dobrze przewidział zagrania Hitlera na początku 1939 roku, więc został pozwany za fake news, zgodnie z ówczesnym kodeksem karnym: Tempo Dnia z 2 września 1939 roku

Ówczesne władze, reprezentujące umiarkowany reżym totalitarny, wykorzystywały je wielokrotnie do cenzury - głównie gazet robotniczych[26] oraz do konfiskat nieprawomyślnych książek[28]. Już w ówczesnej literaturze krytykowano to pojęcie za nieostrość, gdyż nie było znaczenia jakiej treści były głoszone wiadomości[15] (patrz ilustracja z 1939 roku: chłop został pozwany do sądu za zbyt dobre przewidywanie politycznych wypadków), podczas gdy te same władze jednocześnie nie wahały się je same rozpowszechniać w ramach propagandy wojennej (patrz przykład wyżej).

Także za czasów Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zostały zdefiniowane jako przestępstwo; przepisy z 1946 roku wskazują[29]:

Kto rozpowszechnia lub [...] sporządza, przechowuje lub przewozi pisma, druki lub wizerunki [...] które zawierają fałszywe wiadomości [...] podlega karze więzienia [...] na czas nie krótszy od lat 3 lub dożywotnio lub karze śmierci.

Wiadomości fałszywe występowały wtedy i obecnie w kontekście propagandy; definiowano je jako informacje zmyślone lub zniekształcone, które mogą wyrządzić istotną szkodę interesom Państwa Polskiego. Do przypisania winy za rozpowszechnianie takich wiadomości konieczne było wtedy, aby były one fałszywe zarówno w sensie obiektywnym, jak i subiektywnym, co oznacza, że sprawca musiał mieć świadomość ich nieprawdziwości[30]. Jako byt prawny i na podstawie „złej sławy artykułu"[31] wykorzystywane były jako pretekst do walki z przeciwnikami politycznymi; na przykład w 1964 roku przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie rozpoczął się proces polityczny Melchiora Wańkowicza: pisarza oskarżono z art. 23 tzw. małego kodeksu karnego (patrz wyżej) o „rozpowszechnianie fałszywych wiadomości” o Państwie Polskim i jego organach[32]. W artykule 48 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, przewidziano dwa rodzaje przestępstw związanych z informacjami:

  1. Rozpowszechnianie wiadomości - które mogą osłabić gotowość obronną państwa.
  2. Rozpowszechnianie wiadomości fałszywych - które mogą wywołać niepokój publiczny lub rozruchy[33].

Przestępstwo związane z "wiadomościami fałszywymi" było kwalifikowane, co oznacza, że grozi za nie kara pozbawienia wolności od roku do lat 10. Ponadto wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1982 r. wyjaśniał, że przez „druk” rozumiano podobne środki (równoważne mediom) mające zdolność oddziaływania na opinię publiczną[34]. Cały ten dekret został zastąpiony dopiero w ustawie z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych przez nowoczesne regulacje dotyczące stanu wojennego[35], a obecnie obowiązującą wersję tej ustawy przyjęto w dniu 13 października 2022 r. (Dz.U.2022.2091)[36]. Kwestię rozpowszechniania fałszywych wiadomości przesunięto do artykułu 132 kodeksu karnego w 1997 roku: ewentualna fałszywość wiadomości ma od tego roku znaczenie tylko, jeśli jej wytwórca jednocześnie „oddaj[e] usługi wywiadowcze Rzeczypospolitej Polskiej”[37][15].

W 2018 roku badanie na temat fałszywych wiadomości w Polsce przeprowadził ośrodek badawczy Kantar Public. Najwięcej ankietowanych przyznało, że ze zmanipulowanymi informacjami mają styczność codziennie lub prawie codziennie (75%). Pozostałe wskazania to: przynajmniej raz w tygodniu (27%), kilka razy w miesiącu (7%), rzadko lub nigdy (14%), nie wiem (4%). Zdaniem 79% badanych problem fałszywych wiadomości jest zagrożeniem dla demokracji. Jednocześnie 71% uczestników badania odpowiedziało, że jest w stanie rozpoznać czy informacja, z którą mają styczność, jest prawdziwa czy nie[38].

USA

[edytuj | edytuj kod]

Podczas wyborów do Kongresu USA w 2010 roku, fałszywe wiadomości wywołały duże kontrowersje i spory. Niektórzy komentatorzy dostrzegali w nich znamiona moralnej paniki i masowej histerii. Inni zwracali uwagę na szkody wyrządzone dla zaufania publicznego[39][40][41][42].

Celem fałszywych wiadomości często jest zwiększanie zysku finansowego firm medialnych. W wywiadzie dla radia NPR Jestin Coler, dawniej kierujący stronami z fałszywymi wiadomościami, ujawnił, kto pisze fałszywe artykuły, kto finansuje te artykuły i dlaczego twórcy fałszywych wiadomości tworzą i rozpowszechniają je. Rozpoczął on swoją karierę w dziennikarstwie jako sprzedawca magazynów, potem zaczął pracować jako niezależny redaktor. Przyłączył się do branży fałszywych wiadomości, aby pokazać sobie i innym jak szybko fałszywe wiadomości mogą być rozpowszechniane. Coler powiedział, że jego firma zatrudniała od 20 do 25 edytorów i generowała zyski z reklam od 10 000 do 30 000 USD miesięcznie[43]. Również użytkownicy Facebooka odgrywają istotną rolę w rozpowszechnianiu w fałszywych wiadomości[44]. Mark Zuckerberg, dyrektor generalny Facebooka, powiedział: „myślę, że pomysł jakoby fałszywe wiadomości na Facebooku wpływały na wybory w jakikolwiek sposób jest to dość szalony”, a kilka dni później napisał w swoim blogu, że Facebook szuka sposobów na walkę z fałszywymi wiadomościami[45].

Wiele protrumpowskich internetowych fałszywych wiadomości pochodziło z macedońskiego miasta Wełes, gdzie około siedem różnych odpowiedzialnych za to organizacji, zatrudniało setki młodych osób, aby szybko produkować sensacyjne reportaże dla różnych firm amerykańskich oraz partii[46].

Jeden z dziennikarzy tworzących fałszywe wiadomości, Paul Horner, stał za szeroko rozpowszechnioną plotką, jakoby artysta Banksy został aresztowany[47][48]. Tego typu historie często pojawiały się na pierwszych stronach wyszukiwarki Google, były także udostępnianie na Facebooku i traktowane poważnie przez osoby trzecie, takie jak kierownik kampanii wyborczej Donalda Trumpa Corey Lewandowski(inne języki), Eryk Trump, „ABC News” czy „Fox News”[49][50][51]. Horner później twierdził, że celem jego pracy w tamtym okresie było „sprawić, że zwolennicy Trumpa wyjdą na idiotów, poprzez dzielenie się tymi historiami”[52].

Rosja

[edytuj | edytuj kod]

Fałszywe wiadomości mogą być elementem dezinformacji w ramach działań określanych jako środki aktywne w grupie „czarnej” technologii hybrydowych[11]. W 2014 roku rosyjski rząd rozpowszechniał fałszywe wiadomości za pośrednictwem rosyjskich państwowych przedsiębiorstw medialnych jak Sputnik i RT (dawniej Russia Today) w ramach dezinformacji odnośnie m.in. do stworzenia fałszywego obrazu roli prorosyjskich rebeliantów w zastrzeleniu samolotu Malaysia Airlines lot MH17[53]. W 2016 roku NATO oświadczyło, że obserwuje znaczny wzrost rosyjskiej propagandy i fałszywych wiadomości po aneksji Krymu w 2014 roku przez Rosję[54].

W internecie

[edytuj | edytuj kod]

Strony internetowe

[edytuj | edytuj kod]

Fałszywki są często publikowane na specjalnie stworzonych stronach internetowych (ang. fake news websites). Aby przyciągnąć uwagę czytelników, autorzy publikowanych tam artykułów nadają im sensacyjne tytuły (ang. clickbait), a żeby zdobyć zaufanie często podszywają się pod znane źródła informacji[55][56][57]. Adresy takich witryn mogą być upodabniane do adresów URL znanych lub budzących zaufanie stron (np. różnić się jedną literą w nazwie lub rozszerzeniem)[58].

Media społecznościowe

[edytuj | edytuj kod]

W XXI wieku możliwości wprowadzania w błąd zostały rozszerzone poprzez szerokie wykorzystanie mediów społecznościowych. Jednym z serwisów, które ułatwiły rozprzestrzenianie się fałszywych wiadomości, był Facebook[59][60][61], jak również Twitter[61]. Z mediów społecznościowych jako źródła wiadomości w 2016 korzystało 62% Amerykanów[62], co, w połączeniu z rosnącymi podziałami politycznymi oraz zjawiskiem bańki filtrującej, sprzyja tendencji ograniczania się do czytania nagłówków[63].

Według niektórych ekspertów fałszywki mogły mieć wpływ na wynik amerykańskich wyborów prezydenckich w 2016 roku[64][65]. Fałszywe wiadomości miały wyższy wskaźnik udostępnień na Facebooku niż wiarygodne[66][67][68]. Zdaniem analityków było to spowodowane tym, że fałszywe wiadomości często lepiej zaspokajały oczekiwania czytelników[67]. Facebook początkowo zdementował te tezy[69]. Sondaż przeprowadzony przez Pew Research(inne języki) w grudniu 2016 roku wykazał się, że 64% dorosłych Amerykanów uważa, że całkowicie fałszywe wiadomości wywołują „wiele zamieszania”, podczas gdy 24% stwierdziło, że wywołują „nieco zamieszania”, a 11% stwierdziło, że wywołują „niewiele lub wcale zamieszania”[70]. Ponadto, 23% ankietowanych przyznało, że osobiście, świadomie lub nie, udostępniło nieprawdziwą wiadomość[6].

Około sierpnia 2017 Facebook zaprzestał używania terminu „fake news”, zastępując go zwrotem „false news” (fałszywe informacje)[71]. Will Oremus z magazynu Slate napisał, że przyczyną tego był fakt, iż zwolennicy prezydenta Donalda Trumpa zaczęli odnosić termin fałszywki do mediów opozycyjnych względem ich partii[72].

Badania z Northwestern University dowiodły, że 30% z wszystkich fałszywek ma związek z Facebookiem, podczas gdy prawdziwych wiadomości – 8%. Badacze doszli też do wniosku, że odbiorcy fałszywych wiadomości nie są zamknięci w bańce filtrującej i wielu z nich czerpie również informacje z renomowanych źródeł[73].

W Chinach dochodziło do przypadków, kiedy fałszywe wiadomości przenikały do bardziej renomowanych witryn informacyjnych, powodując skandal[74]. W następstwie zdarzeń na Zachodzie Ren Xianling z Cyberspace Administration of China zaproponował wprowadzenie systemu nagród i kar w celu walki z fałszywymi wiadomościami[75].

Internetowe trole i boty społecznościowe

[edytuj | edytuj kod]

Za rozpowszechnianie fałszywych wiadomości odpowiedzialni są także internetowe trole, w szczególności w serwisach takich jak Twitter czy Facebook[76]. W okresie wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 2016 roku, senat USA poinformowano, że Rosja finansowała ponad 1000 trolli mających rozpowszechniać nieprawdziwe informacje na temat Hillary Clinton[77]. Do rozpowszechniania fałszywek wykorzystywane są również boty społecznościowe[78]. W czasie wyborów prezydenckich w USA w 2016 roku znacznie wzrosła liczba i zasięgi fałszywych wiadomości[79]. To przełożyło się na rozpowszechnienie walki z ich rozprzestrzenianiem[80][81][82]. Strony publikujące fałszywe wiadomości nie podejmowały współpracy z instytucjami weryfikującymi informacje, dlatego musiały one działać na własną rękę[83]. W celu zmniejszania oddziaływania fałszywych wiadomości strony, takie jak Snopes.com czy FactCheck.org, przedstawiły wytyczne pomagające w wykrywaniu fałszywych serwisów[47][84][85]. Serwisy społecznościowe i wyszukiwarki, takie jak Facebook i Google, były krytykowane za wspieranie rozpowszechniania się fałszywych wiadomości. Obie te instytucje podjęły działania, aby zdecydowanie ukrócić ten trend, jednak ich krytycy nadal uważają, że trzeba w tym celu robić więcej[82].

Po amerykańskich wyborach w 2016 roku Facebook zaczął oznaczać niewiarygodne wiadomości i ostrzegać przed nimi użytkowników[86][87]. Do walki z fałszywkami może również zostać wykorzystana sztuczna inteligencja[81]. W 2017 roku Facebook wykrył 30 000 kont odpowiedzialnych za rozprzestrzenianie dezinformacji na temat francuskich wyborów prezydenckich[88]. Spółka zaczęła regularnie publikować raporty na temat działań podejmowanych w stosunku do takich „skoordynowanych nieuatentycznych zachowań” (coordinated inauthentic behavior, CIB) swoich użytkowników[89].

W 2018 Google, Facebook, Twitter, Mozilla i stowarzyszenia branżowe z sektora reklamy podpisały Unijny kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji (Code of Practice on Disinformation)[90].

Wzajemne oskarżenia o szermowanie fałszywymi wiadomościami

[edytuj | edytuj kod]
Brazylia blokuje(inne języki) (wykopuje) X (Twitter) (symbolizowany przez Elona Muska) za domniemane fake news - autor: Carlos Latuff

W państwach autorytarnych i totalitarnych informacje przekazywane społeczeństwu są szczególnie kontrolowane, dlatego też wprowadzano regulacje karne penalizujące rozpowszechnianie „fałszywych” informacji, przy czym to organy państwa decydują o ich naturze[15]. W kontekście wzajemnych oskarżeń o fałszywe wiadomości, historia pojęcia "wielkiego kłamstwa(inne języki)" (niem.) große Lüge, po raz pierwszy sformułowanego przez Adolfa Hitlera w Mein Kampf[91], ilustruje jak polityczna propaganda może manipulować prawdą, co jest obecnie widoczne w sporach między na przykład Donaldem Trumpem a mediami, które oskarżają się nawzajem o szerzenie fake news (wielkich kłamstw)[92]:

Nie wierzcie w bzdury, które widzicie od tych ludzi, w fałszywe wiadomości (fake news).

Donald Trump, 2018, CNN

Andrzej Duda na konferencji prasowej w Kowalewie Pomorskim zaprzeczył doniesieniom polskiej prasy o domniemanym wykorzystaniu usług Cambridge Analytica do promocji swojej kandydatury między innymi na Facebooku w 2015 roku słowami: „To musi być jakiś fake news”[93][94][95][96].

W lipcu 2024 roku, X Corp(inne języki) (firma macierzysta X) wysłała list do Ośrodka Zwalczania Nienawiści w Internecie (Center for Countering Digital Hate(inne języki), CCDH), oskarżając tę grupę o szerzenie "serii niepokojących i bezpodstawnych twierdzeń" (fake news) oraz sugerując, że CCDH jest finansowane przez konkurentów X lub zagraniczne rządy, lecz X tę sprawę wkrótce przegrał[97]. Z kolei wiele stron oskarża Elona Muska o to samo: propagowanie fałszywych przekazów w celach politycznych[98][99].

Reakcje

[edytuj | edytuj kod]

Grecja

[edytuj | edytuj kod]

W listopadzie 2021 r. grecki parlament przyjął ustawę wprowadzającą surowsze kary za poważne przestępstwa, w tym za rozpowszechnianie fałszywych wiadomości. Zmieniono art. 191 kodeksu karnego, który odtąd stanowił, że kto publicznie rozpowszechnia fałszywe wiadomości mogące wywołać niepokój publiczny, podlega karze pozbawienia wolności na co najmniej trzy miesiące i grzywnie. Jeżeli czyn został popełniony wielokrotnie za pośrednictwem prasy lub Internetu, sprawca podlega karze pozbawienia wolności na okres co najmniej sześciu miesięcy oraz karze grzywny. Tej samej karze podlega faktyczny właściciel lub producent narzędzi użytych do popełnienia takiego przestępstwa.

W grudniu 2022 r. art. 191 kodeksu karnego został zmieniony, aby złagodzić niektóre z tych przepisów. Nowa wersja art. 191 kodeksu karnego ogranicza maksymalną karę do trzech lat pozbawienia wolności i zmienia charakter przestępstwa na skutkowe, wymagając wywołania strachu u określonej grupy ludzi. Nowa redakcja przepisu jest bardziej łagodna dla sprawców, co miało wpływ na toczące się sprawy, w tym dotyczące antyszczepionkowców.[15].

Polska

[edytuj | edytuj kod]

Polskie prawo karało za fałszywe wiadomości już w latach 1920 roku: patrz Historia. W Polsce organizacją zajmującą się wykrywaniem fałszywych wypowiedzi, głównie polityków[100], jest Stowarzyszenie Demagog[101], członek International Fact-Checking Network(inne języki)[102]. Tematykę fałszywek Polsce i na świecie porusza m.in. portal „fakenews.pl”[103] oraz inne organizacje zajmujące się weryfikacją treści (ang. fact-checking[104]).

Wiadomości nieprawdziwe i mogące wprowadzać w błąd opinię publiczną są szczególnie istotne w kontekście historycznym, gdzie takie informacje mogą negować zbrodnie wojenne. Według Witolda Kuleszy w latach 1990 można było niesławny paragraf 271 par. 1 kodeksu karnego wykorzystać do ochrony prawdy historycznej przed próbami jej fałszowania, co może być interpretowane jako fałszywe wiadomości zaprzeczające faktom historycznym[31]. Podobne głosy zaczęły się pojawiać też w latach 2020, w wyniku analizy fałszywych wiadomości związanych z epidemią COVID-19[15].

Singapur

[edytuj | edytuj kod]

Singapur w 2019 roku wprowadził surowe kary za systemowe szerzenie dezinformacji[105].

Słowacja

[edytuj | edytuj kod]

Na Słowacji, pod wpływem wydarzeń w Ukrainie w 2022 roku, rozpoczęła się dyskusja na temat kryminalizacji rozpowszechniania fałszywych wiadomości. Proponowane zmiany w prawie karnym obejmowały m.in. § 361 kodeksu karnego, który penalizowałby rozpowszechnianie fałszywych wiadomości alarmowych, mogących wywołać poważne zamieszanie. Sankcje za to przestępstwo miały wynosić od 2 do 10 lat pozbawienia wolności, w zależności od skutków czynu.

Propozycje te spotkały się z krytyką ze strony środowisk prawniczych i politycznych, które wskazywały na nieprecyzyjność przepisów oraz możliwe naruszenie wolności słowa. W rezultacie, we wrześniu 2022 roku, słowackie Ministerstwo Sprawiedliwości wycofało się z zamiaru wprowadzenia tych zmian do porządku prawnego.[15]

Unia Europejska

[edytuj | edytuj kod]

Analizę fałszywych wiadomości podawanych przez rosyjskie media, prowadzi m.in. EUvsDisinfo[106], utworzone przez Unię Europejską w marcu 2015[107][108].

Ukraina

[edytuj | edytuj kod]

Zajmuje się tym StopFake[109][110] utworzone przez wykładowców, studentów i absolwentów Mohylańskiej Szkoły Dziennikarstwa oraz dziennikarzy wolontariuszy w marcu 2014[111]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Rozpoznawanie nieprawdziwych informacji - Baza wiedzy - Portal Gov.pl [online], Baza wiedzy [dostęp 2024-09-16] (pol.).
  2. ↑ a b Praca zbiorowa: Mały leksykon postprawdy (PDF). Warszawa: Fundacja Wolność i Demokracja, 2018, s. 28. ISBN 978-83-947122-1-1.
  3. ↑ Krótki przewodnik po fake newsach [online], Press.pl [dostęp 2024-09-16] (pol.).
  4. ↑ Katarzyna Bąkowicz, Wprowadzenie do definicji i klasyfikacji zjawiska fake newsa, „Studia Medioznawcze”, 20 (3), 2019, s. 280–289, ISSN 1641-0920 [dostęp 2024-09-16] (pol.).
  5. ↑ Adrian Grycuk: Fake newsy, trolle, boty i cyborgi w mediach społecznościowych. [w:] Analizy BAS [on-line]. Biuro Analiz Sejmowych, 8 lutego 2021. s. 2–3. [dostęp 2021-02-21].
  6. ↑ a b H. Allcott. Social Media and Fake News in the 2016 election. „Journal of Economic Perspectives”. 31, s. 211–236, 2017. [dostęp 2017-05-03]. (ang.). 
  7. ↑ a b c Jeremy W. Peters: Wielding Claims of 'Fake News,' Conservatives Take Aim at Mainstream Media. 25 grudnia 2016. (ang.).
  8. ↑ a b Elle Hunt: What is fake news? How to spot it and what you can do to stop it. 17 grudnia 2016.
  9. ↑ Schlesinger, Robert (April 14 2017). „Fake News in Reality”. U.S. News & World Report.
  10. ↑ Michael Landon-Murray, Edin Mujkic. Disinformation in Contemporary U.S. Foreign Policy: Impacts and Ethics in an Era of Fake News, Social Media, and Artificial Intelligence. „Public Integrity”. 21(5), s. 512, 2019. 
  11. ↑ a b Jolanta Darczewska. Środki aktywne jako rosyjska agresja hybrydowa w retrospekcji. „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 18/18”, s. 60, 2018. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego. 
  12. ↑ When contemplating war, beware of babies in incubators, „Christian Science Monitor”, 6 września 2002, ISSN 0882-7729 [dostęp 2020-11-13].
  13. ↑ Depesza emska, czyli mistrzowskie zagranie Bismarcka [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2020-11-13].
  14. ↑ a b Charlie Hebdo and its place in French journalism, „BBC News”, 2 listopada 2011 [dostęp 2024-09-16], Cytat: Back in the 18th Century, the target was the royal family, and the rumour-mongers wrought havoc with tales - often illustrated - of sexual antics and corruption at the court at Versailles. (ang.).
  15. ↑ a b c d e f g Redakcja naukowa: Ewa Dziubak, Piotr Szymaniec, Aktywność w cyberprzestrzeni – wyzwania badawcze i edukacyjne, Akademia Nauk Stosowanych Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu, s. 69, 70, 71, 74, 83, 85, ISBN 978-83-63839-81-9, Cytat: "Odkąd powstały większe społeczności ludzkie, pojawiały się fałszywe informacje, które zwłaszcza w okresach wojen, walk wewnętrznych czy takich klęsk naturalnych," + "W państwach autorytarnych i totalitarnych informacje przekazywane społeczeństwu .... W międzywojennej Polsce, w której umiarkowany reżim autorytarny – sanacja – sprawował rządy w latach 1926–1939, Kodeks karny z 1932 r., zwany kodeksem Makarewicza, wprowadzał w art. 170 przestępstwo publicznego rozpowszechniania fałszywych wiadomości, które mogły „wywołać niepokój publiczny” ...".
  16. ↑ Anglicisms in The National Corpus of Polish: Assets and Limitations of Corpus Tools, „Studies in Polish Linguistics”, 14 (4), 2019, s. 171–190, ISSN 1732-8160 [dostęp 2024-09-16] (ang.).
  17. ↑ Bente Kalsnes: Fake News. [w:] Oxford Research Encyclopedia of Communication [on-line]. 2018. [dostęp 2021-02-19].
  18. ↑ a b Internetowa baza tekstów prawnych OpenLEX [online], OpenLEX [dostęp 2024-09-16] (pol.).
  19. ↑ Marek Chyliński, Fałszywe wiadomości : antydobra w ekosystemie informacji [online], 2018 [dostęp 2024-09-16].
  20. ↑ Facebook usuwa konta powiązane z ruchami antyszczepionkowymi atakującymi Pfizera i AstraZeneca [online], Komputer Świat, 12 sierpnia 2021 [dostęp 2024-09-16] (pol.).
  21. ↑ Józef Red Wojciechowski, Polska Zachodnia. Dziennik Polskiego Zagłębia Węglowego, „Polska Zachodnia. Dziennik Polskiego Zagłębia Węglowego”, Skan książki z lat 1940 plus Polona plus plBUWr Kolekcja Śląsko-Łużycka, 1938 [dostęp 2024-09-23].
  22. ↑ Katarzyna Ewa Derlatka, Wielowymiarowość dezinformacji w wojnie – wybrane przykłady stosowania dezinformacji jako narzędzia wojny, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” (114), 2023, s. 225–240, ISSN 0208-6050 [dostęp 2024-09-23] (pol.).
  23. ↑ Tadeusz Jagodziński, Strategie wyjścia, „Znak” (653), 2009, s. 6–7, ISSN 0044-488X [dostęp 2024-09-23], Cytat: Casus Afganistanu wydaje się pozornie przeczyć tezie o chęci „wycofywania się Zachodu na z góry upatrzone pozycje”, gdyż Waszyngton zmierza do ... (pol.).
  24. ↑ Kate Connolly: Fake news: an insidious trend that’s fast becoming a global problem. 2 grudnia 2016. (ang.).
  25. ↑ A look at „Daily Show” host Jon Stewart’s legacy. CBS News. (ang.).
  26. ↑ a b Adam Ruta, Jednodniówki w systemie krakowskiej cenzury w latach 1923–1939 [online], www.ceeol.com, 2013, s. 167-178 [dostęp 2024-09-27], Cytat: Spośród artykułów Kodeksu karnego z 11 lipca 1932 r. najczęściej w odniesieniu do omawianych jednodniówek miały zastosowanie: .... art. 170 „Kto publicznie rozpowszechnia fałszywe wiadomości, • mogące wywołać niepokój publiczny, podlega karze aresztu do lat 2 i grzywny.” Artykuł ten aż ośmiokrotnie stał się podstawą konfiskaty. Użyto go w odniesieniu do jednodniówek „Głos Ro-botniczy”, „Wspólny Front”, „Zwarty Front”, „Protest”, „Dlaczego musimy bojkotować Żydów”, „Praca Polska. Druga jednodniówka narodowych robotników Krakowa”, „Kurier Wyborczy”, „18 grud-nia” (zob. Aneks 2)35.
  27. ↑ RP, Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 10 maja 1927 r. zmieniającego niektóre postanowienia ustaw karnych o rozpowszechnianiu nieprawdziwych wiadomości o zniewagach., OpenLEX, 28 grudnia 1927 [dostęp 2024-09-27], Cytat: "Art.1. Kto rozpowszechnia wiadomość świadomie nieprawdziwą lub przekrę-coną, a mogącą wyrządzić szkodę Państwu lub wywołać niepokój publiczny, choćby wia-domość podawał jako pogłoskę, − będzie karany aresztem do trzech miesięcy i grzywną do pięciuset złotych, lub jedną z tych kar.Jeśli czynu, przewidzianego powyżej, dopuszczono się w przemówieniu publicznem lub w druku, winny będzie karany − aresztem do sześciu miesięcy i grzywną do tysiąca złotych, lub jedną z tych kar." , według: Adam Ruta, Jednodniówki w systemie krakowskiej cenzury w latach 1923–1939 [online], www.ceeol.com, 2013, s. 167-178 [dostęp 2024-09-27] (pol.).
  28. ↑ a b Grażyna Wrona, Krakowski „indeks książek zakazanych" z lat 1932 -1939 [online], Akademia Pedagogiczna Kraków, 2006, 122, 129, 132 i nastepne, Cytat: Istotne jest stwierdzenie, iż spośród przestępstw popełnionych treścią druku najliczniej reprezentowane były „przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu" (rozdz. 25 kk), do których miały zastosowanie art. 154 §27 i art. 170 kk8. Na podstawie tych dwóch artykułów skonfiskowano 16 książek, w tym z art. 154 § 2 - 9, zaś z art. 170 - 7..
  29. ↑ RADA MINISTRÓW, Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa., isap.sejm.gov.pl, 13 czerwca 1946 [dostęp 2024-09-16].
  30. ↑ Henryk Popławski, Andrzej Weiser, Szeptana propaganda w świetle orzecznictwa, t. 6/8 (56), Palestra, 1962, s. 52-59, Cytat: "Wiadomości fałszywe mogą być definiowane jako informacje zmyślone, jak i zniekształcone, przekręcone, zawierające dodatki nieprawdziwe lub opuszczenia istotnych okoliczności prawdziwych".
  31. ↑ a b Witold Kulesza, Zaprzeczanie prawdy o ludobójstwie dokonanym w okresie II wojny światowej w świetle prawa karnego, „ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS, FOLIA IURIDICA, Tom 63”, 1995, s. 57, 58, 66, Cytat: Paradoksem jest, że złej sławy art. 271 $ 1 k.k., zakazujący rozpowszechniania wiadomości fałszywych stał na straży nieprawdy w naj- nowszej historii Polski ... podstawą prawną reakcji prawnokarnej na tego rodzaju wypowiedzi i publikacje mógłby być art. 271 $1 k.k., statuujący odpowiedzialność karną za rozpowszechnianie fałszywych wiadomości mogących wyrządzić poważną szkodę interesom państwa polskiego. (pol.).
  32. ↑ Widzialni CMS, 51. lat temu rozpoczął się proces sądowy Melchiora Wańkowicza - [online], www.aan.gov.pl [dostęp 2024-09-16] (pol.).
  33. ↑ Art. 48. - Stan wojenny, „OpenLex”, Internetowa baza tekstów prawnych OpenLEX, OpenLEX, 1981 [dostęp 2024-09-27], Cytat: "(9) Art. 48 ust. 5 utracił moc na podstawie art. 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Przepisy wprowadzajace Kodeks karny (Dz.U.97.88.554) z dniem 1 wrzesnia 1998 r." (pol.).
  34. ↑ Krystyna Daszkiewicz, Glosa do: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1982 r., Rw 258, Palestra, tom 26, numery 9-10, 1982, s. 122-, Cytat: "Drukiem, w rozumieniu przepisu art. 48 ust. 4 dekretu o stanie wojennym, są wszelkie wytwory graficzne zawierające wiadomości, ... sporządzone w celu rozpowszechniania ... ze względu na wielkość nakładu i szeroki krąg adresatów — mają zdolność oddziaływania na kształtowanie się opinii publicznej równą z innymi środkami masowej informacji (np. prasy, radia i telewizji)".
  35. ↑ RP, Ustawa o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej [online], isap.sejm.gov.pl, 29 sierpnia 2002 [dostęp 2024-09-27].
  36. ↑ RP, Przepisy ogólne - Stan wojenny oraz kompetencje Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej. [online], OpenLEX, 13 października 2022 [dostęp 2024-09-27] (pol.).
  37. ↑ RP, Dziennik Ustaw - rok 1997 nr 88 poz. 553 [online], www.infor.pl [dostęp 2024-09-27], Cytat: Art. 132. [Usługi wywiadowcze] Kto, oddając usługi wywiadowcze Rzeczypospolitej Polskiej, wprowadza w błąd polski organ państwowy przez dostarczanie podrobionych lub przerobionych dokumentów lub innych przedmiotów albo przez ukrywanie prawdziwych lub udzielanie fałszywych wiadomości mających istotne znaczenie dla Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 (pol.).
  38. ↑ Bartłomiej Dwornik. Fake news w Polsce i w Europie – badanie kantar public. „reporterzy.info”, 2018-04-23. ISSN 2544-5839. 
  39. ↑ The Cure for Fake News Is Worse Than the Disease. (ang.).
  40. ↑ The crushing anxiety behind the media’s fake news hysteria. The Week, 12 grudnia 2016. (ang.).
  41. ↑ Russia Hysteria Infects WashPost Again: False Story About Hacking US Electrical Grid. The Intercept. (ang.).
  42. ↑ The Snarling Contempt of the Media’s Fake News Hysteria. RealClearPolitics. (ang.).
  43. ↑ Laura Sydell: We Tracked Down A Fake-News Creator In The Suburbs. Here’s What We Learned. NPR, 23 listopada 2016. (ang.).
  44. ↑ Dave Davies: Fake News Expert On How False Stories Spread And Why People Believe Them. NPR, 14 grudnia 2016. (ang.).
  45. ↑ Probe reveals stunning stats about fake election headlines on Facebook. CBS News, 17 listopada 2016. (ang.).
  46. ↑ Emma Jane Kirby: The city getting rich from fake news. BBC News, 5 grudnia 2016. (ang.).
  47. ↑ a b Snopes’ Field Guide to Fake News Sites and Hoax Purveyors. Snopes.com, 2 listopada 2016. (ang.).
  48. ↑ Banksy Has Not Been Arrested, And His Name Isn't Paul Horner. Gawker, 20 października 2014. (ang.).
  49. ↑ No, someone wasn’t paid $3,500 to protest Donald Trump. PolitiFact.com, 17 listopada 2016. (ang.).
  50. ↑ How A Prankster Convinced People The Amish Would Win Trump The Election. BuzzFeed, 28 października 2016. (ang.).
  51. ↑ This person makes $10,000 a month writing fake news. MarketWatch, 18 listopada 2016. (ang.).
  52. ↑ Tall Tale or Satire? Authors of So-Called ‘Fake News’ Feel Misjudged. NBC News, 15 grudnia 2016. (ang.).
  53. ↑ Neil Macfarquhar: A Powerful Russian Weapon: The Spread of False Stories. 28 sierpnia 2016. (ang.).
  54. ↑ NATO says it sees sharp rise in Russian disinformation since Crimea seizure. Reuters, 11 lutego 2017. (ang.).
  55. ↑ Adrian Chen: The Agency. 2 czerwca 2015. (ang.).
  56. ↑ Kim LaCapria: Snopes’ Field Guide to Fake News Sites and Hoax Purveyors – Snopes.com’s updated guide to the internet’s clickbaiting, news-faking, social media exploiting dark side. Snopes.com, 2 listopada 2016. (ang.).
  57. ↑ Ben Gilbert: Fed up with fake news, Facebook users are solving the problem with a simple list. Business Insider, 15 listopada 2016. Cytat: Some of these sites are intended to look like real publications (there are false versions of major outlets like ABC and MSNBC) but share only fake news; others are straight-up propaganda created by foreign nations (Russia and Macedonia, among others) (ang.).
  58. ↑ Adrian Grycuk: Fake newsy, trolle, boty i cyborgi w mediach społecznościowych. [w:] Analizy BAS [on-line]. Biuro Analiz Sejmowych, 8 lutego 2021. s. 6. [dostęp 2021-02-21].
  59. ↑ Mike Isaac: Facebook, in Cross Hairs After Election, Is Said to Question Its Influence. 12 grudnia 2016. (ang.).
  60. ↑ Richard Waters Matthew Garrahan and Tim Bradshaw: Harsh truths about fake news for Facebook, Google and Twitter. 21 listopada 2016. (ang.).
  61. ↑ a b The Long and Brutal History of Fake News. (ang.).
  62. ↑ Jeffrey Gottfried: News Use Across Social Media Platforms 2016. Pew Research Center’s Journalism Project, 26 maja 2016. (ang.).
  63. ↑ Olivia Solon: Facebook’s failure: did fake news and polarized politics get Trump elected?. 10 listopada 2016. (ang.).
  64. ↑ Forget Facebook and Google, burst your own filter bubble. Digital Trends, 6 grudnia 2016. (ang.).
  65. ↑ Click and elect: how fake news helped Donald Trump win a real election. The Guardian. (ang.).
  66. ↑ This Analysis Shows How Fake Election News Stories Outperformed Real News On Facebook. BuzzFeed. (ang.).
  67. ↑ a b Just how partisan is Facebook’s fake news? We tested it. (ang.).
  68. ↑ Fake news is dominating Facebook. 6abc Philadelphia, 23 listopada 2016. (ang.).
  69. ↑ Mike Isaac: Facebook, in Cross Hairs After Election, Is Said to Question Its Influence. 12 listopada 2016. (ang.).
  70. ↑ Michael Barthel: Many Americans Believe Fake News Is Sowing Confusion. Pew Research Center’s Journalism Project, 15 grudnia 2016. (ang.).
  71. ↑ Standardy społeczności. 21. Fałszywe informacje. [w:] Facebook Inc. [on-line]. facebook.com. [dostęp 2021-02-21].
  72. ↑ Oremus, Will: Facebook Has Stopped Saying „Fake News”. Slate, 8 sierpnia 2017. (ang.).
  73. ↑ Is ‘fake news’ a fake problem?. (ang.).
  74. ↑ Evidence ridiculously thin for Clinton sex network claim. PolitiFact.com. (ang.).
  75. ↑ China says terrorism, fake news impel greater global internet curbs. Reuters, 20 listopada 2016. (ang.).
  76. ↑ Joel Steain: How Trolls Are Ruining the Internet. 18 sierpnia 2016. (ang.).
  77. ↑ Mary Papenfuss: 1,000 Paid Russian Trolls Spread Fake News On Hillary Clinton, Senate Intelligence Heads Told. The Huffington Post, 31 marca 2017. (ang.).
  78. ↑ Chengcheng Shao i in.: The spread of low-credibility content by social bots. [w:] Nature Communications 9(1) [on-line]. 2018. [dostęp 2021-02-20].
  79. ↑ Angie Drobnic Holan: 2016 Lie of the Year: Fake news. PolitiFact.com, 13 grudnia 2016. (ang.).
  80. ↑ Kim LaCapria: Snopes’ Field Guide to Fake News Sites and Hoax Purveyors. Snopes.com, 2 marca 2017. (ang.).
  81. ↑ a b Bernard Marr: Fake News: How Big Data And AI Can Help. Forbes, 1 marca 2017. (ang.).
  82. ↑ a b Isaac Wakabayashi: In Race Against Fake News, Google and Facebook Stroll to the Starting Line. 25 stycznia 2017. (ang.).
  83. ↑ Joshua Gillin: Fact-checking fake news reveals how hard it is to kill pervasive ‘nasty weed’ online. PolitiFact.com, 27 stycznia 2017. (ang.).
  84. ↑ Eugene Kiely: How To Spot Fake News. FactCheck.org, 18 listopada 2016. (ang.).
  85. ↑ The Fake News Dispatch. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-13)]. (ang.).
  86. ↑ Brian Stelter: Facebook to begin warning users of fake news before German election. CNNMoney, 15 stycznia 2017. (ang.).
  87. ↑ Clamping down on viral fake news, Facebook partners with sites like Snopes and adds new user reporting. Nieman Foundation for Journalism. (ang.).
  88. ↑ Facebook targets 30,000 fake France accounts before election. ABC News, 14 kwietnia 2017. (ang.).
  89. ↑ Coordinated Inauthentic Behavior. [w:] Facebook Inc. [on-line]. about.fb.com. [dostęp 2021-02-21].
  90. ↑ Code of Practice on Disinformation. [w:] European Commission [on-line]. [dostęp 2021-02-21].
  91. ↑ Definition of BIG LIE [online], www.merriam-webster.com [dostęp 2024-09-23] (ang.).
  92. ↑ Chris Cillizza, Analysis: Donald Trump just accidentally told the truth about his disinformation strategy | CNN Politics [online], CNN, 5 lipca 2021 [dostęp 2024-09-23] (ang.).
  93. ↑ "The Guardian": Duda wygrał dzięki narzędziom Facebooka? [online], Rzeczpospolita [dostęp 2024-09-23], Cytat: Potwierdził, że sztab korzystał z FB, a on sam częściej z Twittera, ale nic mu nie wiadomo o tym, by były one wykorzystywane inaczej niż jako medium społecznościowe. Doniesienie brytyjskiej gazety Duda skwitował krótko: - To musi być jakiś fake news. (pol.).
  94. ↑ Andrzej Duda: nic nie wiem o współpracy z Cambridge Analytica w mojej kampanii wyborczej, to fake news [online], www.wirtualnemedia.pl, 20 marca 2018 [dostęp 2024-09-23] (pol.).
  95. ↑ Prezydent pytany o Cambridge Analytica: nie słyszałem nigdy wcześniej o tej firmie [online], www.pap.pl [dostęp 2024-09-23].
  96. ↑ „The Guardian”: Facebook i Cambridge Analytica mogły wpływać na wybory w Polsce [online], Press.pl [dostęp 2024-09-23], Cytat: Alex Hern w „The Guardian” przypomniał natomiast fragmenty oficjalnych komunikatów Facebooka: „Facebook był integralną częścią prezydenckiej kampanii w Polsce uwieńczonej zwycięstwem Andrzeja Dudy" [ale nie np. Cambridge Analytica] (pol.).
  97. ↑ Elon Musk Loses Pathetic Defamation Case Against Hate Speech Watchdog, „The New Republic”, ISSN 0028-6583 [dostęp 2024-09-23].
  98. ↑ Musk's false X posts on US election viewed 1.2 billion times, says watchdog [online], France 24, 8 sierpnia 2024 [dostęp 2024-09-23] (ang.).
  99. ↑ AFP, Elon Musk's X takes first step to comply with judge in Brazilian standoff [online], Fortune [dostęp 2024-09-23] (ang.).
  100. ↑ Demagog.org.pl – Politycy pod kontrolą [online], demagog.org.pl [dostęp 2017-09-03] (pol.).
  101. ↑ Demagog.org.pl – Politycy pod kontrolą [online], demagog.org.pl [dostęp 2017-09-03] (pol.).
  102. ↑ Demagog.org.pl – Politycy pod kontrolą [online], demagog.org.pl [dostęp 2017-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-04] (pol.).
  103. ↑ Fakenews.pl – O nas [online] [dostęp 2020-06-20].
  104. ↑ Rafał Babraj, Cyberpolicy NASK – Czym jest fact-checking? – zarys inicjatyw na świecie i w Polsce [online], Cyberpolicy NASK [dostęp 2021-03-30] (pol.).
  105. ↑ Singapore parliament to debate ‘foreign interference’ law [online], www.aljazeera.com [dostęp 2021-10-04] (ang.).
  106. ↑ EUvsDisinfo: EUvsDisinfo. [dostęp 2019-01-25]. (ang.).
  107. ↑ EUvsDisinfo: EUvsDisinfo: About. [dostęp 2019-01-25]. (ang.).
  108. ↑ European External Action Service: Questions and Answers about the East StratCom Task Force. 2018-12-05. (ang.).
  109. ↑ StopFake: StopFake. [dostęp 2019-01-25]. (pol.).
  110. ↑ StopFake: StopFake. [dostęp 2019-01-25]. (ang.).
  111. ↑ StopFake: O nas. [dostęp 2019-01-13]. (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fake_news&oldid=74918155”