Piękno

Piękno – pozytywna właściwość estetyczna bytu wynikająca z zachowania proporcji, harmonii barw, dźwięków, stosowności, umiaru i użyteczności, odbierana przez zmysły. Istnieje piękno idealne, duchowe, moralne, naturalne, cielesne, obiektywne i subiektywne. Pojęcie to jest silnie związane z teorią estetyki, prawdy i dobra.

W metafizyce, piękno jest jedną z transcendentalnych właściwości bytu, wyrażającą jego scalenie, przejrzystość, proporcję wewnętrzną tworzyw bytu oraz doskonałość.

Badaniami nad precyzowaniem terminu piękna zajmują się nie tylko filozofowie i artyści, lecz także teoretycy z dziedzin: historii i krytyki sztuki, antropologii, socjologii, psychologii, a także szkolnictwa.

Próby definicji piękna na przestrzeni wieków

W starożytnej Grecji pojęcie piękna było znacznie szersze niż w latach późniejszych. Wiązano je przede wszystkim z ideą dobra, duchowością, moralnością, myślą i rozumem; utożsamiano je wtedy z doskonałością jako warunkiem piękna i sztuki na najwyższym poziomie. Twierdzono, że piękno wynika głównie z zachowania proporcji i odpowiedniego układu. Pogląd ten przez wieki uważany był za najtrafniejszy. Wyznawali go m.in. pitagorejczycy, twierdząc, że piękno polega na doskonałej strukturze, wynikającej właśnie z proporcji części, harmonijnego ich układu. Dowodzili, że jest cechą obiektywną. W rozumieniu Arystotelesa pięknem jest wszystko „to, co będąc dobrem jest przyjemne”^[1], jak również to, „co przyjemne dla wzroku i słuchu”^[2]. Według św. Tomasza z Akwinu pięknym nazywa się to, co jest przyjemne dla oka („pulchra dicuntur quae visa placent”). W swej teorii metafizycznej piękno zaliczał on do podstawowych, powszechnych cech bytu, zwanych transcendentaliami. Cechą piękna, także piękna moralnego, jest umiarkowanie jako stonowana i właściwa proporcja:

Chociaż piękno idzie w parze ze wszystkimi cnotami, ponad wszystko jednak przypisuje się je umiarkowaniu. Z dwóch powodów, po pierwsze z racji ogólnej natury umiarkowania, którą cechuje pewna powściągliwa i właściwa proporcja, będąca podstawową cechą piękna (...). Drugim powodem jest to, że umiarkowanie powstrzymuje człowieka przed tym, co w nim najniższe, co ma cechy natury zwierzęcej (...), i dlatego najbardziej przyczynia się do tego, że człowiek staje się brzydkim” (Suma Teologiczna II-IIae q 141 a2 rad3)^[3].

Na lata renesansu przypada czas rozważań na temat doskonałości a także piękna dzieł poszczególnych artystów, jak i tych pojęć samych w sobie. Petrarka i Giorgio Vasari przeciwstawiali wartość piękna (jako obiektywną) innym pojęciom estetycznym jak np. wdzięk (uważanym przez nich za subiektywne).

Christian Wolff i Cesare Ripa włączyli pojęcie doskonałości do teorii estetyki; nie wiązał tych pojęć żaden z wcześniejszych autorów piszących po Platonie. Myśl tę rozwinął Alexander Gottlieb Baumgarten, pojawiła się także w twórczości Lessinga.

Immanuel Kant uważał, że piękne jest to, co podoba się powszechnie, bezinteresownie i bezpośrednio. Oddzielał "sąd smaku" od pojęcia doskonałości.

Przemiany w definiowaniu pojęcia

W manieryzmie idea piękna została zastąpiona przez subtelność, wdzięk i dysharmonię. Po wieku XVIII teoria głosząca, iż piękno leży w proporcjach i zgodności części, przestała obowiązywać.

Cyprian Kamil Norwid w poemacie "Promethidion" twierdził, iż najważniejszym zadaniem sztuk plastycznych jest ucieleśnianie ideału, upowszechnianie piękna (tym samym nawiązywał do przekonań starożytnych Greków, łączących ideę piękna, doskonałości i sztuki).

Obecnie uważa się, że wzory piękna nie są stałe, pozostają swoiste dla kręgów kulturowych oraz okresu w jakim powstały. Dzieje się tak m.in. dlatego, iż częstokroć artyści starali się dać własną definicję piękna, niezależną od wcześniejszych kanonów. Tym samym piękno widziane przez artystę postrzegane jest jako subiektywne i zależne od gustu czy upodobań.

Przykłady piękna

Ta sekcja wymaga określenia jasnych kryteriów wyboru.

Kryteria powinny być poparte źródłami, nie mogą naruszać zasady neutralnego punktu widzenia, należy też unikać pustosłowia. Zapoznaj się również z zasadami tworzenia list.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W naturze

Pawi ogon
Paź królowej
Nenufar
Koliber
Piękno i brzydota (motyl mieniak strużnik na łajnie)
Dymorfizm u chwostki szafirowej, pięknie ubarwiony samiec (po lewej) i szara samica

W architekturze

Kościół Santa Maria Novella we Florencji
Katedra Santa Maria del Fiore
Fasada katedry w Reims
Antoni Gaudí: Casa Batlló

W rzeźbie

W malarstwie

Zobacz też

Przypisy

↑ Arystoteles, Rhet. 1366, a 33
↑ Arystoteles, Topica, 146, a 2
↑ Por. Krzysztof Broszkowski: Cnota umiarkowania,czystości i powściągliwości według sumy teologicznej św. Tomasza z Akwinu. [w:] Tau [on-line]. [dostęp 2018-12-17].

Bibliografia i publikacje

Władysław Tatarkiewicz: O doskonałości, PWN, Warszawa 1976, s. 42-56: Doskonałość estetyczna
Edmund Burke: Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna, Warszawa 1968
David Hume: Eseje z dziedziny moralności i smaku, Warszawa 1955
Adam Grzeliński: Angielski spór o istotę piękna, Wydawnictwo Adam Marszałek 2001, ISBN 83-7174-916-3

Linki zewnętrzne

Michał Heller, Piękno jako kryterium prawdy w nauce, Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych – Uniwersytet Jagielloński, kanał „Copernicus” na YouTube, 9 maja 2019 [dostęp 2024-10-14].
CrispinC. Sartwell CrispinC., Beauty, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 5 października 2016, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-16] (ang.).
Beauty (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].

[1] Arystoteles, Rhet. 1366, a 33

[2] Arystoteles, Topica, 146, a 2

[3] Por. Krzysztof Broszkowski: Cnota umiarkowania,czystości i powściągliwości według sumy teologicznej św. Tomasza z Akwinu. [w:] Tau [on-line]. [dostęp 2018-12-17].

[1]

[2]

[3]