Kontakt językowy
Kontakt językowy – pojęcie z zakresu lingwistyki stosowanej, odnoszące się do kontaktów zachodzących między językami. Ze zjawiskiem kontaktu językowego powiązane są badania interferencji między różnymi językami, badania bilingwizmu, zapożyczeń leksykalnych na styku języków, multilingwizmu w otwartych społecznościach wieloetnicznych oraz globalnej dominacji języka angielskiego.
Kontakt językowy występuje we wszystkich zakątkach świata[1]. Kontakt językowy zachodzi na poziomie społeczności rozmaitych rozmiarów, począwszy od wsi, aż po największe kraje[2]. Najczęściej powstaje wskutek bezpośrednich interakcji między grupami użytkowników różnych języków, wśród których przynajmniej część osób posługuje się więcej niż jednym językiem. Kontakt językowy ma miejsce również w przypadku intensywnej styczności z danym językiem (np. międzynarodowym angielskim), co nie zawsze oznacza osiągnięcie pełnego bilingwizmu[3]. W czasach otwartych granic i nieograniczonej mobilności na świecie, kiedy wielojęzyczność staje się normą nawet w Europie, kontakt językowy i jego efekty są coraz bardziej zauważalne.
Typową konsekwencją kontaktu językowego są zmiany w językach, w szczególności zapożyczanie słownictwa (np. wyrazów odnoszących się do nowych pojęć), ale także aspektów struktury językowej (fonologii, morfologii, składni czy semantyki)[4]. Skala zapożyczania różni się w zależności od nasilenia kontaktu i powszechności bilingwizmu[5]. Daleko idące przemiany strukturalne mogą być uwarunkowane wpływem innych rodzin językowych. Przykładowo w języku fińskim (należącym do rodziny uralskiej) szyk wyrazów SOV (Subject Object Verb) został zastąpiony przez szyk SVO (charakterystyczny dla języków indoeuropejskich), a dialekty miejskie języka uzbeckiego (jednego z języków tureckich) utraciły harmonię samogłoskową pod wpływem języka tadżyckiego (z grupy języków irańskich)[6].
W kontekście kontaktu językowego mówi się o konwergencji, czyli upodabnianiu się języków do siebie (termin ten podkreśla dwukierunkowość interferencji lub niemożność ustalenia źródła rozpatrywanych cech arealnych), i releksyfikacji, czyli wyparciu większości (lub całego) zasobu słownictwa danego języka przez leksykę innego języka[7]. Pełna dwujęzyczność danej społeczności może prowadzić do zaniku jednego z języków na rzecz języka dominującego; w praktyce jednak skutki kontaktu językowego bywają trudne do przewidzenia (znane są przypadki silnej lojalności wobec rodzimego języka, nawet w obliczu przekształcenia jego gramatyki)[8].
Zmiany wywołane kontaktem mogą być zakończone (wówczas są z reguły nieuświadamiane) lub niedokończone, zależne od idiolektu (mowy indywidualnej) danej osoby, jej wieku i innych czynników socjolingwistycznych (obcość formy językowej jest nadal odczuwana)[9].
Językami kontaktu zajmuje się subdyscyplina językoznawstwa – kreolingwistyka[10].
Od lat 70. XX wieku termin „kontakt językowy” funkcjonuje także w pokrewnych dyscyplinach:
- W teorii informacji odnosi się on do zróżnicowanych uwarunkowań komunikacji międzyludzkiej za pomocą języka i wspierających go kodów.
- W socjolingwistyce funkcjonuje pojęcie społecznych typów kontaktu językowego, które odsyła do różnych form relacji społecznej, generujących zróżnicowane kontakty językowe (również tzw. języki mieszane).
- W psycholingwistyce badania zajmują się psychologicznymi aspektami języka, m.in. jego akwizycją i przetwarzaniem w obrębie grupy posługującej się dwoma lub wieloma językami równocześnie.
- W lingwistyce kognitywnej zakłada się, że język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata. W perspektywie nie tylko zdolności językowych, ale również możliwości społecznych języka naturalny metajęzyk semantyczny ma zastosowanie w komunikacji międzykulturowej i wszelkich naukach zajmujących się emocjami, w szczególności w różnych kulturach.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Thomason 2001 ↓, s. 8.
- ↑ Thomason 2001 ↓, s. 5.
- ↑ Thomason 2001 ↓, s. 2–3.
- ↑ Thomason 2001 ↓, s. 10–11.
- ↑ Thomason 2001 ↓, s. 70.
- ↑ Thomason 2001 ↓, s. 11, 86, 88.
- ↑ Thomason 2001 ↓, s. 89–91.
- ↑ Thomason 2001 ↓, s. 82–83.
- ↑ Pokorný 2010 ↓, s. 164.
- ↑ Aleksandra R. Knapik, Piotr P. Chruszczewski, Kreolingwistyka w zarysie, Æ Academic Publishing, 2023 (Beyond Language; Vol. 8), ISBN 978-1-68346-166-1, ISSN 2642-6951 (pol. • ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marian Bugajski: Język w komunikowaniu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
- Jan Pokorný: Lingvistická antropologie: jazyk, mysl a kultura. Praha: Grada Publishing, 2010. ISBN 978-80-247-2843-8. (cz.).
- Sarah G. Thomason: Language Contact. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2001. DOI: 10.1515/9781474473125. ISBN 978-1-47447-312-5. ISBN 0-7486-0719-6. OCLC 47041712. (ang.).