Przejdź do zawartości

Hierarchia kościelna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wersja do druku nie jest już wspierana i może powodować błędy w wyświetlaniu. Zaktualizuj swoje zakładki i zamiast tego użyj domyślnej funkcji drukowania w swojej przeglądarce.
Sprzątanie Wikipedii
Ten artykuł należy dopracować:
od 2017-04 → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny,
od 2017-04 → zweryfikować treść i dodać przypisy.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Hierarchia kościelna – uszeregowanie wedle zależności personalnej duchownych, a wedle niektórych kategoryzacji również świeckich. Obecnie często jest to jedynie zależność symboliczna, wynikająca z tradycji. W języku potocznym ogół wyższych duchownych w danym Kościele, zwanych hierarchami. W Kościele katolickim zwykle zalicza się papieża i kardynałów, poprzez arcybiskupów do biskupów.

Hierarchia w Kościele katolickim

Duchownych i osoby konsekrowane w Kościele katolickim obowiązuje posłuszeństwo. Odróżnia się hierarchię duchowieństwa od funkcji i godności kościelnych. Jest to podział analogiczny jak w wojsku, gdzie od stopni wojskowych (szeregowy, kapral czy generał) odróżniamy funkcje (dowódca, artylerzysta, pilot) czy też stanowiska (szef sztabu, naczelny wódz). W Kościele katolickim hierarchia kościelna składa się z trzech stopni, wynikających z kolejnych święceń sakramentalnych. Na ich podstawie możemy wyróżnić trzy podstawowe stopnie hierarchii:

  • biskup – po święceniach biskupich,
  • prezbiter – po święceniach prezbiteratu,
  • diakon – po święceniach diakonatu.

Do sprawowania większości funkcji konieczne jest posiadanie odpowiedniego stopnia hierarchii duchowieństwa, np. tylko biskup może być papieżem (jeżeli wybrany nie ma sakry biskupiej, to zostaje nim w momencie jej przyjęcia). Jednak istnieją wyjątki od tej reguły, np. dawniej, aby otrzymać godność kardynała, w ogóle nie trzeba było być duchownym, a otrzymywali ją np. niektórzy ministrowie (obecnie prawo kanoniczne wymaga co najmniej święceń prezbiteratu).

Godności honorowe (jedynie zależność symboliczna, dawniej najczęściej prawna; ich posiadacze obdarzeni są określonymi przywilejami), przykładowo:

Księża diecezjalni (czasem też zakonni) mogą być wyróżnieni przez papieża godnością prałata niższego stopnia (honorowaną w całym Kościele katolickim) – kapelana honorowego Jego Świątobliwości (prałata)[1], a przez biskupa – godnością kanonika katedralnego lub kolegiackiego, gremialnego lub honorowego oraz przywilejem noszenia rokiety i mantoletu (kanonika).

Urzędy (stanowiska) kościelne (różne formy zależności prawnej), to na przykład:

Do powyższej grupy można zaliczyć stanowiska kościelne, wynikające z podziału terytorialnego Kościoła (stojący wyżej w hierarchii posiadają prawne uprawnienia kontrolne, nadzorcze itp.), na przykład:

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Kościoła katolickiego.

W Kościele władze: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza są skupione w rękach papieża, metropolitów i biskupów diecezjalnych. Najwyższą funkcją kościelną jest urząd papieża. Papieżowi podlegają (według sprawowanych urzędów) kolejno: arcybiskupi metropolici, biskupi diecezjalni wraz z ich wikariuszami generalnymi i biskupimi, dziekani, proboszczowie (oraz ewentualnie rektorzy kościołów) i wikariusze parafialni. Służąc Kościołowi powszechnemu, Ojciec Święty swobodnie dysponuje Kurią Rzymską. Ojca Świętego mogą reprezentować legaci (nawet będący kardynałami), na przykład nuncjusze apostolscy – z reguły będący arcybiskupami tytularnymi. Nuncjusze są równi ambasadorom nadzwyczajnym i pełnomocnym (z reguły są dziekanami Korpusu Dyplomatycznego), którym oddaje się tyle salw armatnich, co marszałkom. Odpowiednikiem premiera jest sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, natomiast pierwszeństwo wśród kardynałów ma dziekan kolegium kardynalskiego.

W wojsku hierarchia duchowieństwa jest złączona ze stopniami wojskowymi. Tak więc wikariusz ma stopień etatowy kapitana, starszy wikariusz – majora, proboszcz – podpułkownika lub pułkownika, dziekan – pułkownika, generalny dziekan – generała brygady, biskup polowy – generała dywizji, nuncjusz odpowiada stopniowi generała czterogwiazdkowego (nie należy jednak rozumieć, że np. każdy biskup jest odpowiednikiem generała dywizji).

Także zgromadzenia zakonne mają określoną strukturę organizacyjną, której wzór jest następujący: najwyższy przełożony wraz z jego radą, prowincjałowie wraz z ich radami, przełożeni i pozostali członkowie domów zakonnych. Chociaż każdy zakon ma swoją własną hierarchię, podczas procesji itp. po kapłanach diecezjalnych następują zakonnicy poszczególnych zakonów męskich, a po nich siostry poszczególnych zakonów żeńskich.

Każdy z duchownych w hierarchii charakteryzuje się materialnymi oznakami swojej pozycji. Oznaką godności papieża, kardynała i biskupa jest pierścień. Papież używa białej sutanny z takim samym pasem i piuską. Kardynał używa szkarłatnego pasa i piuski w tym samym kolorze. Fioletowa piuska jest noszona przez biskupa, prałata terytorialnego i opata terytorialnego. Można też się spotkać z czarną piuską jako oznaką kapłana i diakona – duchownych diecezjalnych. W Kościele prawosławnym biały kłobuk z krzyżykiem jest oznaką metropolity, czarny kłobuk z krzyżykiem – arcybiskupa, a czarny kłobuk bez krzyżyka – biskupa.

Inne fakty:

  • W Kościele łacińskim istotne są urzędy i tytuły umocowane w Kodeksie Prawa Kanonicznego.
  • Można nawet utracić stan duchowny, jednakże święcenia raz ważnie przyjęte nigdy nie tracą ważności.
  • Kanon 185 stanowi: Temu, kto utracił urząd przez osiągnięcie wyznaczonego wieku albo przez przyjętą rezygnację, można przyznać tytuł emeryta.
  • Zhierarchizowane w Kościele katolickim są także kościoły: bazyliki większe (w tym arcybazylika), bazyliki mniejsze, kościoły archikatedralne, kościoły katedralne, kolegiackie, parafialne i rektorskie.

Precedencja w Kościele katolickim

Schemat szat papieża, kardynała i biskupa.

Stopnie:

  • po święceniach diakonatu – diakon;
  • po święceniach prezbiteratu – prezbiter;
  • po święceniach biskupich – biskup.

Funkcje w parafii:

  • wikariusz parafialny – duchowny po święceniach prezbiteratu wyznaczony przez ordynariusza do pomocy proboszczowi w zarządzaniu parafią;
  • rezydent – duchowny po święceniach prezbiteratu pomagający w pracach duszpasterskich, ale nie włączający się w obowiązki wikariusza z różnych powodów (emeryci, studenci, urzędnicy kościelni i będący na urlopach zdrowotnych);
  • proboszcz – duchowny po święceniach prezbiteratu zarządzający parafią.

Funkcje w dekanacie:

  • dziekan – duchowny po święceniach prezbiteratu zarządzający dekanatem;
  • wicedziekan – duchowny po święceniach prezbiteratu pomagający dziekanowi w zarządzaniu dekanatem.

Funkcje w misji sui iuris:

  • superior – duchowny po święceniach prezbiteratu zarządzający misją sui iuris.

Funkcje w prefekturze apostolskiej:

  • prefekt apostolski – duchowny co najmniej po święceniach prezbiteratu zarządzający w imieniu Papieża prefekturą apostolską.

Funkcje w wikariacie apostolskim:

  • wikariusz apostolski – duchowny co najmniej po święceniach prezbiteratu zarządzający w imieniu biskupa diecezjalnego wikariatem apostolskim.

Funkcje w prałaturze terytorialnej:

  • prałat terytorialny – duchowny co najmniej po święceniach prezbiteratu zarządzający prałaturą terytorialną.

Funkcje w diecezji:

  • biskup (w diecezji) lub arcybiskup diecezjalny (w archidiecezji) – duchowny po święceniach biskupich zarządzający diecezją (biskup diecezjalny) lub archidiecezją (arcybiskup diecezjalny);
  • wikariusz generalny – duchowny co najmniej po święceniach prezbiteratu wyznaczony przez biskupa diecezjalnego do pomocy w zarządzaniu całą diecezją jako jego pełnomocnik;
  • wikariusz biskupi – duchowny sprawujący władzę wykonawczą w części diecezji lub w części spraw.

Funkcje w metropolii:

  • metropolita – duchowny po święceniach biskupich będący zwierzchnikiem metropolii.

Urzędy w kurii:

  • wikariusz sądowy (oficjał) – duchowny wykonujący sąd kościelny na poziomie diecezji;
  • kanclerz – duchowny kierujący kancelarią biskupa;
  • promotor sprawiedliwości – duchowny wykrywający i ścigający przestępstwa oraz wnoszący i popierający akt oskarżenia przed kurią, kościelny odpowiednik prokuratora;
  • obrońca węzła małżeńskiego i święceń kapłańskich.

Urzędy w prezydium kapituły katedralnej:

  • prepozyt – kanonik, przewodniczący kapitułą katedralną;
  • dziekani z całej diecezji;
  • archidiakon;
  • scholastyk – kanonik sprawujący nadzór nad szkołami diecezjalnymi;
  • kustosz – kanonik zarządzający majątkiem kapituły katedralnej;
  • kanonik gremialny;
  • kanonik-senior;
  • kanonik honorowy.

Urzędy w konferencji episkopatu:

Urzędy w nuncjaturze apostolskiej:

Urzędy w Stolicy Apostolskiej:

Tytuły honorowe:

Hierarchia zakonna

Hierarchia w Kościele prawosławnym

Wśród hierarchii prawosławnej obowiązuje kolejność: patriarcha, metropolita, arcybiskup, biskup. Jedynie w przypadku Greków jest odwrotnie: zwierzchnik kościoła ma tytuł arcybiskupa, a pozostali hierarchowie są metropolitami. Tak jest w samej Grecji i na Cyprze.

Na czele hierarchii zgodnie z tradycją stoi Ekumeniczny Patriarcha Konstantynopola (primus inter pares łac. pierwszy wśród równych). W obecnej strukturze Kościoła prawosławnego dominują jednak lokalne Kościoły autokefaliczne, niezależne jurysdykcyjnie od patriarchy ekumenicznego.

Tradycyjna hierarchia cerkwi prawosławnych:

Hierarchia kościelna składa się ze stopni wynikających z kolejnych święceń. Na ich podstawie możemy wyróżnić podstawowe stopnie hierarchii:

Po święceniach wyższych (chirotonii):

  • biskup – po święceniach biskupich;
  • prezbiter – po święceniach prezbiteriatu;
  • diakon – po święceniach diakonatu.

Po święcenia niższych (chirotesji):

Godności biskupów:

Godności prezbiterów:

Godności honorowe, przykładowo[2]:

Godności zakonne[3]:

Zobacz też

Bibliografia

  • Instrukcja w sprawie szat, tytułów i godeł Kardynałów, Biskupów i Prałatów niższych stopni Stolica Apostolska 1969
  • Nasi księża, nasi zakonnicy, nasze siostry Bogumił Łoziński, Ks. Krzysztof Konecki, Włocławek 1999
  • Hierarchia rzymska – Czesław Stryjewski, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1963

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. ↑ Wcześniej papież mógł nadawać także tytuły protonotariusza apostolskiego (infułata) oraz prałata honorowego Jego Świątobliwości. Z polecenia papieża Franciszka oba tytuły już nie są nadawane księżom diecezjalnym, zostały jednak zachowane w organizacji Kurii Rzymskiej.
  2. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-09-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-16)].
  3. ↑ Grzegorz Szmyga: Stopnie życia monastycznego. www.cerkiew.pl. [dostęp 2009-12-09].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hierarchia_kościelna&oldid=75339265”