Anagram
.jpg)
Anagram – nazwa wywodząca się od słów greckich: ana- (nad) oraz grámma (litera), oznacza wyraz, wyrażenie lub całe zdanie powstałe przez przestawienie liter bądź sylab innego wyrazu lub zdania, wykorzystujące wszystkie litery (głoski bądź sylaby) materiału wyjściowego. W czasopismach szaradziarskich pojawiają się zadania polegające na odgadnięciu wykreskowanego anagramu na podstawie wierszowanego komentarza, a także anagramy rysunkowe polegające na ułożeniu hasła z wszystkich liter właściwego określenia rysunku. Formami spokrewnionymi z anagramem są stenoanagram, egzoanagram i endoanagram.
Najprostszy anagram to poukładanie liter w odwrotnej kolejności, np. kebab – babek, keson – nosek, arak – kara, bark – krab, bard – drab, mors – srom. Przykładem jednego z prostych przestawień jest zamiana sylab w wyrazie ranty, dająca anagram: tyran. Przestawiając pojedyncze litery możemy otrzymać np. anagram narty.
W 1998 Barbara i Adam Podgórscy w swoim Vademecum szaradzisty (Wydawnictwo Kurpisz) jako rekordowy podało anagram złożony z 16 elementów: krasa, Arska, raska, sarka, askar, kasar, Raksa, sakra, Arkas, Araks, Karsa, rakas, Karas, Sakar, Skara, Askra. Nie należy go jednak traktować jako niezmiennik, ponieważ przybywa zarówno słów, jak i metod wyszukiwania. Już choćby w podanym „rekordzie” brakuje „Ksara” oraz „sraka”.
Szczególnym rodzajem anagramu jest ananim.
Słynne anagramy
[edytuj | edytuj kod]- pytanie Piłata Quid est veritas? (Co to jest prawda?)[1] i rzekoma[2] odpowiedź Jezusa Vir est qui adest (Człowiek, który stoi przed tobą)
- François Rabelais ogłosił Gargantuę i Pantagruela jako ↔ Alcofribas Nasier
- Michał Sędziwój podpisywał swe dzieła DIVI LESCHI GENUS AMO (Kocham ród boskiego Lecha) i ANGELUS DOCE MIHI JUS (Aniele ucz mnie prawa), co było przestawieniem liter jego łacińskiego nazwiska Michael Sendivogius
- Salvador Dalí ↔ Avida Dollars (pazerny na dolary); przezwisko nadane przez André Bretona będącemu u szczytu popularności malarzowi
- postać z filmu Samotni strzelcy, włamywaczka Yves Adele Harlow to anagram nazwiska ↔ Lee Harvey Oswald
- Julian Tuwim ↔ Lutni, ujaw mi!
- Gregory House ↔ ang. Huge ego, sorry
- Caster Semenya ↔ ang. A secret man? Yes
- Jim Morrison ↔ Mr Mojo Risin
- (Christopher) Hamill ↔ Limahl
- Tom Marvolo Riddle ↔ I am Lord Voldemort
- Hrabia Olaf (ang. Count Olaf) z Serii niefortunnych zdarzeń ↔ Al Funcoot
- fikcyjne nazwiska, będące w rzeczywistości anagramami nazwiska Vladimira Nabokova, pojawiające się w jego książkach, takie jak: Vivian Darkbloom, Vivian Bloodmark, Blavdak Vinomori czy Dorian Vivalcomb
- Reincken ↔ ein Kern
Anagramy odkryć naukowych
[edytuj | edytuj kod]Odkrywcy czasem za pomocą tej metody szyfrowywali swoje wynalazki, w obawie przed konkurencją.
W 1610 Galileusz odkrycie pierścieni Saturna opisał jako
SMAISMRMILMEPOETALEVMIBUNENUGTTAVIRAS.
Jak sam później wyjaśnił, znaczyło to Altissimum planetam tergeminum observavi (Najwyższą planetę obserwowałem jako potrójną).
Odkrycie faz Wenus Galileusz opisał „Haec immatura a me iam frustra leguntur -oy” (łac.: „Te niedojrzałe rzeczy są już na próżno przeze mnie czytane -oy”), co znaczyło „Cynthiae figuras aemulatur Mater Amorum” – „Matka Miłości (Wenus) naśladuje figury Cyntii (Księżyca)”[3].
W 1655 Huygens odkrył księżyc Saturna nazwany później Tytanem. W roku 1656 donosząc o tym odkryciu w ulotce De Saturni luna observatio nova (Nowa obserwacja księżyca Saturna), umieścił tam również anagram, skrywający wyjaśnienie niezwykłego, zmiennego wyglądu szóstej planety:
aaaaaaacccccdeeeeeghiiiiiiillllmmnnnnnnnnnooooppqrrstttttuuuuu.
W lipcu 1659 roku w traktacie Systema Saturnium (System Saturna) przedstawił swój model w pełnym kształcie, rozszyfrowując również anagram sprzed trzech lat: Annulo cingitur, tenui, plano, nusquam cohaerente, ad eclipticam inclinato co można przetłumaczyć: Jest on [Saturn] otoczony przez cienki, płaski dysk, który nigdzie go nie dotyka i jest nachylony do ekliptyki[4].
30 stycznia 1675 Huygens w liście do sekretarza Towarzystwa Królewskiego Henry’ego Oldenburga powiadamiał o swoim nowym wynalazku
Wkrótce wyjaśnił, że cyfra nad literą wyjaśnia, ile razy pojawia się ona w tekście. Tekst po odszyfrowaniu brzmiał „Axis circuli mobilis affixus in centro volutae ferreae” (Oś ruchomego koła jest przymocowana do środka żelaznej spirali). Chodziło o balans ze spiralą, zastępujący w mniejszych zegarach wahadło i obciążniki[5].
Robert Hooke w 1676 ogłosił wpierw swoje prawo w postaci ceiiinosssttuv, co rozwiązał później jako Ut tensio, sic vis (Jakie wydłużenie, taka siła)[6].
Izaak Newton w korespondencyjnym sporze z Leibnitzem o pierwszeństwo odkrycia rachunku różniczkowego i całkowego użył w 1677 szyfru
6accdae13eff7i3l9n4o4qrr4s8t12ux
Później wyjaśnił to w „Principiach”: Data aequatione quotcunque fluentes quantitates involvente, fluxiones invenire; et vice versa. („mając równanie zawierające dowolną liczbę fluent znaleźć fluksje i na odwrót)[7]
Przykładowe anagramy z łamów czasopism szaradziarskich
[edytuj | edytuj kod]- „Dla ciebie blasków promienistą tęczę
Rozlałem hen! na zachodzie wilgotnym” –
– Rzekł Bóg do wieszcza – „Dla ciebie się męczę,
A tyś _ _ _ _ _ _ _ _?”
_ _ _ _ _ _ _ _ odrzekł, niezbyt zręcznie może:
– „Smutno mi, Boże...”.
- Gdy do krzyżówek
Potrzeba słówek
– jakąś miejscowość albo _ _ _ _ _ _ _ _ –
_ _ _ mam do tego,
Drogi kolego,
i _ _ _ / _ _ _ _ _ _ _ _ wiem zawsze wszystko.
- Tak...! pląsasz doskonale...
Lecz zrozum: _ _ _ _ / _ _ _ / _ _ _ _ _!
Tutaj się liczą gole –
Nie samby, rock and rolle,
Mazurki, habanery...
Strzel gola, do cholery!
W swą gwiazdę wierzysz święcie,
A jesteś _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.
Powyższe przykłady to typowe zadania z czasopisma szaradziarskiego[8]. W pierwszym rozwiązanie składa się z dwóch wyrazów: „markotny” i „romantyk”, w drugim obejmuje dwa ciągi wyrazów „nazwisko, łeb” oraz „bez słownika”, w trzecim zaś anagramem fragmentu „mecz nie balet” jest wyraz „beztalenciem”.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ewangelia wg Jana 18, 38 (gr. τι εστιν αληθεια)
- ↑ W Biblii nie odnotowana.
- ↑ Kepler błędnie zrozumiał anagram saturnowy jako Salve, umbistineum geminatum Martia proles (Witaj bliżniacze potomstwo Marsa) uznając to za odkrycie 2 satelitów Marsa, zaś wenusjański również błędnie jako Macula rufa in Jove est gyratur mathem etc (Na Jowiszu wiruje czerwona plama). Zarówno księżyce Marsa jak Wielka Czerwona Plama na Jowiszu istnieją, lecz odkryto je później. On Prediction in Science
- ↑ Pierścienie Saturna.
- ↑ Ludwik Zajdler „Dzieje zegara” Warszawa 1977, wydanie 2, s. 245n.
- ↑ Eric M. Rogres „Fizyka dla dociekliwych” Warszawa 1986, wyd. 6, tom 1, s. 221.
- ↑ * The Fundamental Anagram of Calculus; Isaac Newton... s. 235. Obecnie fluksja nosi nazwę pochodna, fluenta funkcja, obliczanie fluksji jest różniczkowaniem, obliczanie fluenty całkowaniem – Jerzy Mioduszewski „Co to jest krzywa?” Wydawnictwo specjalne „Delty”, seria Przeczytaj może zrozumiesz, nr 15 (1986), s. 17n.
- ↑ Miesięcznik „Pasaż”, nr 1, 4/5 i 6/7 z 1998 r.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stefan Nieznanowski: Anagram. W: Słownik literatury staropolskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 24-24. ISBN 83-04-02219-2.