Morela pospolita

Morela pospolita

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	śliwa
Podrodzaj	śliwa
Sekcja	morela
Gatunek	morela pospolita
Nazwa systematyczna
Prunus armeniaca L. Species Plantarum, 474 1753
Synonimy
Armeniaca vulgaris Lam.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
brak danych

Kwitnąca morela

Kwiaty

Morela pospolita (Prunus armeniaca L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Pochodzi z Azji, rodzimy obszar jej występowania obejmuje Kirgistan, Chiny i Koreę. Jako gatunek introdukowany rośnie dziko także w Japonii. Jest uprawiany w wielu krajach świata, również w Polsce.

Morfologia

Pokrój

Drzewo lub krzew o wysokości do 8 m.

Liście

Jajowate, o brzegach podwójnie pikowanych.

Kwiaty

Rozwijają się przed liśćmi, są białe, rzadziej różowe. Mają 5-płatkową koronę, 1 żółty słupek omszony w dolnej części i liczne pręciki. Pąki kwiatowe powstają zarówno na krótkopędach, jak i na długopędach.

Owoce

Kulisty i nieco spłaszczony pestkowiec o skórce pomarańczowej z niewielkim rumieńcem i pomarańczowym lub żółtym miąższem. Ma masę 30–70 g.

Historia uprawy i produkcja współcześnie

Po raz pierwszy zaczęto ją uprawiać w Chinach przed ponad 4000 lat. Stamtąd stopniowo rozpowszechniła się przy pomocy karawan kupieckich w Azji Środkowej, Iranie, Azji Mniejszej i Syrii. W Cesarstwie rzymskim znana była już w I w. p.n.e., a dotarła tam z terenów Armenii. Szybko rozprzestrzeniona została w cieplejszych rejonach basenu Morza Śródziemnego. Do doliny Loary we Francji została sprowadzona w XV wieku przez René I Andegaweńskiego (1409-80), gdzie około 1560 uzyskała obecną francuską nazwę abricotier. Możliwe, że już wcześniej zaczęła się rozpowszechniać na południu Francji z terenów Hiszpanii.

Znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. W Polsce największe uprawy są w rejonie sandomierskim. Polska leży na północnej granicy zasięgu upraw. Czynnikiem hamującym jest wrażliwość pączków kwiatowych na mróz w czasie zimy i na przedwiośniu. Z tego względu jej uprawa nie ma u nas większego znaczenia i występuje głównie w uprawach amatorskich w najcieplejszych rejonach kraju. W 2014 r. głównymi ośrodkami uprawy moreli były: Turcja, Iran, Uzbekistan, Algieria, Włochy.

Turcja jest wiodącym producentem zarówno świeżych, jak i suszonych moreli na świecie. Owoce pestkowe stanowią 20% całkowitej produkcji owoców w Turcji, a największy udział ma wśród nich morela. Morelę uprawia się we wszystkich regionach Turcji, z wyjątkiem wschodniego wybrzeża Morza Czarnego i na wysokich płaskowyżach wschodniej Anatolii. Największa produkcja występuje w prowincjach Malatya, Erzincan, dolinie rzeki Araks i prowincji Mersin.

W 2018 roku do największych producentów moreli należały następujące kraje: Turcja (750 tys. ton), Uzbekistan (493,8 tys.), Iran (342,5 tys.), Algieria (242,2 tys.), Włochy (229 tys.), Hiszpania (176,3 tys.), Pakistan (128,4 tys.), Francja (114,8 tys.), Japonia (112,4 tys.) i Ukraina (111,7 tys.).

Zastosowanie

Produkcja moreli na świecie w 2012 roku

• Sztuka kulinarna: jadalne owoce spożywa się zazwyczaj na surowo, ale również suszone lub w przetworach. Nadają się na dżemy, marmoladę i kompoty. Jadalne nasiona słodkie lub gorzkie zastępują migdały. Surowe owoce Zawierają dużo kwasu asparaginowego (336 mg na 100 g) oraz β-karotenu (1,523 mg na 100 g). Zawierają też nieco żelaza. Morele są źródłem żelaza, fosforu i potasu (tego ostatniego blisko 300 mg w 100 g owocu), a także 25 razy więcej niż brzoskwinie witaminy B2 (0,05 mg w 100 g). Dzięki temu morele pomagają w tworzeniu czerwonych ciałek krwi, wzmacniają i regenerują organizm. W porównaniu do brzoskwiń są jednak nieco bardziej kaloryczne.

Wartość odżywcza Morele, owoc suszony (100 g) Wartość energetyczna 1260 kJ (301 kcal) Białka 5,4 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 9,6% 9,6% 9,6% 9,6% Węglowodany 72,2 g szczegółowe informacje Przyswajalne 61,9 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 48% 48% 48% 48% M 48% 48% 48% 48% Cukry (jedno- i dwucukry) 30,9 g Dwucukry Sacharoza 30,9 g Skrobia 0,6 g Błonnik 10,3 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 41% 41% 49% 49% M 27% 27% 34% 34% Tłuszcze 1,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,06 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,54 g Wielonienasycone 0,24 g omega-3 0,00 g α-Linolenowy (ALA) 0,00 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% omega-6 0,24 g Linolowy (LA) 0,24 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,2% 2,2% M 1,4% 1,4% 1,7% 1,7% Woda 17,6 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% Witaminy Witamina C 31,7 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 42% 42% 42% 42% M 35% 35% 35% 35% Tiamina (B1) 0,182 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 17% 17% M 15% 15% 15% 15% Ryboflawina (B2) 0,303 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 28% 28% 28% 28% M 23% 23% 23% 23% Niacyna (B3) 4,85 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 35% 35% 35% 35% M 30% 30% 30% 30% Witamina B6 0,42 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 32% 32% 28% 28% M 32% 32% 25% 25% Foliany 0,014 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% M 3,5% 3,5% 3,5% 3,5% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 1,307 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 187% 187% 187% 187% M 145% 145% 145% 145% Witamina E 30,3 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 202% 202% 202% 202% M 202% 202% 202% 202% Makroelementy Fosfor 127 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 18% 18% 18% 18% M 18% 18% 18% 18% Wapń 139 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 14% 14% 12% 12% M 14% 14% 14% 12% Magnez 42 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 14% 13% 13% 13% M 11% 10% 10% 10% Potas 1666 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 35% 35% 35% 35% M 35% 35% 35% 35% Mikroelementy Jod 0,0027 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% Żelazo 3,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 20% 20% 45% 45% M 45% 45% 45% 45% Miedź 0,77 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 86% 86% 86% 86% M 86% 86% 86% 86% Cynk 0,84 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 7,6% 7,6% 7,6% 7,6% Mangan 0,93 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 52% 52% 52% 52% M 40% 40% 40% 40% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Morele, owoc surowy (100 g) Wartość energetyczna 209 kJ (50 kcal) Białka 0,9 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Węglowodany 11,9 g szczegółowe informacje Przyswajalne 10,2 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,8% 7,8% 7,8% 7,8% M 7,8% 7,8% 7,8% 7,8% Cukry (jedno- i dwucukry) 7,8 g Jednocukry Glukoza 1,8 g Fruktoza 0,9 g Dwucukry Sacharoza 5,1 g Błonnik 1,7 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,8% 6,8% 8,1% 8,1% M 4,5% 4,5% 5,7% 5,7% Tłuszcze 0,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,01 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,09 g Wielonienasycone 0,04 g omega-3 0,00 g α-Linolenowy (ALA) 0,00 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% omega-6 0,04 g Linolowy (LA) 0,04 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,4% 0,4% M 0,2% 0,2% 0,3% 0,3% Woda 86,4 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Witaminy Witamina C 6,7 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,9% 8,9% 8,9% 8,9% M 7,4% 7,4% 7,4% 7,4% Tiamina (B1) 0,03 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% Ryboflawina (B2) 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% Niacyna (B3) 0,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,7% 5,7% 5,7% 5,7% M 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% Witamina B6 0,07 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,4% 5,4% 4,7% 4,7% M 5,4% 5,4% 4,1% 4,1% Foliany 0,005 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,254 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 36% 36% 36% 36% M 28% 28% 28% 28% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% M 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% Makroelementy Fosfor 21 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% M 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% Wapń 23 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,3% 2,3% 1,9% 1,9% M 2,3% 2,3% 2,3% 1,9% Magnez 7 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,3% 2,2% 2,2% 2,2% M 1,8% 1,7% 1,7% 1,7% Potas 275 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,9% 5,9% 5,9% 5,9% M 5,9% 5,9% 5,9% 5,9% Sód 1 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Mikroelementy Jod 0,0005 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Żelazo 0,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 7,5% 7,5% M 7,5% 7,5% 7,5% 7,5% Miedź 0,15 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 17% 17% M 17% 17% 17% 17% Cynk 0,14 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Mangan 0,18 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 10% 10% M 7,8% 7,8% 7,8% 7,8% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

• Olej z nasion używany jest w przemyśle farmaceutycznym i perfumeryjnym.

Uprawa

Wymaga dużej ilości światła i ciepła, źle znosi długotrwałe opady, owoce wówczas masowo pękają i gniją. W zimie wytrzymuje mrozy do –30 °C, jednak rozwija się bardzo wcześnie na wiosnę i dlatego w Polsce jej kwiaty często przemarzają. W okres owocowania wchodzi w 4-5 roku po posadzeniu. Koronę prowadzi się w formie kulistej, lub szpalerowej, gdy morela uprawiana jest przy ścianie domu. Cięcie ogranicza się tylko do usuwania gałęzi chorych.

Udział w kulturze

• Niektórzy znawcy roślin biblijnych uważają, że w Biblii pod hebrajskim słowem tappû^aḥ kryje się jabłoń dzika lub morela zwyczajna. Ma to miejsce w 3 miejscach: Pieśń nad pieśniami 2,3 i 8,5 oraz Księga Joela 1,12. M. Zohary wyklucza morelę, gdyż nie jest ona rodzima dla Ziemi Świętej, F. N. Hepper jednak ją akceptuje, przypominając, że Salomon miał w swoim ogrodzie wiele gatunków sprowadzonych z odległych nawet krajów. Ponadto w owym czasie, w epoce wojen, podbojów i rozkwitu gospodarczego sprowadzano rośliny, często wraz z bryłą ziemi i zakładano nowe ogrody.
• Barwa morelowa jest trzecim kolorem na fladze ormiańskiej.
• To bardzo ceniony owoc w Armenii, jego łacińska nazwa pochodzi właśnie od nazwy tego kraju. W 2010 roku na Konkursie Piosenki Eurowizji, reprezentantka Armenii, Eva Rivas wykonała utwór „Apricot stone” (Pestka moreli).