Kamienie na szaniec (książka Aleksandra Kamińskiego)
![]() | |
Autor | |
---|---|
Tematyka |
historia działalności Szarych Szeregów w Warszawie |
Typ utworu | |
Wydanie oryginalne | |
Miejsce wydania |
Polska pod okupacją III Rzeszy |
Język | |
Data wydania | |
Wydawca |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Pomara%C5%84czarnia_pierwsza_strona_relacji_Tadeusza_Zawadzkiego_1943.jpg/220px-Pomara%C5%84czarnia_pierwsza_strona_relacji_Tadeusza_Zawadzkiego_1943.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Gimnazjum_im._Stefana_Batorego_w_Warszawie_1927.jpg/220px-Gimnazjum_im._Stefana_Batorego_w_Warszawie_1927.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Przedmaturalna_pielgrzymka_klasy_Rudego%2C_Alka_i_Zo%C5%9Bki_na_Jasn%C4%85_G%C3%B3r%C4%99_maj_1939.jpg/220px-Przedmaturalna_pielgrzymka_klasy_Rudego%2C_Alka_i_Zo%C5%9Bki_na_Jasn%C4%85_G%C3%B3r%C4%99_maj_1939.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Jan_Bytnar_z_kolegami.jpg/220px-Jan_Bytnar_z_kolegami.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Zdj%C4%99cie_z_planu_filmu_Akcja_pod_Arsena%C5%82em.jpg/220px-Zdj%C4%99cie_z_planu_filmu_Akcja_pod_Arsena%C5%82em.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Muzeum_Wi%C4%99zienia_Pawiak_2020a.jpg/220px-Muzeum_Wi%C4%99zienia_Pawiak_2020a.jpg)
Kamienie na szaniec – książka Aleksandra Kamińskiego opowiadająca o działalności grupy członków Szarych Szeregów w Warszawie podczas II wojny światowej.
Jest oparta na prawdziwych wydarzeniach z końca lat 30. i okresu okupacji niemieckiej. Jej tytuł nawiązuje do fragmentu wiersza Juliusza Słowackiego Testament mój.
Tytuł
Tytuł Kamienie na szaniec stanowi fragment wiersza Juliusza Słowackiego Testament mój i prawdopodobnie nawiązuje do publikacji Karola Koźmińskiego z 1937 o tym samym tytule, przedstawiającej sylwetki 12 młodych legionistów[1].
Tytuł relacji Tadeusza Zawadzkiego (Kamienie przez Boga rzucane na szaniec...), która w skróconej formie stała się tytułem książki, nadał Jan Rossman przy jej przepisywaniu[2]. Rossman wiedział, że o wierszu Słowackiego rozmawiał z umierającym Janem Bytnarem Tadeusz Zawadzki po odbiciu przyjaciela podczas akcji pod Arsenałem[3][4][2]. Wiersz został także odczytany 30 marca 1943 wieczorem, kilka godzin po śmierci „Rudego” w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej 26, na spotkaniu Tadeusza Zawadzkiego, Jana Rossmana, Tadeusza Mirowskiego i Jana Wuttke w domu Rossmanów przy ul. Sułkowskiego 45 na Żoliborzu[3].
Według Rossmana „kamieniami” były bohaterskie czyny i akty przyjaźni[3]. Zbudowany z nich szaniec bronił największych ludzkich wartości, prawa do wolności oraz prawa do godnego życia we własnym, niepodległym kraju[3][5].
Zaproponowany przez Jana Rossmana i Tadeusza Zawadzkiego tytuł Kamienie na szaniec nie odpowiadał Aleksandrowi Kamińskiemu, który swoją pracę zatytułował Życie i śmierć[6]. Dał się jednak przekonać do jego zmiany[6]. Jan Rossman twierdził, że ani on, ani Aleksander Kamiński nie znali książki Karola Koźmińskiego z 1937 pod tym samym tytułem[5]. Z kolei wiadomo, że była ona jedną z ulubionych książek Jana Bytnara, którego ojciec Stanisław był żołnierzem I Brygady Legionów Polskich[5]. Zdaniem Barbary Wachowicz gdyby Kamińskiemu była znana praca Koźmińskiego, użyłby tego zapewne jako argumentu przeciw zasugerowanej zmianie tytułu jego książki. Z drugiej strony, mógł on także zgodzić się na powtórzenie tytułu, uznając to za podkreślenie ciągłości losów Polaków[5].
Bohaterowie
Bohaterami książki jest grupa młodzieży z 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej „Pomarańczarnia”, której autor nadał fikcyjną nazwę Buki[1]. Wśród nich m.in. Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” (w pierwszym podziemnym wydaniu dla zachowania tajemnicy konspiracji jako Wojtek), Tadeusz Zawadzki „Zośka” (w pierwszym podziemnym wydaniu jako Staśka) i Jan Bytnar „Rudy” (w pierwszym podziemnym wydaniu jako Czarny)[1]. Wszyscy zdali maturę w Liceum im. Stefana Batorego wiosną 1939[7].
Fabuła
Akcja książki jest oparta na faktach z końca lat 30. XX w. i z okresu okupacji niemieckiej w Warszawie.
Po zajęciu stolicy przez Niemców, trzej główni bohaterowie: „Alek”, „Zośka” i „Rudy” próbowali odnaleźć się w nowej rzeczywistości. W październiku 1939 wstąpili do lewicowej Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN). Brali udział w akcjach tzw. małego sabotażu, m.in. nalepiali karteczki na obwieszczeniu gubernatora Hansa Franka o utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa, na których widnieją słowa: Marszałek Piłsudski powiedziałby: a my was wszyscy w d.... mamy. Podejmowali różnego rodzaju prace zarobkowe.
Szukając nowych możliwości działania w konspiracji odeszli z PLAN-u na miesiąc przed rozbiciem organizacji przez Niemców. Jednocześnie uczyli się, m.in. organizowali spotkania dyskusyjne. W marcu 1941 wstąpili do Szarych Szeregów Chorągwi Warszawskiej i rozpoczęli działalność w Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W listopadzie 1942 zostali członkami Grup Szturmowych.
Po aresztowaniu Janka Bytnara „Rudego” przez Gestapo, „Zośka” zorganizował akcję odbicia przyjaciela, przeprowadzoną 26 marca 1943.
„Rudego” udało się uwolnić, jednak wskutek obrażeń odniesionych podczas torturowania przez funkcjonariuszy Gestapo zmarł 30 marca 1943. Tego samego dnia zmarł śmiertelnie ranny podczas akcji „Alek”. „Zośka” zginął podczas akcji w Sieczychach 20 sierpnia 1943.
- ↑ a b c Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 324. ISBN 978-83-1113474-4.
- ↑ a b Jak powstały „Kamienie na szaniec”. Z Janem Rossmanem, harcmistrzem, b. żołnierzem Armii Krajowej, rozmawia Marian Miszczuk. „Polityka”. nr 13 (1612), s. 9, 26 marca 1988.
- ↑ a b c d Anna Zawadzka, Jan Rossman: Tadeusz Zawadzki „Zośka”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Interim, 1991, s. 193. ISBN 83-85083-10-3.
- ↑ Tomasz Strzembosz (oprac.): Bohaterowie „Kamieni na szaniec” w świetle dokumentów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 198. ISBN 978-83-01-15330-4.
- ↑ a b c d Barbara Wachowicz: Kamyk na szańcu. Gawęda o druhu Aleksandrze Kamińskim. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2012, s. 295. ISBN 978-83-7399-522-2.
- ↑ a b Anna Zawadzka, Jan Rossman: Tadeusz Zawadzki „Zośka”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Interim, 1991, s. 195. ISBN 83-85083-10-3.
- ↑ Stefan Kwiatkowski, Michał Wiland: Materiały biograficzne wychowanków Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. Warszawa: Stowarzyszenie Wychowanków Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, wrzesień 1993, s. 123.