Lilla Weneda
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Data powstania |
1839 |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania |
Paryż |
| Język |
polski |
| Data wydania |
1840 |
.jpg)
Lilla Weneda. Tragedia w pięciu aktach – utwór historiozoficzny napisany przez Juliusza Słowackiego w roku 1839, a wydany w 1840 w Paryżu. Tragedia pisana częściowo wierszem białym, częściowo rymowanym. Została wystawiona 23 czerwca 1863 w teatrze Skarbkowskim we Lwowie. Po raz pierwszy utwór był wydany wraz z listem do Zygmunta Krasińskiego, wierszem List do Aleksandra H. (Hołyńskiego) i Grobem Agamemnona. Stanowił inspirację malarską dla m.in. Jacka Malczewskiego i Ferdynanda Ruszczyca. Miał też wpływ na twórczość Antoniego Langego (Wenedzi), Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (Róża, lasy i świat), a także wielu innych pisarzy, młodopolskich i nie tylko[1][2].
Tragedia podbitego narodu Wenedów przedstawiona jest w utworze w stylistyce bliskiej mitologii celtyckiej, osjanizmowi i mitologii nordyckiej[3]. W celu zdemaskowania postaw upadłych moralnie bohaterów utworu, instytucji i grup społecznych, poeta posłużył się elementami groteski (pomimo wierności zasadom budowania tragedii). Słowacki w tym dziele nawiązał do propagowanej wtedy przez historyków teorii podboju, która wyjaśniała źródła struktury narodu polskiego i dwoistość jego istoty. W szczególności, oparł się na ideach zaprzyjaźnionego z nim Fryderyka Henryka Lewestama, który uważał, że Polacy są częściowo pochodzenia celtyckiego; spowodowało to że zaczerpnął wątki i motywy z literatury irlandzkiej a także innych literatur Europy Zachodniej[4][5]. Interpretacja teorii Lewestama była swobodna, i stanowiła ona tylko jedno ze źródeł inspiracji[6]. Utwór powstał po upadku powstania 1830, z tej perspektywy poeta nadaje dodatkowe znaczenie ówczesnej sytuacji Polaków i ukazuje sens dziejów narodowych. Klęski dopatruje się nie tyle w braku bohaterstwa, co w fatalizmie dziejowym, dwoistości ideowej narodu i jego oczekiwaniu na niezwykłe przemiany (motyw magicznej harfy, podobnej do tej, jaką miał ponoć irlandzki bóg Dagda, a która miała "zwyciężyć narody"). Nadzieję poeta widzi jedynie w heroicznej ofierze.
Akcja utworu rozgrywa się w rejonie jeziora Gopło, w czasie przedhistorycznym. Ukazuje najazd Lechitów - Słowian inspirowanych przez nordycką królową Gwinonę na celtyckich Wenedów. Wenedowie ponoszą rozpaczliwą klęskę, której przyczyną jest nieokreślona klątwa; naród ten nie może być w żaden sposób ocalony – jedynie królewska harfa mogłaby go zbawić, lecz zabierają ją najeźdżcy i nie udaje się jej odzyskać. O harfie można powiedzieć, że symbolizuje poezję tyrtejską, jednakże jak to zwykle bywa z symbolami, można dokonywać tu szerokiej interpretacji. Można przede wszystkim postawić pytanie, czy poezja w ogóle ma moc sprawczą, czy słowo posiada moc, czy jest bezsilne[7]. Tytułowa Lilla Weneda jest miłującą pokój, lagodną harfiarką; daremnie usiłuje ona ocalić najbliższych i zapobiec zagładzie, na wzór niektórych bohaterek antycznych[8]. Sens beznadziejnej walki rozumie druga z dwóch córek króla – stylizowana na druidkę literatury romantycznej, podobna do Normy Belliniego Roza Weneda, która przepowiada tragedię już w Prologu i wydaje się wciąż popychać Wenedów do klęski. Podczas rozmowy z Harfiarzem wieszczy jednak, że zapłodnią ją popioły rycerzy, a ona sama będzie uświęcona na wzór chrześcijańskiej Marii (Kto konając we mnie uwierzy, / skona spokojny:/ Ja go zemszczę lepiej od ognia i wojny, / lepiej niż sto tysięcy wroga, / Lepiej od Boga...). Każdy z pierwszych czterech aktów zamyka pieśń Chóru Dwunastu Harfiarzy interpretująca poprzednie wydarzenia. Akt V kończy się wielką klęską Wenedów, śmiercią Lilli Wenedy, jej ojca - Derwida, dwóch braci: Lelum i Polelum, wreszcie ukazaniem się zwycięskiej Bogarodzicy. Choć dramat ma strukturę zamkniętą, nie sposób jednoznacznie zinterpretować znaczenia ostatniej sceny, szczególnie w kontekście przepowiedni Rozy.
Z względu na wymowę dramatu i pojawiający się wątek walki o wolność, Lilla Weneda wybrana została w 1946 jako utwór premierowy na otwarcie Teatru Polskiego w zrujnowanej Warszawie[9].
Pomnik Lilli Wenedy w Krakowie
W 1884 r. na krakowskich Plantach[10] ustawiony został pomnik dla uczczenia Juliusza Słowackiego, który przedstawia Lillę Wenedę. Pierwotnie był on wykonany z kamienia pińczowskiego, ale okazał się on materiałem niezbyt trwałym i uległ dosyć szybko zniszczeniu.
Obecny pomnik odlany został z brązu w 1897 r. Fundatorem monumentu był dr Henryk Jordan, a jego autorem Alfred Daun. Na niewielkim postumencie ustawionym prawie bezpośrednio na poziomie gruntu znajduje się postać Lilli Wenedy, która zdaje się wzlatywać ku górze, niemal odrywając się od cokołu[11]. Postument jest ozdobiony motywami roślinnymi i widnieje na nim duży napis: Lilla Weneda. Pomnik usytuowany jest na skraju plantowego ogrodu „Przy Floriance”, u wylotu ul. Łobzowskiej, dochodzącej w tym miejscu do ul. Dunajewskiego, w nieco mniej uczęszczanym zakątku Plant[12].
Przypisy
- ↑ Iwona E. Rusek, Dialogi pisarzy młodopolskich z "Lilią Wenedą" Juliusza Słowackiego., „Tematy i konteksty”, 2012, ISSN 2299-8365.
- ↑ Wawrzonkowska Anna, Fantastyka w przestrzeni kultury (dawnej i współczesnej, druku i multimediów) : motywy celtyckie jako cecha polskiej literatury fantasy : "Wiedźmin" Andrzeja Sapkowskiego w oparciu o "Lillę Wenedę" Juliusza Słowackiego., „Rojsty: rocznik humanistyczny”, 2016, ISSN 2450-5021.
- ↑ Julian Maślanka, Literatura a dzieje bajeczne, Wyd. 2, rozsz., 1990, ISBN 83-01-06765-9.
- ↑ Katarzyna Michalik, Szekspiryzm - saga - estetyka Północy : o literackich oraz kulturowych inspiracjach w "Irydionie" i "Lilli Wenedzie"., [w:] Ślady Szekspira. Jego dzieło w literaturze i teatrze, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, 2018, ISBN 978-83-7614-350-7.
- ↑ Wiktor Hahn, Celtowie w Lilii Wenedzie, „Pamiętnik Literacki”, R. 2, 1903.
- ↑ Katarzyna Gmerek, Polacy i materia celtycka w 19w, Poznań: Biblioteka UAM; Bonami, 2010, s. 211-220, ISBN 978-83-62298-04-4.
- ↑ Katarzyna Gmerek, Celtic Countries from the Perspective of Polish Romantics and Exiles, M. Fomin, J. Jarniewicz, P. Stalmaszczyk (red.), [w:] Dimensions and categories of Celticity studies in literature and cultureStudia Celto-Slavica 5, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2010, s. 7, ISBN 978-83-7525-455-6.
- ↑ Monika Rekowska-Ruszkowska, Julia Alpinula i Lilla Weneda, czyli Międzynarodowa kariera pewnej transkrypcji, K. Jakubiak (red.), [w:] Donum cordis. Studia poświęcone pamięci Profesora Jerzego Kolendo, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019, s. 314-327, ISBN 978-83-235-3847-9.
- ↑ Otwarcie Państwowego Teatru Polskiego i przedstawienie "Lilla Weneda", 13 lutego 1946.
- ↑ Joanna Torowska, Planty Krakowskie i ich przestrzeń kulturowa, Kraków: Ośrodek Kultury im. Cypriana K. Norwida, 2013, ISBN 978-83-934916-0-5 [dostęp 2021-01-27].
- ↑ Gabunzel, Lilla i Alfred [online], 2013 [dostęp 2021-01-27].
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Dawne pomniki Krakowa. Pomnik ku czci Juliusza Słowackiego (Lilla Weneda), „Echo Krakowa”. 207 (13268) 1990.