Przejdź do zawartości

Jaromil Jireš

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Żyrafał (dyskusja | edycje) o 20:26, 29 kwi 2021. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 29 kwi 2021, była oparta na tej wersji.
Jaromil Jireš
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 grudnia 1935
Bratysława

Data i miejsce śmierci

24 października 2001
Praga

Zawód

reżyser, scenarzysta

Współmałżonek

Hana Jirešová

Lata aktywności

1963–1999

Jaromil Jireš (ur. 10 grudnia 1935 w Bratysławie, zm. 24 października 2001 w Pradze) – czeski reżyser i scenarzysta filmowy. Jeden z twórców czechosłowackiej Nowej Fali. Tworzył głównie dramaty poruszające kwestie codziennych dylematów moralnych. Ceniony za umiejętność opowiadania historii i surrealistyczne obrazy[1].

Młodość i edukacja

Urodził się w Bratysławie, jednak już od najmłodszych lat mieszkał w Pradze z matką i ciocią, którym zawdzięcza znajomość języka francuskiego[2]. Studiował na praskiej FAMU, gdzie ukończył kierunek operatorski w 1958 roku i reżyserię w 1960 roku. Już w czasie studiów zaczął reżyserować pierwsze filmy, głównie dokumentalne, m.in. Gorączka (1958) i Sala zagubionych kroków (1960)[3][2].

Kariera filmowa

W 1963 roku nakręcił swój pierwszy film pełnometrażowy, Pierwszy krzyk (Křik)[2][4], który uczestniczył w festiwalu w Cannes[5]. Film ten jest opisem życia młodego małżeństwa, które spodziewa się dziecka[2][4]. Wbrew intencjom reżysera, reżimowi krytycy wykorzystali go do celów propagandowych, przeciwstawiając go Odwadze na co dzień Evalda Schorma, który uważali za zbyt pesymistyczny[6]. Był to też jego pierwszy obraz nakręcony w studiu filmowym Barrandov[7], z którym współpracował do 1992 roku[8].

W 1965 roku nakręcił nowelę Romanca, która weszła w skład filmu Perełki na dnie, powstałego z inicjatywy Jireša[9]. Nowela ta opowiada o miłości młodego elektryka do romskiej dziewczyny[6] i otrzymała Grand Prix festiwalu w Oberhausen w 1966 roku[10], a także została wyróżniona przez krytyków z Film Society Review, którzy nazwali ją „uroczą historią miłosną”, a resztę filmu „nudną”[11]. W tym samym roku został też wykładowcą reżyserii na FAMU[2]. W 1968 roku na podstawie powieści Żart Milana Kundery nakręcił film o tym samym tytule, do którego razem z pisarzem stworzył scenariusz[2]. Film ten otrzymał dwie nagrody na festiwalu w San Sebastián[9]: Katolickiego Biura Filmowego[2] oraz nagrodę CIDALC[12]. Początkowo zyskał też popularność w kinach, jednak niedługo później został wycofany i zakazany w kraju aż do obalenia komunizmu[13], a reżyser został wyrzucony z uczelni[2]. W międzyczasie reżyser kontynuował tworzenie filmów dokumentalnych, m.in. Zabawa w króla (1967), Dziadek (1968) oraz Wyprawa Vincenza Moštka i Šimona Pešla z Vlčnova do Pragi A.D. 1969[6].

Mimo represji związanych z Praską Wiosną, pozostał w kraju i zaczął tworzyć filmy dla telewizji, głównie dokumentalne[14], jednakże brak wolności twórczej niekorzystnie wpłynął na jego zdrowie psychiczne, gdyż popadł w depresję[2]. W 1970 roku nakręcił kolejny film, Waleria i tydzień cudów, na podstawie powieści Vítězslava Nezvala o tym samym tytule[15]. Film otrzymał Grand Prix festiwalu w Bergamo[16]. W 1972 roku wyreżyserował film I pozdrawiam jaskółki na podstawie pamiętników więziennych Marii Kudeříkovej, działającej w czeskim ruchu oporu podczas II wojny światowej[17]. W 1974 roku otrzymał Srebrnego Smoka na Krakowskim Festiwalu Filmowym za Kasiarza[18]. W 1982 roku nakręcił Zaćmienie częściowe, za który został nominowany do Złotego Lwa dla najlepszego reżysera[15][19]. Rok później wyreżyserował Katapultę, a w 1984 roku – Receptę na życie[15].

W 1986 roku nakręcił opowiadający o życiu Leoša Janáčka film Lev s bílou hřívou[20]. Po 1989 roku ponownie wykładał na FAMU[15], a w 1993 roku został przewodniczącym Stowarzyszenia czeskich reżyserów[2]. W 1991 roku wyreżyserował Labirynt, a trzy lata później zrealizował kolejny film – Nauczyciel tańca, za który został nominowany do Czeskiego Lwa dla najlepszego reżysera[15][21], a Martin Dejdar za rolę w nim otrzymał Czeskiego Lwa dla najlepszego aktora pierwszoplanowego[21]. Jego ostatnim filmem było Dvojrole z 1999 roku, poruszającą problematykę zmiany tożsamości i kwestie etyczne z nią związane[2]. Za rolę w tym filmie Tereza Brodská została nagrodzona Czeskim Lwem dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej[22][23].

Ostatnie lata życia

W październiku[9] lub grudniu 1999 roku[24] w wypadku samochodowym doznał ciężkiego urazu głowy. Mimo wielu zabiegów rehabilitacyjnych, nie wrócił do pełni zdrowia. Zmarł w szpitalu uniwersyteckim w praskiej dzielnicy Motol[2] 24 października 2001 roku[25]. Był żonaty z Haną Jirešovą, z którą miał dwoje dzieci[25]: córkę Alenę i syna Ondřeja[2].

Filmografia

Przypisy

  1. ↑ Steven Jay Schneider: 501 Movie Directors. Hauppauge: Barrons Educational Series, 2007, s. 396. ISBN 978-0-7641-6022-6. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m Jaromil Jireš. Česká televize. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  3. ↑ Ciszewska 2013 ↓, s. 65.
  4. ↑ a b Jan Trzynadlowski (red.): W kręgu filmu, telewizji i teatru. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 1992, s. 119. ISBN 978-83-229-0608-8.
  5. ↑ Krik. Festiwal Filmowy w Cannes. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
  6. ↑ a b c Ciszewska 2013 ↓, s. 66.
  7. ↑ Jaromil Jireš – Director. Film Reference. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
  8. ↑ Cathy Meils: Jaromil Jires. Variety, 2001-11-14. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
  9. ↑ a b c Smutny los „Żartu". Gazeta Wyborcza, 2005-01-03. [dostęp 2021-04-29].
  10. ↑ Czechoslovakia 1967 Yearbook. Prague: Pragopress, 1967, s. 135-136. (ang.).
  11. ↑ „Film Society Review”, s. 14, 1966-12. American Federation of Film Societies. (ang.). 
  12. ↑ José Luis Tuduri: San Sebastián: un festival, una historia (1967-1977). San Sebastián: Euskadiko Filmategia, 1992, s. 113. ISBN 978-84-604-3080-3. (hiszp.).
  13. ↑ Jaromil Jireš (Czech Republic). Doc Alliance Films. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
  14. ↑ Dominique Chansel: Europe On-screen: Cinema and the Teaching of History. Strasbourg: Council of Europe, 2001, s. 205. ISBN 978-92-871-4531-4. (ang.).
  15. ↑ a b c d e Jaromil Jireš. Česko-Slovenská filmová databáze. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  16. ↑ Per Bergamo ragionamento sugli autori e sulla vittoria cecoslovacca. „Il Dramma”. 9, s. 24, 1970-09. (wł.). 
  17. ↑ Julia Zelman. Czech Films about the Holocaust before and after 1968. Jaromil Jireš’s And Give My Love to the Swallows (…a pozdravuji vlastovky, 1972). „East European Film Bulletin”. 23, 2012-11. ISSN 1775-3635. (ang.). 
  18. ↑ Art and Science. „Polish Perspectives”. 9, s. 76, 1974. (ang.). 
  19. ↑ Český lev / 1995 / Nominace. Česká filmová a televizní akademie. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  20. ↑ Peter Hames: Czech and Slovak Cinema: Theme and Tradition. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010, s. 30. ISBN 978-0-7486-2082-1. (ang.).
  21. ↑ a b Český lev / 1995 / Nominace. Česká filmová a televizní akademie. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  22. ↑ Český lev / 1999 / Nominace. Česká filmová a televizní akademie. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  23. ↑ Držitelé ocenění Český lev za rok 1999. Hospodářské noviny, 2000-03-06. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  24. ↑ Zemřel režisér Jaromil Jireš. iDnes, 2001-10-26. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  25. ↑ a b Ronald Bergan: Jaromil Jires. The Guardian, 2001-11-20. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jaromil_Jireš&oldid=63152104”