Świętokrzyski Park Narodowy

Gołoborze na Łysej Górze

Zachodnia część Łysogór z Łysicą

Świętokrzyski Park Narodowy – jeden z 23 parków narodowych na terenie Polski, utworzony w 1950 r.

Park położony jest w centralnej części Gór Świętokrzyskich i obejmuje: pasmo Łysogór (z najwyższym szczytem Łysicą – 612 m n.p.m. i Łysą Górą (– 595 m n.p.m.), część Pasma Klonowskiego (z górami Psarską i Miejską), Doliny Wilkowskiej i Doliny Dębniańskiej, a także trzy eksklawy – Górę Chełmową, Las Serwis i Skarpę Zapusty (od roku 1996).

W latach 30. XX wieku lasy pasma Łysogórskiego nazwano Puszczą Jodłową im. Stefana Żeromskiego, który był zwolennikiem i rzecznikiem ochrony tego obszaru. Już w tym okresie, w związku z wprowadzeniem pewnych zasad ochronnych (był to obszar administrowany przez Nadleśnictwo Państwowe Święta Katarzyna, którego siedziba znajdowała się w Bodzentynie) stosowano określenie "Park Narodowy". [Potrzebna informacja o celach założenia parku]

Historia parku

W roku 1920 powstał pierwszy w Górach Świętokrzyskich rezerwat na Chełmowej Górze. Cztery lata później utworzono kolejne dwa rezerwaty na najwyższych wzniesieniach: Łysicy i Łysej Górze. Jeszcze przed formalnym ustanowieniem parku (z dniem 1 maja 1950, jako drugiego po Białowieskim w Polsce) powstał rezerwat "Mokry Bór" (38,44 ha). Z chwilą powstania parku wszystkie istniejące wcześniej rezerwaty oraz obszar położony w Dolinie Czarnej Wody między Miejską Górą a Łysicą nazwany "Czarny Las" (26,45 ha), stały się rezerwatami ścisłymi w granicach parku. Od wejścia w życie ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. są one zwane obszarami ochrony ścisłej.

Łączna powierzchnia 5 obszarów ochrony ścisłej wynosi 1731 ha.

Świętokrzyski Park Narodowy stanowi jeden obręb ochronny podzielony na 8 obwodów ochronnych, odpowiedników leśnictw w lasach państwowych (w 1996 r., po powiększeniu Świętokrzyskiego Parku Narodowego o Pasmo Klonowskie przewidziano 9 obwodów, ale w 2002 r., w ramach cięć budżetowych jeden z nich – Psary – został zlikwidowany, a jego obszar podzielony pomiędzy sąsiednie jednostki): Chełmowa Góra, Święty Krzyż, Dębno, Jastrzębi Dół, Dąbrowa, Podgórze, Święta Katarzyna, Klonów (wyliczone kolejno od wschodu).

6 grudnia 2013 roku dyrektorem parku został Piotr Szafraniec.

Gołoborza

Na grzbietach górskich występują charakterystyczne rumowiska skalne – gołoborza, nadające krajobrazowi specyficzny charakter. Największe gołoborza znajdują się na Łysej Górze i na Łysicy. Niektóre z gołoborzy to:

• Gołoborze Kobendzy
• Biała Skałka
• Księża Skała.

Na gołoborzach spotyka się różnorodną roślinność: nitkowate glony, wątrobowce, mchy, porosty, torfowce i paprocie.

Większość terenu parku zajmują mieszane bory jodłowe i buczyny, w niższych partiach pasm górskich występują bory sosnowe, mieszane, sosnowo-dębowe z domieszką jodły, modrzewia, świerka i buka.

Walory turystyczne

• Najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich - Łysica (612 m n.p.m.) otoczona obszarem ochrony ścisłej o tej samej nazwie.
• Unikalne w skali europejskiej piargi kamieniste zbudowane z bloków piaskowców kwartcytowych, nieporośnięte roślinnością drzewiastą i krzewiastą zwane gołoborzami (miejscami gołymi od boru, czyli pozbawionymi lasu) - z daleka wyglądają jak swego rodzaju "łysiny" otoczone lasem (wzięły stąd nazwę: Łysica, Łysa Góra zwana też Łyścem, Łysogóry).
• Lasy o naturalnym charakterze, w których licznie występują stare, okazałe drzewa, a także obserwować można jedną z głównych cech lasu naturalnego pozbawionego ingerencji człowieka - dużą obfitość drzew martwych - stojących i powalonych czy złamanych znajdujących się w różnych fazach rozkładu, stanowiących miejsca życia i schronienia dla ogromnej liczby organizmów żywych. Znaczna część szlaków turystycznych w ŚPN przebiega przez takie właśnie lasy.
• Las na Chełmowej Górze, w którym zobaczyć moża jedne z najstarszych o ile nie najstarsze w kraju modrzewie polskie - monumentalne drzewa dochodzące wiekiem 250-300 lat.
• Nadzwyczaj bogate florystycznie śródleśne łąki w Dolinie Czarnej Wody.

W parku znajduje się 270-letnia jodła pospolita mierząca 51 m. i uważana jest za najwyższe drzewo w Polsce.

Na Łysej Górze znajduje się Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Zabytki

Warte odwiedzenia w Świętokrzyskim Parku Narodowym są:

• Kompleks zabudowań dawnego klasztoru Benedyktynów Świętokrzyskich na Świętym Krzyżu, którego początki sięgają wczesnego okresu państwowości polskiej (aktualnie wschodnia część tego kompleksu mieści klasztor Zgromadzenia Ojców Oblatów opiekujących się Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego, a zachodnia - Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego). W okresie rozwoju opactwa (XIII i XIV w.) powstały tu najstarsze zabytki piśmiennictwa polskiego – Kazania świętokrzyskie i Pieśni Łysogórskie.
• Wał kultowy wokół Łysej Góry z IX i X w..

W bezpośrednim sąsiedztwie parku warte zwiedzenia są:

• klasztor sióstr benedyktynek z 1633 r. w Świętej Katarzynie
• kościół w Bielinach (wczesnobarokowy z pierwszej połowy XVII w.)
• kościół w Bodzentynie (gotycki z połowy XV w.)
• kościół w Słupi Nowej (późnorenesansowy z drugiej połowy XVII w.)
• budynek opactwa szpitalnego z XVI w. w Nowej Słupi
• muzeum starożytnego hutnictwa w Nowej Słupi
• Bodzentyn – kolegiata z XV wieku oraz ruiny zamku biskupiego, kapliczki św. Franciszka i św. Mikołaja położone przy szlaku ze Świętej Katarzyny na Święty Krzyż, tu znajduje się siedziba dyrekcji parku
• osada Tarczek – kościółek romański
• Chybice – gotycki kościół Kazimierzowski
• Grzegorzowice – kościółek z romańską absydą
• dymarki we wsi Nowa Słupia.

Szlaki turystyczne

Szlaki turystyczne na obszarze Świętokrzyskiego Parku Narodowego:

• z Trzcianki przez Święty Krzyż, Przełęcz Hucką, Łysicę do Świętej Katarzyny (fragment głównego szlaku Gór Świętokrzyskich)
• z Nowej Słupi na Święty Krzyż
• z Bodzentyna do Świętej Katarzyny
• z Łącznej przez Pasmo Klonowskie, Psary do Bodzentyna
• z Barczy na Pasmo Klonowskie
• przez enklawę ŚPN Góra Chełmowa

Zobacz też: świętokrzyskie szlaki turystyczne

Baza noclegowa

• Dom wypoczynkowy Jodłowy Dwór w Hucie Szklanej
• Dom Turysty w Świętej Katarzynie
• Schronisko młodzieżowe w Nowej Słupi
• Liczne kwatery prywatne
• Ośrodek Wypoczynkowy "Jodełka" w Św. Katarzynie

Zobacz też

• Parki narodowe w Polsce

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Świętokrzyskiego Parku Narodowego