Szerokość geograficzna

1 – równoleżnik – punkty o tej samej szerokości geograficznej
2 – południk

Szerokość geograficzną oznaczają równoleżniki – równoleżnik 50°N w Wodzisławiu Śl.

Szerokość geograficzna (ang. latitude, symbol φ) – jedna ze współrzędnych geograficznych, kąt pomiędzy półprostą poprowadzoną ze środka kuli ziemskiej i przechodzącą przez dany punkt na jej powierzchni a płaszczyzną równika.

Wartości szerokości geograficznej rozciągają się od 0° na równiku do 90° na biegunach. Szerokość geograficzna może być północna (N; zobacz: półkula północna) lub południowa (S; zobacz: półkula południowa). Dla kierunku północnego oznacza się ją znakiem dodatnim (lub N), dla kierunku południowego ujemnym (lub S), czyli odpowiednio np.: +90° = 90°N oraz –90° = 90°S.

Zbiór punktów na kuli ziemskiej o tej samej szerokości geograficznej to równoleżnik.

Jednostkami szerokości geograficznej (kąt) są: stopień [°], minuta ['] i sekunda kątowa ["].

• 1° = 60'
• 1' = 60"

W razie potrzeby zwiększenia dokładności można posłużyć się ułamkami zwykłymi albo dziesiętnymi tych jednostek. Niewłaściwe jest nazywanie równoleżników liczebnikami porządkowymi, np. pięćdziesiąty równoleżnik, zamiast równoleżnik pięćdziesiąt stopni. Równoleżników jest nieskończenie wiele (na mapie przedstawia się tylko wybrane, nie zawsze w stopniach). Przykładem może być równoleżnik 51°55' sz. geogr. pn., w zapisie międzynarodowym 51°55'N.

Szerokość geograficzną w istocie mierzy się bezpośrednio na sferze niebieskiej, gdzie stanowi kąt pomiędzy kierunkiem na zenit a płaszczyzną równika niebieskiego. Szerokością geograficzną jest również wysokość nad horyzontem północnego bieguna niebieskiego.

Niektórym szerokościom nadano własne nazwy:

• zwrotniki – zwrotnik Raka 23°27'N oraz zwrotnik Koziorożca 23°27'S – równoleżniki wysunięte najdalej na północ i południe, nad którymi Słońce góruje w zenicie,
• koła podbiegunowe: północne 66°33'N i południowe 66°33'S – równoleżniki, na których dzień trwa dobę i za pół roku noc trwa dobę,
• ryczące czterdziestki,
• wyjące pięćdziesiątki,
• bezludne sześćdziesiątki,
• końskie szerokości.

Wraz z szerokością geograficzną zmienia się wiele zjawisk geograficznych na kuli ziemskiej (zobacz: strefowość), m.in. klimat (im bliżej równika, tym mniejsza szerokość geograficzna, jednocześnie tym cieplej), charakterystyczna roślinność, gleby, itp.

Zobacz też

• długość geograficzna