Wiera Gran

Szablon:Biogram infobox rozszerzony Wiera Gran (wł. Weronika Grynberg) (ur. 20 kwietnia 1916 w Rosji, zm. 19 listopada 2007 w Paryżu) - polska aktorka kabaretowa i piosenkarka. Używała również pseudonimów Sylvia Green, Wiera Green, Mariol, po wyjeździe do Francji znana jako Vera Gran.

Życie i twórczość

Córka Luby i Eliasza Grynbergów. Miała dwie starsze siostry. Rodzina Wiery zamordowana została w Treblince. Mieszkała w Wołominie przy ulicy Warszawskiej przez 5 lat do połowy lat 30. w skromnych warunkach. Następnie przeprowadziła się do Warszawy. Używała również pseudonimów Sylvia Green, Wiera Green na płytach firmy Syrena Elektro oraz Mariol na płytach Melodja Electro, po wyjeździe do Francji znana jako Vera Gran. Urodzona 20 kwietnia 1916 w Rosji. Uczyła się tańca w szkole baletowej Ireny Prusickiej jednak wypadek samochodowy przeszkodził w tej karierze. .

1934-1939

Debiutowała piosenką Tango Brazylijskie w kawiarni Paradise na Nowym Świecie w Warszawie 1 lutego 1934 roku. Recenzja prasowa z tego okresu (1936) stwierdza Sympatyczna Wiera Gran, jedna z większych atrakcji Paradisu, nagrała nową płytę, która pod każdym względem stoi o wiele wyżej od poprzednich. Nareszcie znalazła właściwy swój rodzaj; jest to typowa diseuse, która nigdy nie powinna nadużywać swego głosu. Występowała w Paradise do 1938 roku z orkiestrą Juliana Fronta i Stanisława Fereszki. Od marca 1937 roku występowała (przez miesiąc) w teatrze Wielka Rewia w programie Wiosenna parada gwiazd. W 1937 Edward Kurc (Eddy Courts) napisał dla niej piosenkę pod tytułem „Pamiątka” (później List), która stała się jej największym przebojem. W 1938 roku występowała w Café Vogue przy ulicy Złotej w Warszawie i występowała z piosenkami poza Warszawą. W 1939 roku wystąpiła w filmie reżyserowanym przez Aleksandra Martena w języku jidisz Bezdomni (On a Hajm-bal shuwe) roli piosenkarki Bessy . Miała kontrakt z firmą fonograficzną Syrena-Electro, która w 1938 roku wyraziła zgodę na jej nagrania również dla Odeonu w 1938-1939.

1939-1945

Na początku wojny jesienią 1939 roku pracowała we Lwowie, w kawiarni Palace i kinoteatrze Stylowy. W 1940 roku wróciła do Warszawy. W 1940 pracowała w kawiarni Melody-Palace w getcie warszawskim a następnie w kawiarni Café Sztuka (były lokal Gertnera) na ulicy Leszno 2, gdzie występowała od marca 1941 do lipca 1942 roku. Kuba Kahn był jednym z kompozytorów jej piosenek w tym okresie . Powodzenie przyniósł jej Jej pierwszy bal, utwór skomponowany przez Władysława Szpilmana i słowami Władysława Szlengla na motywach walca To dawny mój znajomy z opery Ludomira Różyckiego Casanova. W 1941 roku zorganizowała specjalne koncerty, z których dochód przeznaczony był na utrzymanie sierocińca (Izba Zatrzymań). Z getta wyszła 2 sierpnia 1942 roku przez gmach sądów przy pomocy męża, lekarza, Kazimierza Jezierskiego. Ukrywała się wtedy pod Warszawa (w domu męża) w Starych Babicach jako Weronika Gacka i Wanda Czajkowska.

1945-1950

Po wojnie występowała przed mikrofonami Polskiego Radia. Wtedy dokonała nagrania piosenki Walc Casanova dla archiwum radiowego. Została oskarżona o kolaborację z Gestapo m.in. przez Jonasa Turkowa i Władysław Szpilmana , który zeznał, że słyszał o jej współpracy z Niemcami. W 1947 sprawą zajął się Sąd Obywatelski przy Centralnym Komitecie Żydów Polskich. Osadzona w areszcie śledczym w Warszawie została zwolniona w styczniu 1949 wyrokiem uniewinniającym.

Występowała w kabarecie Kukiełka, koncertowała z orkiestra Stefana Rachonia - piosenka Nasza ulica (muz. Olgierd Straszyński, słowa Janusz Odrowąż, 1946).

1950-1965

W 1950 roku wyemigrowała do Izraela. Tam oskarżona ponownie o współpracę z Niemcami w czasie II wojny światowej m.in. przez Adolfa Bermana, była nadal bojkotowana. Po dwóch latach pobytu w Izraelu (w 1952) wyjechała do Paryża. Występowała w teatrze polonijnym Mariana Hemara i Feliksa Konarskiego.

W połowie lat 1950 staje się gwiazdą piosenki francuskiej przy pełnym uznaniu krytyki i aplauzie publiczności. Śpiewa w teatrze Alhambra Maurice Chevalier, współpracuje z Charlesem Aznavourem i Brelem, nagrywa francuski repertuar.

1965-2007

W 1965 przyjechała do Polski na koncerty i występowała w Teatrzyku na pięterku, wzięła udział w programie sylwestrowym Telewizji Polskiej, i nagrała płytę długogrającą z zespołem Jerzego Abratowskiego (dla Polskich Nagrań). Dokonała ponownego nagrania pod kierunkiem Władysława Szpilmana jego kompozycji Jej pierwszy bal ze słowami Bronisława Broka dla potrzeb Polskiego Radia. Na początku lat 70. odmówiono jej występów w Izraelu; Gran postanowiła wytoczyć swym oskarżycielom proces.

Według Płaczkiewicza pod koniec życia: Jej błyskotliwy intelekt i sprawny umysł z czasem coraz bardziej pozostawał w niewoli lęków, uprzedzeń i nieufności: nierzeczywistość stawała się rzeczywistością, a złe duchy przeszłości, mieszając się z nieliczną już garstką bliskich i życzliwych, zaczęły pukać nocą do drzwi i okien zagraconego mieszkanka przy Chardon Lagache, grożąc i przypominając o sobie. W dniu śmierci Wiery Gran, Marcin Przybylski czytał w radiu ostatni odcinek książki Bądź moim Bogiem jej poświęconej. Po lekturze radio podało informację o śmierci artystki. Przez ostatnie dwa lata była ubezwłasnowolniona.

Umierała w Domu Świętego Kazimierza przy Chevaleret w Paryżu. Pogrzeb Wiery Gran odbył się w podparyskim cmentarzu Pantin. Umarła zapomniana, na pogrzebie było zaledwie 13 osób, w tym 4 zakonnice, 2 rabinów, oraz mistrz ceremonii. Była odznaczona medalem Gloria Artis. Nagrała ponad 20 płyt.

Dorobek artystyczny

Jej szlagierami były m.in. List (muz. Eddy Courts), Wir tańca nas porwał, Gdy odejdziesz, Trzy listy, Fernando, Ciemna dziś noc (rosyjskie tango z polskim tekstem Juliana Tuwima), Varsovie de mon enfance, Ma Patrie, Mazowiecki wiatr.

Na płycie Polskie tango 1929-1939 znajduje się jedno z jej tang.

W 2008 roku Polskie Nagrania wydały płytę "Legendarna Wiera Gran" z nagraniami piosenek: List, Gdy odejdziesz, Piosenka o zagubionym sercu, Gdy w ramiona bierze mnie, Ciemna dziś noc, Samotna czekam, Deszcz, To niewiele, Fernando, Trzy listy, Maria Dolores, Dwa serca, Madonna (reedycja wydania z 1965 r.) oraz z piosenkami Bez śladu, Tango Notturno, Już wiem, Wir tańca nas porwał, Jej pierwszy bal. Komentarz do płyty opracowali Jerzy Płaczkiewicz oraz Remigiusz Grzela.

Nagrody

Z Okazji III Ogólnopolskiego Festiwalu Piosenki retro im. Mieczysława Fogga otrzymała Honorowe Wyróżnienie Złoty liść retro oraz dyplom honorowy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2006).

Sprawa kolaboracji

Po wojnie została oskarżona o współpracę z gestapo w czasie pobytu w getcie m.in. przez Jonasa Turkowa i Władysław Szpilmana , który zeznał, że słyszał o jej współpracy z Niemcami. Została aresztowana 30 kwietnia 1945 roku. Zostala uwolniona po dwóch tygodniach. Prokuratura Sądu Specjalnego umorzyła dochodzenie 26 listopada 1945. W październiku 1945 sprawę rozpatrywał Sąd Związku Artystów Scen Polskich i Związku Zawodowego Muzykόw pod przewodnictwem A. Zelwerowicza, który stwierdził w kwietniu 1946, że Wiera Gran nie uchybiła w niczym honorowi Polki. Od września 1946 roku do listopada 1947 sprawą zajął się Obywatelski Sąd Honorowy przy Centralnym Komitecie Żydów Polskich, który uznal ja za niewinną. W Żydowskim Instytucie Historycznym istnieje dokumentacja z procesu przed Sądem Obywatelskim. W swoim pamiętniku Sztafeta oszczerców, wydanym w Paryżu w 1980 roku piosenkarka opisuje tę sprawę stwierdzając m.in. napisałam tę książkę dla ludzi dobrej woli, uczciwych, wrażliwych na kłamstwa i niesprawiedliwości, lecz nie znających ani szczegółów ani – od tylu lat trwającej – skandalicznej dreyfusjady przed sądem w Izraelu. Proces rehabilitacyjny przed Sądem Najwyższym w Tel Awiwie w 1971 Wiera Gran według własnych informacji wygrała . Inne źródła podają, że proces został umorzony w 1982 roku.

Antoni Marianowicz, świadek jej obecności w getcie, pisze - zarzuty stawiane Gran uważam za żenujący idiotyzm. Wiera Gran była najpopularniejszą pieśniarką getta i nigdy nie słyszałem złego słowa na jej temat. Przeciwnie, znana była z uczynności i filantropii. Pretensje, że zadawała się z żydowskimi gestapowcami, uważam za nieuzasadnione. Marianowicz uważa, że w oskarżeniach chodzić więc może wyłącznie o osobiste animozje i zwykłą zawiść. Podobne stanowisko zajmuje Joanna Szczęsna pokazując, że zarzuty wobec Gran opierały się na plotkach i pomówieniach. W dokumentacji z procesu przed Sądem Obywatelskim istnieją wypowiedzi Jurandota, Krystyny Żywulskiej i Izabeli Czajki-Stachowicz stwierdzające, że zarzuty wobec Grant to insynuacje i wyssane z palca brednie.

Informacje dodatkowe

• W wywiadzie radiowym Aaron Halberstam z Krakowa opowiada o swoich kontaktach z piosenkarką.
• Film z 1939 roku z udziałem Wiery Gran Bezdomni w reżyserii Aleksandra Martena jest pokazywany w ramach edycji Festiwalu Sztuki Filmowej Jidysz.
• Wiera Gran udzieliła Polskiemu Radiu wywiadu, który nagrał w jej mieszkaniu Jerzy Płaczkiewicz. Z tego materiału powstały 2 audycje radiowe wyemitowane jesienią 1991 przez program III Polskiego Radia.
• Postaci Wiery Gran poświęcona jest częściowo powieść Remigiusza Grzeli Bądź moim Bogiem (WAB, 2007).

Dyskografia

Maj-Czerwiec 1934

• Żebyś ty mnie zrozumiał (tango); Syrena Elektro 7969.
• Nie gniewaj się (tango); Syrena Elektro 7970.
• Kto to wie (tango), W płomiennym tango (tango); Syrena Elektro 7973.
• Grzech (tango z teatru Jidisze Bande oraz kino-rewii Colliseum); Syrena Elektro 7974.
• Nigdy cię nie zapomnę, tango z operetki Polowanie na lamparta z Teatru 8.30; Syrena Elektro 7975.

Styczeń 1935

• W hawajską noc, Jig-Foxtrot z filmu Czarna Perła; Syrena Elektro 8273.
• Dla ciebie chcę być białą, Jig-Foxtrot z filmu Czarna Perła; Syrena Elektro 8273.
• Daj mi tylko jedną noc (tango); Syrena Elektro 8274.
• Carioca. Nowy taniec. Fox-rumba z filmu Carioca (Flying down to Rio); Syrena Elektro 8274.
• Wszystko już wiem (tango); Syrena Elektro 8275.
• Panama. (fox-rumba); Syrena Elektro 9275.

Lipiec-sierpień 1935

• Czy pamiętasz maleńką kawiarenkę (tango), Syrena Elektro 8434.
• Odeszłaś jak sen (tango), Syrena Elektro 8434.

Wrzesień 1935

• Biała noc (walc hawajski); Syrena Elekto 8520.
• Niechby się świat zawalił (walc angielski), Syrena Elektro 8520.
• Odkąd cie znam (slowfox); Syrena Elektro 8521.
• Nad kołyską (tango-pieśń); Syrena Elektro 8521.

Luty 1935

• Gigolo i gigolette O tobie mogę tylko marzyć. Slowfox z filmu Moulin rouge; Syrena Elektro 9407.
• Orchidea. Tango z filmu Carioca (Flying down to Rio); Syrena Elektro 9407.
• Deszcz. Ole faithfull. Melodia jesieni. Slowfox z teatru Stara Banda; Syrena Elektro 9408.
• Ty jeszcze wrócisz do mnie (tango); Syrena Electro 9408.
• Serce. Tango z filmu Świat się śmieje; Syrena Elektro 9409.
• Do widzenia!. Tango pożegnalne. Syrena Elektro 9409.
• Tak smutno mi bez ciebie, Czarna melancholia. Tango; Syrena Elektro 9410.
• Daruj mi tę noc (tango); Syrena Elektro 9410.

Luty-marzec 1936

• Poznałam (slowfox); Syrena Elektro 9630.
• Kiedy z tobą tańczę przytulona (slowfox); Syrena Elektro 9630.
• Cichy kąt (piosenka); Syrena Elektro 9631.
• Jeszcze raz (tango); Syrena Elektro 9631.

Maj 1936

• Księżyc. Piosenka-slowfox, wykonuje duet; Syrena Elektro 9673.
• Nie pytaj mnie! (piosenka); Syrena Elektro 9673.
• Dziś kocham tylko ciebie! (slowfox); Syrena Elektro 9674.
• Kochałam ciebie (piosenka); Syrena Elektro 9674.

Grudzień 1936 - Styczeń 1937

• Bez śladu. Twa wielka miłość minie (tango); Syrena Elektro 9795.
• Gdy odejdziesz (tango); Syrena Elektro 9795.
• Powiedz sam! (slowfox); Syrena Elektro 9796.
• Wielki błąd (slowfox); Syrena Elektro 9796.
• Gdy serce mówi: tak (tango); Syrena Elektro 9797.
• Samotność. Czy ty znasz wielki ból samotności? (walc angielski); Syrena Elektro 9797.
• Za rok, za dwa. Slowfox z filmu Podwórka Warszawy; Syrena Elektro 9798.
• Ja nie jestem taka! (foxtrot); Syrena Elektro 9798.

Marzec 1937

• Tak mi ciebie brak! (piosenka); Syrena Elektro 9879.
• Pamiątka (List) (piosenka sentymentalna, muzyka Edward Kurtz słowa Wiera Gran lub Sewer ); Syrena Elektro 9879.
• Walc wiosenny (piosenka); Syrena Elektro 9880.
• Miałam dziś sen (piosenka nastrojowa); Syrena Elektro 9880.

1938

• Tango Notturno (Hans-Otto Borgmann – Sewer), Odeon.
• Tango Portugalskie
• Wir tańca nas porwał (Fridrich Schröder – Sewer); Odeon.
• Zrozumiałam (tango)

1939

• Lambeth walk (Gay, Furber-Włast); Odeon 271550a
• Mexicana
• Gdy gitara gra piosenkę (Zaraza) Wiera Gran i Albert Harris (tango argentynskie); Odeon 271536.
• Księżyc i ja
• Gdy miłość zapuka do drzwi

1946

• W 1946 roku dokonała w Poznaniu nagrań radiowych dla firmy Odeon.
• Od 9 listopada 1946 występowała w koncertach radiowych w warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia.

1949

• Jej pierwszy bal (Władysław Szpilman – Władysław Szlengel), Polskie Radio.

1957-1960

• kontrakt z francuska firmą Ducretet-Thompson - nagrała dla niej 15 piosenek na płytach 45 obr/min.
• płyta długogrająca nagrana dla amerykańskiej firmy Westminster.
• Vera Gran Sings (m.in. piosenka Mazowiecki Wiatr (Wieniawski)), Westminster Record, Int AW 2524/2525

1965

• Dokonała nagrań radiowych w Warszawie
• Nagrała płytę V. Gran śpiewa z zespołem Jerzego Abratowskiego dla Polskich Nagrań

2008 Legendarna Wiera Gran 1916-2007 (Polskie Nagrania)

• List (Eddie Courts – Wiera Gran, Sewer)
• Gdy odejdziesz (Stanisław Ferszko – Józef Lipski)
• Piosenka o zagubionym sercu (Henryk Wars – Artur Maria Świnarski)
• Gdy w ramiona bierze mnie, La vie en rose (Louiguy - Krystyna Wolińska)
• Ciemna dziś noc (N. Bogoslavskij – Julian Tuwim)
• Samotna czekam (H. Warren – Marian Hemar)
• Deszcz (Hopkins – Marian Hemar)
• To niewiele (Witold Elektorowicz – Antoni Słonimski)
• Fernando (Jerzy Gert – Zbigniew Drabik)
• Trzy listy (Leon Boruński – Jerzy Jurandot). Napisane w 1939 roku, wykonywane przez W. Gran w 1940.
• Maria Dolores (Garcia – Ref-Ren)
• Dwa serca (rosyjska melodia lud. – Jerzy Jurandot)
• Madonna (portugalska melodia lud. – Krystyna Wolińska)

Oraz

• Bez śladu (Jerzy Petersburski – Wacław Stępień); Syrena-Electro, rok 1937.
• Tango Notturno (Hans-Otto Borgmann – Sewer), Odeon, rok 1938.
• Już wiem (Władysław Dan – Szer-Szeń, Emanuel Schlechter); Syrena-Electro, rok 1934.
• Wir tańca nas porwał (Fridrich Schröder – Sewer); Odeon, rok 1938.
• Jej pierwszy bal (Władysław Szpilman – Władysław Szlengel), Polskie Radio, rok 1949.

Inne

• Nagrala 3 płyty w firmie Ballada.
• Nagrala płytę w firmie Sogena

Bibliografia

• Sztafeta oszczerców: Autobiografia Paryż 1980
• Jonas Turkow, O levante do gueto de Varsovia / Jonas Turkow; tradução, Ayala Ehrlich. - São Paulo: Federação Israelita do Estado de São Paulo, 1975 oryg. publikowany w Mifaley Tarbut ve-Hinukh Tel Aviv 1969
• Ryszard Marek Groński, Proca Dawida. Kabaret w przedsionku piekieł, Muza 2007
• Remigiusz Grzela, Bądź moim Bogiem, WAB 2007
• Życie surowo wzbronione, Antoni Marianowicz
• Aksamitny głos gwiazdy milczy, Wieczór, Warszawa 30.11.1947
• Zbrodniarka oskarża, Jacek E. Wilczur, Prawo i Życie, Warszawa 1977

Linki zewnętrzne

• Marta Krakowska: Cała prawda o Wierze Gran
• Strona Festiwalu Sztuki Filmowej Jidysz z filmem z Wierą Gran