Rzeźbiarstwo

Rzeźba jest jedną z dyscyplin zaliczanych do sztuk plastycznych. Odróżnia ją od malarstwa i grafiki uchwycenie głębi i trójwymiarowość. Rzeżby są gł. wykonane do oglądania dookólnego, a rzadziej np. do spoglądania na nie z góry czy z dołu. Oprócz tych cech rzeźba może posiadać fakturę (w zależności od użytego materiału) lub kolor (tzw. rzeźba polichromowana). Może być również klasyfikowana ze względu na swoją skalę (np. miniaturowa lub monumentalna). W dawnych wiekach ukształtowały się niezwykle skomplikowane techniki tworzenia rzeźby.

Dawid Michała Anioła, 1501-1504

Plik:30-06-07 0933.jpg

Współczesna, miniaturowa rzeźba metalowa przedstawiająca wielbłąda

Klasyfikacja

Istnieje wiele sposobów klasyfikacji rzeźby, m.in.:

• rzeźby pełne,
• płaskorzeźby – reliefy,

Ze względu na liczbę przedstawionych postaci:

• wolno stojące (pojedyncze),
• grupowe.

Ze względu na temat dzieli się je z kolei na:

• przedstawiające m.in.:
  • antropomorficzne,
    • pełnofigurowe,
    • popiersia (biusty),
    • głowy,
  • zoomorficzne,
    • np. zwierzęta rzeczywiste,
    • zwierzęta fantastyczne,
  • floralne,
  • inne,
• abstrakcyjne ,
• instalacje.

Ze względu na funkcję można wyodrębnić m.in. następujące grupy:

• rzeźby dekoracyjne (np. popiersie Marszałka),
• rzeźby architektoniczne (np. płaskorzeźba w tympanonie starożytnej budowli),
• rzeźby kultowe (np. posąg Chrystusa lub Atena Partenos Fidiasza),
• rzeźby memoratywne, w tym:
  • pomnikowe (np. Zygmunt III Waza na kolumnie),
  • nagrobne.

Techniki rzeźbiarskie

Do wykonania rzeźb najczęściej używa się drewna, kamienia, metalu, gipsu, gliny, wosku i in.

Rzeźby w drewnie

Rzeźby powstają w wyniku sukcesywnego wybierania materiału. Najczęściej spotykanym gatunkiem drewna, z którego wykonywane są rzeźby na terenie Polski jest lipa. Przyjmuje się, że wszystkie drzewa liściaste mogą stanowić materiał dla rzeźbiarza. Niektóre gatunki, bardziej szlachetne charakteryzują się większą trwałością i twardością, są to dąb, jesion, orzech, kasztanowiec. Gatunki te ze względu na swoją cenę zazwyczaj wykorzystywane są do tworzenia rzeźb przeznaczonych do ekspozycji pod zadaszeniem. Rzeźby plenerowe, o znacznych gabarytach najczęściej wykonywane są z topoli, świeżo ściętej, ponieważ po wysuszeniu ten gatunek drewna, ze względu na "łykowatość" i nieprzewidywalność jest bardzo trudny w obróbce. Do mniej popularnych gatunków drewna, z których można wykonywać rzeźby należą: brzoza, jabłoń, śliwa, wiśnia, te ostatnie ze względu na przebarwienia dają bardzo interesujące efekty. Do drzew liściastych z których raczej nie wykonuje się rzeźb należą: grusza (ze względu na spiralny charakter słojów i nieprzewidywalność) oraz akacja (ze względu na dużą twardość w połączeniu ze stosunkowo znaczną nieprzewidywalnością). Drzewa iglaste poza nielicznymi przypadkami nie są wykorzystywane do tworzenia rzeźb, ze względu na łykowatość, dużą żywiczność, oraz tendencję do rozwarstwiania się materiału pod wpływem uderzeń dłuta.

Rzeźby kamienne

Powstają najczęściej z marmuru lub piaskowca. Rzadziej, ze względu na trudności w obróbce, spotyka się rzeźby powstałe z granitu i innych rodzajów kamienia. Rzeźby w kamieniu ze względu na stosunkowo długi proces obróbki i koszt materiału wpierw poprzedzane są wykonaniem modelu gipsowego, tzw. gipsu, niekiedy na podstawie modelu glinianego.

Rzeźba z metalu

Jedną z metod wykonania rzeźby w metalu jest technika odlewnicza zw. na wosk tracony. Rzeźba powstaje w wyniku zastąpienia modelu wykonanego w dowolnym materiale przez jego replikę z brązu (czasem mniej szlachetnych stopów metali także bazujących na mosiądzu, lub – odwrotnie – z bardziej szlachetnych, jak srebro i złoto).

Model wykonuje się przeważnie z gliny. Jest on pokrywany formą zwaną też negatywem z gipsu. Gdy model jest wyjątkowo skomplikowany i w dodatku mały stosuje się czasami specjalny silikon. Silikon doskonale sprawdza się również przy wielokrotnym odlewaniu rzeźby z tej samej formy. Materiał ten (silikon) ma szczególne znaczenie jeśli występują w modelu liczne tzw. kąty ujemne. Poprzez swoją elastyczną strukturę łatwiej zdjąć negatyw silikonowy ze skomplikowanego modelu niż sztywny negatyw gipsowy który podatny jest na pęknięcia i uszkodzenia. Gdy negatyw gipsowy zastygnie a gips stanie się twardy, rozbiera się tą strukturę w celu wyjęcia z wnętrza, modelu glinianego. W powstałą formę negatywową z gipsu bądź z silikonu wlewa się płynny wosk, który dokładnie odwzorowuje kształt negatywu.

Po wyschnięciu i ostudzeniu wyjmuje się teraz już woskowy model z formy. Następnie model woskowy z doczepionym systemem wlewowym, też z wosku jest obudowywany (zalewany) kolejną "formą", tym razem ze specjalnej masy formierskiej najczęściej jest to tzw. "mułek" lub forma szamotowa (mieszanina gipsu, szamotu i wody), jej zadaniem jest wytrzymanie wysokich temperatur płynnego metalu. Podczas procesu wypalania formy szamotowej, czyli tej do której bezpośrednio będzie wlany płynny metal, wosk zostaje wytopiony lub ulega wyparowaniu (zależy to od rodzaju zastosowanego tu pieca) poprzez wysoką temperaturę. Stąd nazwa całego procesu "na wosk tracony". W powstałe miejsce, przestrzeń, zostaje wlany płynny metal: aluminium, mosiądz, brąz, złoto, srebro. Po wystygnięciu forma jest tłuczona i rzeźba jest wyciągana. Następnie rzeźba poddawana jest procesowi obróbki wykańczającej. Jeśli jest to duża rzeźba zazwyczaj odlewa się ją w wielu elementach które potem się łączy w całość za pomocą spawania. Pozostaję już szlifowanie następnie patynowanie lub polerowanie w zależności od zamiarów rzeźbiarza.

Inne

Abakanalia powstają w wyniku utwardzenia dzianiny pokrytej żywicą syntetyczną – za prekursora tego rodzaju rzeźby uznaje się Magdalenę Abakanowicz jej prace to tzw. "Abakany". Termin ten został użyty po raz pierwszy przez jednego z krytyków sztuki opisującego prace Abakanowicz.

Wybrana literatura

• Domański Michał, Poczet wielkich rzeźbiarzy, Warszawa 1981.
• Hansen Oskar, Forma rzeźbiarska zagadnienia wybrane, Warszawa 1965.
• Hniedziewicz Magdalena, Gustaw Zemła, [w:] Współczesna sztuka polska, red. Andrzej Ryszkiewicz, Warszawa 1981.
• Jakimowicz Andrzej, Polska rzeźba współczesna, Warszawa 1956.
• Kotkowska – Bareja Hanna, Polska rzeźba współczesna, Warszawa 1974.
• Lameński Lechosław, Tomasz Oskar Sosnowski 1810-1886. Rzeźbiarz Polski w Rzymie, Lublin 1997.
• Madeyski Jerzy, Bronisław Chromy, Kraków 1994.
• Nowoczesna rzeźba polska 1955-1992, red. Romuald K. Bochyński, Orońsko 1995.
• Osęka Andrzej, Skrodzki Wojciech, Współczesna rzeźba polska, Warszawa 1977.
• Potocka Maria Anna, Rzeźba. Dzieje teoretyczne, Kraków 2002.

Zobacz też

• rzeźbiarze, polscy rzeźbiarze
• Park Frogner, chryzelefantyna
• rzeźby w Wikipedii