Obrona

Obrona – zasadniczy rodzaj działań, zamierzony lub wymuszony rodzaj walki prowadzony po to, aby zapobiec opanowaniu przez wojska przeciwnika terenu i uniemożliwienia mu realizacji zakładanych celów, stwarzając w ten sposób warunki do działania zaczepnego. Rodzaj działań bojowych wojsk zawczasu przygotowanych w oparciu o umocnienia terenowe, lub organizowany doraźnie, mający na celu przeciwdziałanie napaści nieprzyjaciela. Według teoretyków wojskowości okresu II RP działanie obronne nie daje rozstrzygnięcia, jeśli nie jest połączone z natarciem. To też działania obronne będą zjawiskiem przejściowym i miejscowym.

Prowadzenie obrony

Każda walka obronna powinna być prowadzona z zastosowaniem klasycznej reguły „tarczy i miecza”. Rolę tarczy spełniają tu typowe działania defensywne, a mieczem zwrot zaczepny. Clausewitz w swoich rozważaniach określał to jako błyskawiczny miecz odwetowy jako najświetniejszy punkt obrony. Dodawał też, iż kto się go nie domyśli w porę, a raczej, kto go nie włączy zaraz do pojęcia obrony, ten nigdy nie pojmie jej przewagi.

W okresie II Rzeczypospolitej uważano że: obrona ma zatrzymać działanie zaczepne nieprzyjaciela, zadać mu straty, przynieść zysk na czasie i pozwolić na zaoszczędzenie sił, a przez to na wytworzenie przewagi tam, gdzie szukamy rozstrzygnięcia lub wtedy, kiedy chcemy rozstrzygnięcie uzyskać. Działania obronne łatwo rozprzęgają siły duchowe oddziałów, wymaga potem większego wysiłku i charakteru ze strony dowódców.

Infrastruktura teatru wojny obejmuje odpowiednio przygotowane operacyjne obszary obrony i strefę strategiczną, a każdy z obszarów operacyjnych może składać się z pasa ubezpieczeń oraz dwóch podstawowych stref: taktycznej i operacyjnej. Pas ubezpieczeń tworzy się wówczas, gdy konieczne jest zyskanie czasu na zorganizowanie obrony siłami głównymi w głębi, gdy zamierza się wprowadzić przeciwnika w błąd co do skupienia głównego wysiłku obrony lub gdy warunki terenowe wskazywać będą na niecelowość usytuowania przedniego skraju obrony bezpośrednio wzdłuż granicy państwowej. Taktyczna strefa obrony to część obszaru operacji obronnej między przednim skrajem obrony a operacyjną rubieżą obronną. Obejmuje pierwszy pas obrony i rubież pośrednią, ewentualnie drugi pas obrony. Operacyjną strefę obrony stanowi obszar od przedniego skraju operacyjnej rubieży obrony do rubieży strategicznej. Głównym elementem tej strefy jest operacyjna rubież obrony. Rozbudowuje się ją zawczasu i obsadza w toku bitwy związkami taktycznymi odwodu ogólnowojskowego.

Prowadzenie obrony można podzielić na etapy. Są to działania opóźniające prowadzone przez siły przysłaniania i obrona na dogodnych rubieżach jako rozstrzygająca walka obronna o utrzymanie zajmowanego rejonu obrony.

Działania sił przesłaniania

W sprzyjających warunkach należy zorganizować pas (rejon) sił przesłaniania. Wysyłając siły przed przednią linię obrony, uzyskuje się dodatkowy atut, jakim jest możliwość określenia punktu ciężkości nacierającego i zyskanie czasu na manewr siłami na ten kierunek. Zadanie w tym rejonie wykonują oddziały wydzielone od wzmocnionej kompanii do brygady. Dowódca dysponujący wysiłkiem lotnictwa wojsk lądowych może zorganizować taktyczny desant powietrzny lub grupę desantowo-szturmową. Pozostałe siły opóźniają natarcie przeciwnika na określonych kierunkach kanalizując jego ruch. Działanie tych elementów powinny być skoordynowane z ogniem własnej artylerii. Podczas zbliżania się sił przesłaniania do przedniej linii obrony, należy zwiększyć intensywność wsparcia ogniowego i umożliwiene siłom przesłaniania zerwania styczności z przeciwnikiem. Pod osłoną ognia artylerii siły przesłaniania odchodzą z zajmowanych pozycji i wykorzystując przygotowane przejścia we własnych zaporach inżynieryjnych, przemieszczają się do rejonu położonego w głębi ugrupowania obronnego.

Rozstrzygająca walka obronna

Etap ten rozpoczyna się, gdy przeciwnik zbliży się do przedniej linii obrony. Obrońca rozbudowuje pod względem fortyfikacyjnym przede wszystkim pierwszą pozycję obronną. Na jej utrzymanie ukierunkowany jest główny wysiłek obrońcy. Określa też rejonu kluczowy rozumiany jako skumulowanie odpowiednich sił w odpowiednim miejscu i czasie. Planuje się maksymalne natężenie ognia artyleryjskiego, największą gęstość ognia przeciwpancernego, broni pokładowej i strzeleckiej oraz duże nasycenie inżynieryjnymi środkami rażenia. Walcząc o utrzymanie przedniej linii obrony należy stosować ześrodkowania ognia na najgroźniejszych zgrupowaniach, prowadzić manewr siłami i dążyć do zadania przeciwnikowi jak największych strat i powstrzymania jego ruchu do przodu. działania wojsk operacyjnych wzmacniają jednostki obrony terytorialnej. Z powodzeniem mogą one bronić się na kierunkach pomocniczych. Takimi kierunkami są między innymi miasta i miejscowości w rejonie obrony.

Na tym etapie należy liczyć się z koniecznością prowadzenia równoległej walki z taktycznymi desantami powietrznymi, grupami dywersyjnymi, oddziałami wydzielonymi, obejścia czy też oddziałami rajdowymi przeciwnika. Nacierający używa tych elementów w walce w głębi, z reguły poza rejonami obrony pierwszorzutowych pododdziałów. Do walki z nimi używa się odwodów.

Po odparciu ataku przed przednią linią zwalcza się wycofujące się lub przechodzące do obrony wojska przeciwnika. Utrudnia mu wykonanie manewrów i ponowną organizację ataku. Jednocześnie oddziały odtwarzają strukturę obrony. Przygotowują się do ponownego odparcia kolejnych uderzeń, odtwarzają system ognia, zamykają przejścia w zaporach inżynieryjnych, dokonują poprawy rozbudowy punktów oporu i uzupełniają zużyte środki materiałowe.

W wypadku włamywania się przeciwnika w głąb obrony, broniący dąży się do zatrzymania jego natarcia od czoła z jednoczesnym uniemożliwienia rozprzestrzeniania się w głąb i w stronę skrzydeł, odizolowaniem podchodzących jego odwodów. Pododdziały mogę przejść na stanowiska zapasowe, a odwód może być wykorzystany do wyprowadzenia kontrataku.

W przypadku, kiedy przeciwnik przełamie pierwszą pozycję obrony i z powodzeniem kontynuuje natarcie, zasadne będzie przejście do blokowania. Cały ciężar walki skupiony będzie na wykorzystaniu dogodnych warunków terenowych, dokonaniu manewru sił na rubieże ryglowe i oporze na kolejnej pozycjach obrony. W tym przypadku istotną rolę odgrywa walka na rubieżach ogniowych. Szybkie, a zarazem skryte zajęcie dominującej rubieży terenowej oraz wykonanie silnego, zaskakującego ognia przeciwpancernego może zadać nacierającemu poważne straty. Będą one jeszcze większe, gdy nastąpi połączenie wysiłków wojsk wychodzących na rubieże ogniowe z działaniem odwodów specjalnych i śmigłowców bojowych. Powstrzymywanie i dezorganizowanie natarcia przeciwnika w tym etapie walki jest w gruncie rzeczy działaniem pasywnym, nie gwarantuje osiągnięcia zakładanego celu obrony. Można go osiągnąć w wyniku zwrotu zaczepnego wykonywanego przez broniące się wojska. Może też zajść konieczność zabezpieczenia wejścia do walki odwodów wyższego szczebla.

Cele obrony

Celem działań obronnych jest uniemożliwienie przeciwnikowi opanowania terenu, rozbicie zgrupowań uderzeniowych i załamanie jego natarcia oraz przejęcie inicjatywy.

Do celów szczegółowych zalicza się:

• utrzymanie określonego terenu,
• rozbicie przeciwnika, który włamał się w ugrupowanie obronne,
• zyskanie na czasie,
• zrównoważenie potencjałów walczących stron poprzez okresową utratę terenu,
• umożliwienie kolejnym siłom ześrodkowania się i wykonania zwrotu zaczepnego,
• zmuszenie przeciwnika do przyjęcia walki w niedogodnym dla niego terenie.

Ze względu na sposób rozegrania (zamiar) działań obronnych rozróżnia się:

• obronę manewrową (ruchową)
• obronę pozycyjną (stałą)

Struktura obrony

Strukturę obrony stanowi układ wzajemnych relacji elementów składających się na całość obrony. W skład jej wchodzą następujące elementy:

• pasy, rejony lub pozycje obronne,
• pas przesłaniania,
• pozycja przednia,
• pozycje ryglowe,
• rejony stanowisk ogniowych podporządkowanej artylerii,
• rubieże ogniowe i kierunki (rubieże) planowanych kontrataków,
• rubieże ogniowe odwodów przeciwpancernych,
• odcinki (rubieże) minowania oddziałów zaporowych,
• węzły, strefy zapór niszczeń, strefy rażenia i pułapek ogniowych,
• rejony rozmieszczenia odwodów wojsk wspierających,
• rejony rozmieszczenia elementów rozpoznania i walki elektronicznej,
• rejony rozmieszczenia oddziałów, pododdziałów urządzeń logistycznych,
• lądowiska śmigłowców,
• stanowiska dowodzenia,
• rejony zastrzeżone,
• drogi manewru, dowozu i ewakuacji.

Struktura obrony zawiera też:

• strefy ognia przeciwpancernego, przeciwlotniczego i środków rażenia
• strefy rażenia i pułapek ogniowych
• siły i środki zdobywania, przetwarzania i przesyłania informacji

Normy taktyczne

Normy taktyczne należy traktować jako swego rodzaju wielkości odniesienia. Stanowią one orientacyjne ramy, są wypadkową różnych warunków organizowania i prowadzenia obrony. Nie jest to wartość Norm taktycznych nie należy traktować jako coś niezmiennego. Trzeba do nich podchodzić elastycznie, stosownie do charakteru zadania i zamiaru działań przełożonego, miejsca i roli w ugrupowaniu szczebla nadrzędnego oraz składu i możliwości bojowych oddziału.

Normy taktyczne w Wojsku Polskim na początku lat 90. XX wieku:

Wyszczególnienie	DZ	BZ	pz
Szerokość (km)	30 i więcej	20-30	10-15
Głębokość (km)	20-25	>15	10-12
Liczna pozycji	3-4	1-2	1-2
Głębokość pozycji (km)	2-3
Odległość między pozycjami (km)	3-5
Głębokość pasa przesłaniania (km)	10-15
Oddalenie pozycji przedniej (km)	6-8

Inne rodzaje obrony

• obrona cywilna – mobilizacja, organizacja i kierowanie ludnością cywilną, prowadzone w celu minimalizacji środkami pasywnymi rezultatów działań przeciwnika przeciwko wszystkim aspektom życia ludności cywilnej.
• obrona okrężna – obrona bez odsłoniętego skrzydła, obejmująca siły rozwinięte wzdłuż obwodu obszaru obrony
• obrona pasywna – środki podjęte do zmniejszenia prawdopodobieństwa efektów zniszczeń spowodowanych działaniem przeciwnika
• obrona doraźna – obrona organizowana zwykle w czasie nawiązania kontaktu z przeciwnikiem lub gdy kontakt taki jest nieunikniony, a czas na jej zorganizowanie jest ograniczony. Charakteryzuje się poprawianiem naturalnych walorów obronnych terenu przez wykorzystanie niszczeń, stanowisk i przeszkód
• obrona przeciwchemiczna – metody, planowanie i procedury stosowane w celu określenia i realizacji środków obrony przed atakiem z wykorzystaniem broni chemicznej
• obrona przeciwlotnicza – wszelkie środki zastosowane do wykrycia, zidentyfikowania, przechwycenia lub zniszczenia środków ataku powietrznego
• obrona przed bronią masowego rażenia – wdrożenie koncepcji, założeń doktrynalnych, procedur oraz wykorzystanie sprzętu w celu obrony przed uderzeniami bronią jądrową, biologiczną, chemiczną i radiacyjną albo zagrożeniami wynikającymi z możliwości powstania skażeń spowodowanych innym zdarzeniem niż uderzenie bronią masowego rażenia
• obrona radioelektroniczna – dział walki radioelektronicznej obejmujący działania podejmowane w celu zapewnienia skutecznego wykorzystania widma elektromagnetycznego przez siły własne, pozbawiające jednocześnie przeciwnika możliwości wykorzystania energii elektromagnetycznej

Obrona według poglądów B.L. Montgomery’ego

Polskie Ministerstwo Obrony Narodowej - Centralna Komisja Regulaminowa wydało w Wielkiej Brytanii podręcznik "Uwagi o prowadzeniu działań wojennych oraz o dywizji piechoty w boju”. Było to tłumaczenie instrukcji brytyjskiej i miało charakter wytycznych marszałka B.L. Montgomery’ego, dowódcy 21 Grupy Armii. Opisywano w nim m.in. działania obronne.

Każda obrona jest tymczasowa i stanowi wstęp do działań zaczepnych wychodzących z terenu obrony lub skądinąd.[...] musi mieć charakter zaczepny, zarówno celem zmylenia nieprzyjaciela, jak i podtrzymania nastroju własnych wojsk. Silnie zaczepne patrolowanie oraz użycie strzelców wyborowych, połączone z zaczepnym użyciem artylerii wsparcia, moździerzy i karabinów maszynowych umożliwi dowódcy [...] zachowanie inicjatywy oraz utrzymanie nieprzyjaciela na odpowiedniej odległości. Dowódca [...] powinien wykazać tu całą swą pomysłowość, nękając nieprzyjaciela coraz to nowymi "sztuczkami".

Podstawowe zasady obrony.

• Wysunięte oddziały powinny przesłonić ośrodki główne
• Dowodzenie artylerią powinno być scentralizowane
• Ośrodki oporu należy przygotować do obrony ze wszystkich stron
• Trzeba posiadać odwody do natychmiastowych przeciwuderzeń i planowych przeciwnatarć
• Przeszkody powinny być ubezpieczone przed rozpoznaniem nieprzyjaciela

Bibliografia

• Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.}
• Stanisław Koziej: Teoria sztuki wojennej. Warszawa: „Bellona”, 2011. ISBN 978-83-11-12122-5.
• Uwagi o prowadzeniu działań wojennych oraz o dywizji piechoty w boju. Wielka Brytania: Ministerstwo Obrony Narodowej Centralna Komisja Regulaminowa, 1945.
• Leszek Elak: Podstawy działań taktycznych. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2014. ISBN 978-83-7523-316-2.
• Andrzej Polak, Jacek Joniak: Sztuka wojenna. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2014. ISBN 978-83-7523-273-8.
• Zbigniew Ściborek (red.): Działania taktyczne wojsk lądowych. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 1995. ISBN 978-83-7523-273-8.
• Bogdan Zdrodowski (red.): Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2008. [dostęp 2017-12-28].
• Ogólna instrukcja walki. Część I. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1931.
• Sygn. DWLąd Wewn. 115/2008. Regulamin działań Wojsk Lądowych. Warszawa: Dowództwa Wojsk Lądowych, 2008.