Przejdź do zawartości

Jaromil Jireš: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
+
m drobne redakcyjne
Linia 20: Linia 20:
Był jednym z twórców [[Czechosłowacka Nowa Fala|Czechosłowackiej Nowej Fali]]. Tworzył głównie dramaty poruszające kwestie codziennych dylematów moralnych. Ceniony za umiejętność opowiadania historii i surrealistyczne obrazy<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Schneider | imię = Steven Jay | tytuł = 501 Movie Directors | wydawca = Barrons Educational Series | miejsce = Hauppauge | data = 2007 | strony = 396 | isbn = 978-0-7641-6022-6 | język = en}}</ref>.
Był jednym z twórców [[Czechosłowacka Nowa Fala|Czechosłowackiej Nowej Fali]]. Tworzył głównie dramaty poruszające kwestie codziennych dylematów moralnych. Ceniony za umiejętność opowiadania historii i surrealistyczne obrazy<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Schneider | imię = Steven Jay | tytuł = 501 Movie Directors | wydawca = Barrons Educational Series | miejsce = Hauppauge | data = 2007 | strony = 396 | isbn = 978-0-7641-6022-6 | język = en}}</ref>.


== Młodość i edukacja ==
Urodził się w Bratysławie, jednak już od najmłodszych lat mieszkał w Pradze z matką i ciocią, którym zawdzięcza znajomość [[język francuski|języka francuskiego]]<ref name="ct">{{Cytuj stronę | url = https://www.ceskatelevize.cz/lide/jaromil-jires/ | tytuł = Jaromil Jireš | opublikowany = [[Česká televize]] | język = cs | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. Studiował na [[Wydział Filmowy i Telewizyjny Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze|praskiej FAMU]], gdzie ukończył kierunek operatorski w 1958 roku i reżyserię w 1960 roku. Już w czasie studiów zaczął reżyserować pierwsze filmy, głównie dokumentalne, m.in. ''Gorączka'' (1958) i ''Sala zagubionych kroków'' (1960){{odn|Ciszewska|2013|s=65}}{{r|ct}}.
Urodził się w Bratysławie, jednak już od najmłodszych lat mieszkał w Pradze z matką i ciocią, którym zawdzięcza znajomość [[język francuski|języka francuskiego]]<ref name="ct">{{Cytuj stronę | url = https://www.ceskatelevize.cz/lide/jaromil-jires/ | tytuł = Jaromil Jireš | opublikowany = [[Česká televize]] | język = cs | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. Studiował na [[Wydział Filmowy i Telewizyjny Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze|praskiej FAMU]], gdzie ukończył kierunek operatorski w 1958 roku i reżyserię w 1960 roku. Już w czasie studiów zaczął reżyserować pierwsze filmy, głównie dokumentalne, m.in. ''Gorączka'' (1958) i ''Sala zagubionych kroków'' (1960){{odn|Ciszewska|2013|s=65}}{{r|ct}}.


== Kariera filmowa ==
W 1963 roku nakręcił swój pierwszy film pełnometrażowy, ''[[Pierwszy krzyk]]'' (''Křik'')<ref name="ct"/><ref name="jt119">{{Cytuj książkę | nazwisko = Trzynadlowski (red.) | imię = Jan | tytuł = W kręgu filmu, telewizji i teatru | wydawca = Uniwersytet Wrocławski | miejsce = Wrocław | data = 1992 | strony = 119 | isbn = 9788322906088}}</ref>, który uczestniczył w [[Festiwal Filmowy w Cannes|festiwalu w Cannes]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.festival-cannes.com/en/films/krik | tytuł = Krik | opublikowany = [[Festiwal Filmowy w Cannes]] | język = en | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. Film ten jest opisem życia młodego małżeństwa, które spodziewa się dziecka{{r|ct|jt119}}. Wbrew intencjom reżysera, reżimowi krytycy wykorzystali go do celów propagandowych, przeciwstawiając go ''Odwadze na co dzień'' [[Evald Schorm|Evalda Schorma]], który uważali za zbyt pesymistyczny{{odn|Ciszewska|2013|s=66}}. Był to też jego pierwszy obraz nakręcony w [[Studio Filmowe Barrandov|studiu filmowym Barrandov]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.filmreference.com/Directors-Ha-Ji/Jire-Jaromil.html | tytuł = Jaromil Jireš – Director | opublikowany = Film Reference | język = en | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>, z którym współpracował do 1992 roku<ref>{{Cytuj stronę | url = https://variety.com/2001/scene/people-news/jaromil-jires-1117855848/ | tytuł = Jaromil Jires | nazwisko = Meils | imię = Cathy | data = 2001-11-14 | opublikowany = Variety | język = en | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>.
W 1963 roku nakręcił swój pierwszy film pełnometrażowy, ''[[Pierwszy krzyk]]'' (''Křik'')<ref name="ct"/><ref name="jt119">{{Cytuj książkę | nazwisko = Trzynadlowski (red.) | imię = Jan | tytuł = W kręgu filmu, telewizji i teatru | wydawca = Uniwersytet Wrocławski | miejsce = Wrocław | data = 1992 | strony = 119 | isbn = 9788322906088}}</ref>, który uczestniczył w [[Festiwal Filmowy w Cannes|festiwalu w Cannes]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.festival-cannes.com/en/films/krik | tytuł = Krik | opublikowany = [[Festiwal Filmowy w Cannes]] | język = en | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. Film ten jest opisem życia młodego małżeństwa, które spodziewa się dziecka{{r|ct|jt119}}. Wbrew intencjom reżysera, reżimowi krytycy wykorzystali go do celów propagandowych, przeciwstawiając go ''Odwadze na co dzień'' [[Evald Schorm|Evalda Schorma]], który uważali za zbyt pesymistyczny{{odn|Ciszewska|2013|s=66}}. Był to też jego pierwszy obraz nakręcony w [[Studio Filmowe Barrandov|studiu filmowym Barrandov]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.filmreference.com/Directors-Ha-Ji/Jire-Jaromil.html | tytuł = Jaromil Jireš – Director | opublikowany = Film Reference | język = en | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>, z którym współpracował do 1992 roku<ref>{{Cytuj stronę | url = https://variety.com/2001/scene/people-news/jaromil-jires-1117855848/ | tytuł = Jaromil Jires | nazwisko = Meils | imię = Cathy | data = 2001-11-14 | opublikowany = Variety | język = en | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>.


Linia 30: Linia 32:
W 1986 roku nakręcił opowiadający o życiu [[Leoš Janáček|Leoša Janáčka]] film ''Lev s bílou hřívou''<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Hames | imię = Peter | tytuł = Czech and Slovak Cinema: Theme and Tradition | wydawca = Edinburgh University Press | miejsce = Edinburgh | data = 2010 | strony = 30 | isbn = 978-0-7486-2082-1 | url = https://books.google.pl/books?id=1NqqBgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false | język = en}}</ref>. Po 1989 roku ponownie wykładał na FAMU{{r|csfd}}, a w 1993 roku został przewodniczącym Stowarzyszenia czeskich reżyserów{{r|ct}}. W 1991 roku wyreżyserował ''Labirynt'', a trzy lata później zrealizował kolejny film – ''Nauczyciel tańca'', który był nominowany do [[Czeski Lew|Czeskiego Lwa]]{{r|csfd}}. Jego ostatnim filmem było ''Dvojrole'' z 1999 roku, poruszającą problematykę zmiany tożsamości i kwestie etyczne z nią związane{{r|ct}}. Za rolę w tym filmie [[Tereza Brodská]] została nagrodzona Czeskim Lwem dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.filmovaakademie.cz/cz/1999/nominace | tytuł = Český lev / 1999 / Nominace | opublikowany = Česká filmová a televizní akademie | język = cs | data dostępu = 2021-04-29}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://archiv.ihned.cz/c1-744579-drzitele-oceneni-cesky-lev-za-rok-1999 | tytuł = Držitelé ocenění Český lev za rok 1999 | data = 2000-03-06 | opublikowany = Hospodářské noviny | język = cs | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>.
W 1986 roku nakręcił opowiadający o życiu [[Leoš Janáček|Leoša Janáčka]] film ''Lev s bílou hřívou''<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Hames | imię = Peter | tytuł = Czech and Slovak Cinema: Theme and Tradition | wydawca = Edinburgh University Press | miejsce = Edinburgh | data = 2010 | strony = 30 | isbn = 978-0-7486-2082-1 | url = https://books.google.pl/books?id=1NqqBgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false | język = en}}</ref>. Po 1989 roku ponownie wykładał na FAMU{{r|csfd}}, a w 1993 roku został przewodniczącym Stowarzyszenia czeskich reżyserów{{r|ct}}. W 1991 roku wyreżyserował ''Labirynt'', a trzy lata później zrealizował kolejny film – ''Nauczyciel tańca'', który był nominowany do [[Czeski Lew|Czeskiego Lwa]]{{r|csfd}}. Jego ostatnim filmem było ''Dvojrole'' z 1999 roku, poruszającą problematykę zmiany tożsamości i kwestie etyczne z nią związane{{r|ct}}. Za rolę w tym filmie [[Tereza Brodská]] została nagrodzona Czeskim Lwem dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.filmovaakademie.cz/cz/1999/nominace | tytuł = Český lev / 1999 / Nominace | opublikowany = Česká filmová a televizní akademie | język = cs | data dostępu = 2021-04-29}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://archiv.ihned.cz/c1-744579-drzitele-oceneni-cesky-lev-za-rok-1999 | tytuł = Držitelé ocenění Český lev za rok 1999 | data = 2000-03-06 | opublikowany = Hospodářské noviny | język = cs | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>.


== Ostatnie lata życia ==
W październiku 1999 roku<ref name="gw">{{Cytuj stronę | url = https://wyborcza.pl/1,75410,2475354.html?disableRedirects=true | tytuł = Smutny los „Żartu" | data = 2005-01-03 | opublikowany = [[Gazeta Wyborcza]] | data dostępu = 2021-04-29}}</ref> w wypadku samochodowym doznał ciężkiego urazu głowy. Mimo wielu zabiegów rehabilitacyjnych, nie wrócił do pełni zdrowia. Zmarł w szpitalu uniwersyteckim w [[Motol (Praga)|praskiej dzielnicy Motol]]{{r|ct}} 24 października 2001 roku{{r|tg}}. Był żonaty z Haną Jirešovą, z którą miał dwoje dzieci<ref name="tg">{{Cytuj stronę | url = https://www.theguardian.com/news/2001/nov/20/guardianobituaries.filmnews | tytuł = Jaromil Jires | nazwisko = Bergan | imię = Ronald | data = 2001-11-20 | opublikowany = The Guardian | język = en | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>: córkę Alenę i syna Ondřeja{{r|ct}}.
W październiku 1999 roku<ref name="gw">{{Cytuj stronę | url = https://wyborcza.pl/1,75410,2475354.html?disableRedirects=true | tytuł = Smutny los „Żartu" | data = 2005-01-03 | opublikowany = [[Gazeta Wyborcza]] | data dostępu = 2021-04-29}}</ref> w wypadku samochodowym doznał ciężkiego urazu głowy. Mimo wielu zabiegów rehabilitacyjnych, nie wrócił do pełni zdrowia. Zmarł w szpitalu uniwersyteckim w [[Motol (Praga)|praskiej dzielnicy Motol]]{{r|ct}} 24 października 2001 roku{{r|tg}}. Był żonaty z Haną Jirešovą, z którą miał dwoje dzieci<ref name="tg">{{Cytuj stronę | url = https://www.theguardian.com/news/2001/nov/20/guardianobituaries.filmnews | tytuł = Jaromil Jires | nazwisko = Bergan | imię = Ronald | data = 2001-11-20 | opublikowany = The Guardian | język = en | data dostępu = 2021-04-29}}</ref>: córkę Alenę i syna Ondřeja{{r|ct}}.

== Filmografia ==
* ''Pierwszy krzyk'' (1963)
* ''[[Żart (film 1968)|Żart]]'' (1968)
* ''[[Waleria i tydzień cudów]]'' (1970)
* ''[[I pozdrawiam jaskółki]]'' (1972)
* ''[[Zaćmienie częściowe]]'' (1982)
* ''Katapulta'' (1983)
* ''Recepta na życie'' (1984)
* ''Lev s bílou hřívou'' (1986)
* ''[[Labirynt (film 1991)|Labirynt]]'' (1991)
* ''[[Nauczyciel tańca]]'' (1994)
* ''Dvojrole'' (1999)


== Przypisy ==
== Przypisy ==

Wersja z 19:53, 29 kwi 2021

Jaromil Jireš
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 grudnia 1935
Bratysława

Data i miejsce śmierci

24 października 2001
Praga

Zawód

reżyser, scenarzysta

Współmałżonek

Hana Jirešová

Lata aktywności

1963–1999

Jaromil Jireš (ur. 10 grudnia 1935 w Bratysławie, zm. 24 października 2001 w Pradze) – czeski scenarzysta i reżyser.

Był jednym z twórców Czechosłowackiej Nowej Fali. Tworzył głównie dramaty poruszające kwestie codziennych dylematów moralnych. Ceniony za umiejętność opowiadania historii i surrealistyczne obrazy[1].

Młodość i edukacja

Urodził się w Bratysławie, jednak już od najmłodszych lat mieszkał w Pradze z matką i ciocią, którym zawdzięcza znajomość języka francuskiego[2]. Studiował na praskiej FAMU, gdzie ukończył kierunek operatorski w 1958 roku i reżyserię w 1960 roku. Już w czasie studiów zaczął reżyserować pierwsze filmy, głównie dokumentalne, m.in. Gorączka (1958) i Sala zagubionych kroków (1960)[3][2].

Kariera filmowa

W 1963 roku nakręcił swój pierwszy film pełnometrażowy, Pierwszy krzyk (Křik)[2][4], który uczestniczył w festiwalu w Cannes[5]. Film ten jest opisem życia młodego małżeństwa, które spodziewa się dziecka[2][4]. Wbrew intencjom reżysera, reżimowi krytycy wykorzystali go do celów propagandowych, przeciwstawiając go Odwadze na co dzień Evalda Schorma, który uważali za zbyt pesymistyczny[6]. Był to też jego pierwszy obraz nakręcony w studiu filmowym Barrandov[7], z którym współpracował do 1992 roku[8].

W 1965 roku nakręcił nowelę Romanca, która weszła w skład filmu Perełki na dnie, powstałego z inicjatywy Jireša[9]. Nowela ta opowiada o miłości młodego elektryka do romskiej dziewczyny[6] i otrzymała Grand Prix festiwalu w Oberhausen w 1966 roku[10], a także została wyróżniona przez krytyków z Film Society Review, którzy nazwali ją „uroczą historią miłosną”, a resztę filmu „nudną”[11]. W tym samym roku został też wykładowcą reżyserii na FAMU[2]. W 1968 roku na podstawie powieści Żart Milana Kundery nakręcił film o tym samym tytule, do którego razem z pisarzem stworzył scenariusz[2]. Film ten otrzymał dwie nagrody na festiwalu w San Sebastian[9]: Katolickiego Biura Filmowego[2] oraz nagrodę CIDALC[12]. Początkowo zyskał też popularność w kinach, jednak niedługo później został wycofany i zakazany w kraju aż do obalenia komunizmu[13], a reżyser został wyrzucony z uczelni[2]. W międzyczasie reżyser kontynuował tworzenie filmów dokumentalnych, m.in. Zabawa w króla (1967), Dziadek (1968) oraz Wyprawa Vincenza Moštka i Šimona Pešla z Vlčnova do Pragi A.D. 1969[6].

Mimo represji związanych z Praską Wiosną, pozostał w kraju i zaczął tworzyć filmy dla telewizji, głównie dokumentalne[14], jednakże brak wolności twórczej niekorzystnie wpłynął na jego zdrowie psychiczne, gdyż popadł w depresję[2]. W 1970 roku nakręcił kolejny film, Waleria i tydzień cudów, na podstawie powieści Vítězslava Nezvala o tym samym tytule[15]. Film otrzymał Grand Prix festiwalu w Bergamo[16]. W 1972 roku wyreżyserował film I pozdrawiam jaskółki na podstawie pamiętników więziennych Marii Kudeříkovej, działającej w czeskim ruchu oporu podczas II wojny światowej[17]. W 1974 roku otrzymał Srebrnego Smoka na Krakowskim Festiwalu Filmowym za Kasiarza[18]. W 1982 roku nakręcił Zaćmienie częściowe, za który został nominowany do Złotego Lwa dla najlepszego reżysera[15][19]. Rok później wyreżyserował Katapultę, a w 1984 roku – Receptę na życie[15].

W 1986 roku nakręcił opowiadający o życiu Leoša Janáčka film Lev s bílou hřívou[20]. Po 1989 roku ponownie wykładał na FAMU[15], a w 1993 roku został przewodniczącym Stowarzyszenia czeskich reżyserów[2]. W 1991 roku wyreżyserował Labirynt, a trzy lata później zrealizował kolejny film – Nauczyciel tańca, który był nominowany do Czeskiego Lwa[15]. Jego ostatnim filmem było Dvojrole z 1999 roku, poruszającą problematykę zmiany tożsamości i kwestie etyczne z nią związane[2]. Za rolę w tym filmie Tereza Brodská została nagrodzona Czeskim Lwem dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej[21][22].

Ostatnie lata życia

W październiku 1999 roku[9] w wypadku samochodowym doznał ciężkiego urazu głowy. Mimo wielu zabiegów rehabilitacyjnych, nie wrócił do pełni zdrowia. Zmarł w szpitalu uniwersyteckim w praskiej dzielnicy Motol[2] 24 października 2001 roku[23]. Był żonaty z Haną Jirešovą, z którą miał dwoje dzieci[23]: córkę Alenę i syna Ondřeja[2].

Filmografia

Przypisy

  1. ↑ Steven Jay Schneider: 501 Movie Directors. Hauppauge: Barrons Educational Series, 2007, s. 396. ISBN 978-0-7641-6022-6. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m Jaromil Jireš. Česká televize. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  3. ↑ Ciszewska 2013 ↓, s. 65.
  4. ↑ a b Jan Trzynadlowski (red.): W kręgu filmu, telewizji i teatru. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 1992, s. 119. ISBN 978-83-229-0608-8.
  5. ↑ Krik. Festiwal Filmowy w Cannes. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
  6. ↑ a b c Ciszewska 2013 ↓, s. 66.
  7. ↑ Jaromil Jireš – Director. Film Reference. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
  8. ↑ Cathy Meils: Jaromil Jires. Variety, 2001-11-14. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
  9. ↑ a b c Smutny los „Żartu". Gazeta Wyborcza, 2005-01-03. [dostęp 2021-04-29].
  10. ↑ Czechoslovakia 1967 Yearbook. Prague: Pragopress, 1967, s. 135-136. (ang.).
  11. ↑ „Film Society Review”, s. 14, 1966-12. American Federation of Film Societies. (ang.). 
  12. ↑ José Luis Tuduri: San Sebastián: un festival, una historia (1967-1977). San Sebastian: Euskadiko Filmategia, 1992, s. 113. ISBN 978-84-604-3080-3. (hiszp.).
  13. ↑ Jaromil Jireš (Czech Republic). Doc Alliance Films. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
  14. ↑ Dominique Chansel: Europe On-screen: Cinema and the Teaching of History. Strasbourg: Council of Europe, 2001, s. 205. ISBN 978-92-871-4531-4. (ang.).
  15. ↑ a b c d e Jaromil Jireš. Česko-Slovenská filmová databáze. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  16. ↑ Per Bergamo ragionamento sugli autori e sulla vittoria cecoslovacca. „Il Dramma”. 9, s. 24, 1970-09. (wł.). 
  17. ↑ Julia Zelman. Czech Films about the Holocaust before and after 1968. Jaromil Jireš’s And Give My Love to the Swallows (….a pozdravuji vlastovky, 1972). „East European Film Bulletin”. 23, 2012-11. ISSN 1775-3635. (ang.). 
  18. ↑ Art and Science. „Polish Perspectives”. 9, s. 76, 1974. (ang.). 
  19. ↑ Český lev / 1995 / Nominace. Česká filmová a televizní akademie. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  20. ↑ Peter Hames: Czech and Slovak Cinema: Theme and Tradition. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010, s. 30. ISBN 978-0-7486-2082-1. (ang.).
  21. ↑ Český lev / 1999 / Nominace. Česká filmová a televizní akademie. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  22. ↑ Držitelé ocenění Český lev za rok 1999. Hospodářské noviny, 2000-03-06. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
  23. ↑ a b Ronald Bergan: Jaromil Jires. The Guardian, 2001-11-20. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jaromil_Jireš&oldid=63151784”