SOUD

SOUD, Połączony System Przetwarzania Danych o Przeciwniku (ros. Система Объединенного Учета Данных о Πротивнике (СОУД), znany także pod nazwą PSED (Połączony System Ewidencji Danych o Przeciwniku) – zintegrowany system gromadzenia, przetwarzania i wymiany danych wywiadowczych służb specjalnych państw bloku komunistycznego utworzony w 1977.

Jego członkami były: ZSRR, Ludowa Republika Bułgarii, Czechosłowacka Republika Socjalistyczna, Republika Kuby, Mongolska Republika Ludowa, Niemiecka Republika Demokratyczna, Polska Rzeczpospolita Ludowa, Węgierska Republika Ludowa i Demokratyczna Republika Wietnamu.

Siedzibą SOUD była Moskwa, gdzie znajdował się główny komputer systemu. W założeniu państwa uczestniczące w projekcie miały mieć zapewniony dostęp do gromadzonych danych w ciągu 4 godzin. Inne centrum SOUD znajdowało się w NRD, a główna stacja nasłuchu radioelektronicznego zainstalowana była w bazie Lourdes niedaleko Hawany na Kubie. Sygnatariusze porozumienia dotyczącego SOUD zobligowani byli do przekazywania danych do centrali w Moskwie z częstotliwością raz na dwa tygodnie. Dotyczyły one w szczególności danych personalnych i innych charakterystyk osób pozostających z różnych powodów w kręgu zainteresowania służb specjalnych państw komunistycznych, przede wszystkim krajowych opozycjonistów, ale także cudzoziemców.

W PRL za wymianę danych w ramach systemu SOUD odpowiedzialny był utworzony w czerwcu 1977 Wydział V Biura "C" Służby Bezpieczeństwa. W ZSRR system podlegał 16. Wydziałowi KGB i 6. Wydziałowi GRU.

Pełną interoperacyjność system osiągnął w 1979. Jedną z pierwszych jego akcji była osłona kontrwywiadowcza Letnich Igrzysk Olimpijskich w Moskwie w 1980. Placówka wschodnioniemiecka zaprzestała działalności w chwili zjednoczenia Niemiec w 1990. Od tej chwili aż do 1996 SOUD pozostał strukturą wywiadu Federacji Rosyjskiej, kiedy to jego kompetencje podzielono pomiędzy SWR i FAPSI.

PSED w PRL

W PRL PSED został powołany zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0011/78 z dn. 21.03.1978 r.
Do rejestracji w kartotekach zgłaszano następujące kategorie:
I - ośrodki wywiadu, skład osobowy, agenci służb specjalnych, itd.;
II - ośrodki dywersji ideologicznej, skład osobowy, kierownictwo i pracownicy tych ośrodków prowadzący wrogą działalność przeciwko krajom socjalistycznym;
III - organizacje terrorystyczne, członkowie tych organizacji, terroryści działający indywidualnie, porywacze;
IV - organizacje syjonistyczne i inne oraz członkowie tych organizacji;
V - osoby wykonujące zadania służb specjalnych, ośrodków dywersji ideologicznej, organizacji syjonistycznych, klerykalnych, emigracyjnych;
VI - osoby stanowiące bazę działalności przeciwnika, tzw. oferenci;
VII - obcokrajowcy i "bezpaństwowcy" w trakcie współpracy z którymi nastąpiły wpadki;
VIII - osoby proponujące fałszywe informacje;
IX - osoby dokonujące akcji prowokacyjnych na terytorium krajów socjalistycznych;
X - osoby wydalone z PRL lub te, którym ze względu na bezpieczeństwo państwa zakazany jest wjazd do PRL;
XI - osoby, które popełniły szczególnie niebezpieczne przestępstwa przeciwko państwu, ukrywają się za granicą i są poszukiwane.
Rejestracji dokonywano w kartotece i dziennikach prowadzonych w Wydziale V Biura "C". Rejestracje były dokonywane głównie przez jednostki MSW, tj. Departament I, II i III.
Z założenia nie rejestrowano w PSED obywateli polskich, jednak odstępowano od tej zasady uzasadniając to wymogami pracy operacyjnej. Informacje dot. zgłoszonych osób był przechowywane w PSED do momentu ukończenia przez mężczyzn 80., a przez kobiety 75. roku życia.
Dane do Moskwy przekazywano co dwa tygodnie za pomocą rosyjskojęzycznych formularzy, biegła znajomość języka rosyjskiego była podstawą zatrudnienia w Wydziale V Biura "C".
Na podstawie pisma Dyrektora Biura "C" Kazimierza Piotrowskiego ze stycznia 1990 r. zniszczono większość dokumentacji związanej z PSED-em. Do dnia dzisiejszego zachowała się kartoteka Wydziału V Biura "C" oraz dzienniki rejestracyjne PSED, które znajdują się w Instytucie Pamięci Narodowej w Warszawie.

Bibliografia

• Christopher Andrew, Oleg Gordijewski KGB Warszawa 1997, ISBN 83-11-08667-2
• funkcjonariusze ABW, Współpraca SB MSW PRL z KGB ZSRR w latach 1970 – 1990. Próba bilansu Wydawca: Centralny Ośrodek Szkolenia im. gen. dyw. Stefana Roweckiego „Grota” Warszawa 2013, ISBN 978-83-929-271-4-3
• Grocki Michał, Konfidenci są wśród nas..., Warszawa 1992, ISBN 83-85195-87-4
• Prokop Tomek, Systém sjednocené evidence poznatků o nepříteli v československých podmínkách, Praha 2008, ISBN 978-80-87211-05-2
• Wegmann Bodo, Tantzscher Monika SOUD: Das geheimdienstliche Datennetz des östlichen Bündnissystems, Berlin 1996, ISBN 978-3-942130-44-8

Linki zewnętrzne

Porozumienie w sprawie SOUD - http://shieldandsword.mozohin.ru/documents/soud77.htm
Zasoby archiwalne MSW - http://www.videofact.com/polska/zasoby_msw.htm
System PSED - gromadzenie i wymiana danych wywiadowczych do ZSRR dla KGB i GRU - http://zawszeczujni.blogspot.com/2015/05/system-psed-gromadzenie-i-wymiana.html