Przejdź do zawartości

Aleje Ujazdowskie w Warszawie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Aw58 (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
65 954 edycje
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
 
(Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez 7 użytkowników)
Linia 5: Linia 5:
|zdjęcie = Aleje Ujazdowskie wiosna 2019.jpg
|zdjęcie = Aleje Ujazdowskie wiosna 2019.jpg
|opis zdjęcia = Aleje Ujazdowskie, widok w kierunku północnym
|opis zdjęcia = Aleje Ujazdowskie, widok w kierunku północnym
|państwo = Polska
|państwo = PL-MZ
|miejscowość = [[Warszawa]]
|miejscowość = [[Warszawa]]
|długość = 1,6 km
|długość = 1,6 km
|poprzednie nazwy =
|poprzednie nazwy =
|plan =
|plan =
⚫
|przebieg = {{Ulica infobox/przebieg|ULL|1|0 m|[[Ulica Bagatela w Warszawie|ul. Bagatela]],<br />[[Ulica Belwederska w Warszawie|ul. Belwederska]]}}
|przebieg =
⚫
{{Ulica infobox/przebieg|ULL|1|0 m|[[Ulica Bagatela w Warszawie|ul. Bagatela]],<br />[[Ulica Belwederska w Warszawie|ul. Belwederska]]}}
{{Ulica infobox/przebieg|ULP|0|560 m|[[Ulica Agrykola w Warszawie|ul. Agrykola]]}}
{{Ulica infobox/przebieg|ULP|0|560 m|[[Ulica Agrykola w Warszawie|ul. Agrykola]]}}
{{Ulica infobox/przebieg|ULL|1|625 m|[[Aleja Jana Chrystiana Szucha w Warszawie|al. J.Ch. Szucha]],<br />[[Trasa Łazienkowska]]}}
{{Ulica infobox/przebieg|ULL|1|625 m|[[Aleja Jana Chrystiana Szucha w Warszawie|al. J.Ch. Szucha]],<br />[[Trasa Łazienkowska]]}}
Linia 32: Linia 31:
'''Aleje Ujazdowskie''' – ulica w [[Śródmieście|śródmieściu]] [[Warszawa|Warszawy]] stanowiąca fragment [[Trakt Królewski w Warszawie|Traktu Królewskiego]].
'''Aleje Ujazdowskie''' – ulica w [[Śródmieście|śródmieściu]] [[Warszawa|Warszawy]] stanowiąca fragment [[Trakt Królewski w Warszawie|Traktu Królewskiego]].


⚫
Na całej swojej długości jest to szeroka aleja o dwóch pasach ruchu w każdą stronę. Wzdłuż niej wytyczono [[Droga dla rowerów (Polska)#Pas ruchu dla rowerów|drogę dla rowerów]].
== Przebieg ==
Aleje Ujazdowskie zaczynają się skrzyżowaniem z ulicą [[Ulica Bagatela w Warszawie|Bagatela]], a kończą na [[Plac Trzech Krzyży w Warszawie|placu Trzech Krzyży]].
Znajdują się w komunikacyjnym ciągu następujących ulic: Aleje Ujazdowskie – [[Ulica Nowy Świat w Warszawie|Nowy Świat]] – [[Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie|Krakowskie Przedmieście]].

⚫
Obecnie na całej swojej długości jest to szeroka aleja o dwóch pasach ruchu w każdą stronę, rozdzielonych podwójną linią ciągłą. Wzdłuż całej alei wytyczona jest [[Droga rowerowa#Trasa rowerowa|droga dla rowerów]].


== Historia ==
== Historia ==
Pierwsze wzmianki o ulicy prowadzącej do [[Jazdów|Ujazdowa (Jazdowa)]] pochodzą z 1659<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Handke |imię = Kwiryna |tytuł = Dzieje Warszawy nazwami pisane |autor link=Kwiryna Handke|wydawca = Muzeum Historyczne m.st. Warszawy |miejsce = Warszawa |data = 2011 |strony = 187 |isbn = 978-83-62189-08-3}}</ref>. W latach 1722–1732 z polecenia króla [[August II Mocny|Augusta II]] przez pola uprawne wytyczona została tzw. [[Droga Kalwaryjska w Warszawie|Droga Kalwaryjska]], prowadząca od dzisiejszego [[Plac Trzech Krzyży w Warszawie|placu Trzech Krzyży]] do Grobu Chrystusa niedaleko [[Zamek Ujazdowski w Warszawie|Zamku Ujazdowskiego]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Kwiatkowski | imię = Marek | tytuł = Plac Trzech Krzyży [w:] Rocznik Warszawski XXI | wydawca = [[Państwowy Instytut Wydawniczy]] | miejsce = Warszawa | data = 1990 | strony = 47 | isbn = 83-06-02033-2}}</ref>. Stanowiła ona naturalne przedłużenie trasy prowadzącej ze [[Stare Miasto w Warszawie|Starego Miasta]] przez [[Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie|Krakowskie Przedmieście]] i [[Ulica Nowy Świat w Warszawie|Nowy Świat]] do [[Wilanów|Wilanowa]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Chrościcki | imię = Juliusz A. | tytuł = Atlas architektury Warszawy | wydawca = [[Wydawnictwo Arkady]] | miejsce = Warszawa | data = 1977 | strony = 25 | nazwisko2 = Rottermund | imię2 = Andrzej}}</ref>. Wzdłuż drogi wzniesiono 28 murowanych kaplic zaprojektowanych przez [[Joachim Daniel Jauch|Joachima Daniela Jaucha]]<ref name="Gieysztor200">{{Cytuj książkę |nazwisko = Gieysztor |imię = Aleksander |autor link=Aleksander Gieysztor|tytuł = Warszawa. Jej dzieje i kultura |wydawca = Arkady |miejsce = Warszawa |data = 1980 |strony = 200 |isbn = 83-213-2958-6 |nazwisko2 = Durko |imię2 = Janusz}}</ref>. Droga miała długość ok. 2 km i szerokość 14 metrów<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Wołodźko |imię = Małgorzata |tytuł = Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy |wydawca = Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami |miejsce = Warszawa |data = 2002 |strony = 85 |isbn = 83-88372-19-X}}</ref>. Była obsadzona [[lipa]]mi i przecinały ją [[Droga narolna (Warszawa)|drogi narolne]] (późniejsze ulice)<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Wołodźko |imię = Małgorzata |tytuł = Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy |wydawca = Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami |miejsce = Warszawa |data = 2002 |strony = 86 |isbn = 83-88372-19-X}}</ref>.
Pierwsze wzmianki o ulicy prowadzącej do [[Jazdów|Ujazdowa (Jazdowa)]] pochodzą z 1659<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Handke |imię = Kwiryna |tytuł = Dzieje Warszawy nazwami pisane |autor link=Kwiryna Handke|wydawca = Muzeum Historyczne m.st. Warszawy |miejsce = Warszawa |data = 2011 |strony = 187 |isbn = 978-83-62189-08-3}}</ref>. W latach 1722–1732 z polecenia króla [[August II Mocny|Augusta II]] przez pola uprawne wytyczona została Droga Kalwaryjska, prowadząca od [[Plac Trzech Krzyży w Warszawie|placu Trzech Krzyży]] do Grobu Chrystusa niedaleko [[Zamek Ujazdowski w Warszawie|Zamku Ujazdowskiego]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Kwiatkowski | imię = Marek | tytuł = Plac Trzech Krzyży [w:] Rocznik Warszawski XXI | wydawca = [[Państwowy Instytut Wydawniczy]] | miejsce = Warszawa | data = 1990 | strony = 47 | isbn = 83-06-02033-2}}</ref>. Stanowiła ona naturalne przedłużenie trasy prowadzącej ze [[Stare Miasto w Warszawie|Starego Miasta]] przez [[Ulica Krakowskie Przedmieście w Warszawie|Krakowskie Przedmieście]] i [[Ulica Nowy Świat w Warszawie|Nowy Świat]] do [[Wilanów|Wilanowa]]<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Chrościcki|imię=Juliusz A.|tytuł=Atlas architektury Warszawy|wydawca=[[Wydawnictwo „Arkady”]]|miejsce=Warszawa|data=1977|strony=25|nazwisko2=Rottermund|imię2=Andrzej}}</ref>. Wzdłuż drogi wzniesiono 28 murowanych kaplic zaprojektowanych przez [[Joachim Daniel Jauch|Joachima Daniela Jaucha]]<ref name="Gieysztor200">{{Cytuj książkę |nazwisko = Gieysztor |imię = Aleksander |autor link=Aleksander Gieysztor|tytuł = Warszawa. Jej dzieje i kultura |wydawca = Arkady |miejsce = Warszawa |data = 1980 |strony = 200 |isbn = 83-213-2958-6 |nazwisko2 = Durko |imię2 = Janusz}}</ref>. Droga miała długość ok. 2 km i szerokość 14 metrów<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Wołodźko |imię = Małgorzata |tytuł = Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy |wydawca = Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami |miejsce = Warszawa |data = 2002 |strony = 85 |isbn = 83-88372-19-X}}</ref>. Była obsadzona [[lipa]]mi i przecinały ją [[Droga narolna (Warszawa)|drogi narolne]] (późniejsze ulice)<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Wołodźko |imię = Małgorzata |tytuł = Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy |wydawca = Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami |miejsce = Warszawa |data = 2002 |strony = 86 |isbn = 83-88372-19-X}}</ref>.


W drugiej połowie XVIII wykonane z nietrwałych materiałów kaplice uległy zniszczeniu, a Droga Kalwaryjska przekształciła się w Aleje Ujazdowskie<ref name="Gieysztor200" />. W latach 1767–1768 po obu stronach ulicy wykopano rowy odwaniające i ustawiono ławki<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Kwiatkowski | imię = Marek | tytuł = Plac Trzech Krzyży [w:] Rocznik Warszawski XXI | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1990 | strony = 48 | isbn = 83-06-02033-2}}</ref>.
W drugiej połowie XVIII wykonane z nietrwałych materiałów kaplice uległy zniszczeniu, a Droga Kalwaryjska przekształciła się w Aleje Ujazdowskie<ref name="Gieysztor200" />. W latach 1767–1768 po obu stronach ulicy wykopano rowy odwaniające i ustawiono ławki<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Kwiatkowski | imię = Marek | tytuł = Plac Trzech Krzyży [w:] Rocznik Warszawski XXI | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1990 | strony = 48 | isbn = 83-06-02033-2}}</ref>.
Linia 51: Linia 46:
W 1881 poprowadzono Alejami linię [[tramwaj konny|tramwaju konnego]], a w 1908 – [[Tramwaj|tramwaju elektrycznego]]. Cechą charakterystyczną Alej Ujazdowskich był nietypowy dla Warszawy sposób ułożenia torowiska<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Bielski | imię = Rafał | tytuł = Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś | wydawca = Skarpa Warszawska | miejsce = Warszawa | data = 2016 | strony = 78 | isbn = 978-83-63842-27-7 | nazwisko2 = Jastrzębski | imię2 = Jakub}}</ref>. Pomimo szerokości jezdni wynoszącej 14 metrów na całej długości Alej ułożono je nie pośrodku jezdni, ale przy chodnikach<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Janczewski |imię = Henryk |tytuł = Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej |wydawca = Arkady |miejsce = Warszawa |data = 1971 |strony = 292}}</ref>.
W 1881 poprowadzono Alejami linię [[tramwaj konny|tramwaju konnego]], a w 1908 – [[Tramwaj|tramwaju elektrycznego]]. Cechą charakterystyczną Alej Ujazdowskich był nietypowy dla Warszawy sposób ułożenia torowiska<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Bielski | imię = Rafał | tytuł = Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś | wydawca = Skarpa Warszawska | miejsce = Warszawa | data = 2016 | strony = 78 | isbn = 978-83-63842-27-7 | nazwisko2 = Jastrzębski | imię2 = Jakub}}</ref>. Pomimo szerokości jezdni wynoszącej 14 metrów na całej długości Alej ułożono je nie pośrodku jezdni, ale przy chodnikach<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Janczewski |imię = Henryk |tytuł = Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej |wydawca = Arkady |miejsce = Warszawa |data = 1971 |strony = 292}}</ref>.


11 grudnia 1922 roku przeciwnicy wyboru [[Gabriel Narutowicz|Gabriela Narutowicza]] na [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej]] zbudowali na rogu Alej Ujazdowskich i [[Ulica Piękna w Warszawie|ul. Pięknej]] barykadę z ławek, usiłując nie dopuścić go do [[Kompleks budynków Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej|Sejmu]] w celu złożenia przysięgi przed [[Zgromadzenie Narodowe (Polska)|Zgromadzeniem Narodowym]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Brykczyński | imię = Paweł | tytuł = Gotowi na przemoc. Mord, antysemityzm i demokracja w międzywojennej Polsce | wydawca = Wydawnictwo Krytyki Politycznej | miejsce = Warszawa | data = 2017 | strony = 72 | isbn = 978-83-65853-20-2}}</ref>.
⚫
5 października 1939 [[Adolf Hitler]] przyjął w Alejach Ujazdowskich defiladę zwycięstwa wojsk niemieckich<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Bartoszewski | imię = Władysław | tytuł = Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1970 | strony = 28 | nazwisko2 = Brzeziński | imię2 = Bogdan | nazwisko3 = Moczulski | imię3 = Leszek}}</ref>. Trybunę honorową dla [[Kanclerze Niemiec|kanclerza III Rzeszy]] ustawiono na wysokości wylotu ulicy Chopina (po stronie parku Ujazdowskiego)<ref name="Szarota21"/>. Była to jedyna wizyta Adolfa Hitlera w okupowanej Warszawie<ref name="Szarota21">{{Cytuj książkę |nazwisko = Szarota |imię = Tomasz |tytuł = Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne |wydawca = Czytelnik |miejsce = Warszawa |data = 2010 |strony = 21 |isbn = 978-83-07-03239-9}}</ref>.


⚫
Zabudowa ulicy ucierpiała w czasie [[Obrona Warszawy (1939)|obrony Warszawy we wrześniu 1939]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Cieplewicz | imię = Mieczysław | tytuł = Bombardowanie i ostrzeliwanie Warszawy we wrześniu 1939 r. | czasopismo = Kronika Warszawy | wolumin = 4/48 | strony = 65 | data = 1981}}</ref>. 5 października 1939 [[Adolf Hitler]] przyjął w Alejach Ujazdowskich defiladę zwycięstwa wojsk niemieckich<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Bartoszewski | imię = Władysław | tytuł = Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1970 | strony = 28 | nazwisko2 = Brzeziński | imię2 = Bogdan | nazwisko3 = Moczulski | imię3 = Leszek}}</ref>. Trybunę honorową dla [[Kanclerze Niemiec|kanclerza III Rzeszy]] ustawiono na wysokości wylotu ulicy Chopina (po stronie parku Ujazdowskiego)<ref name="Szarota21" />. Była to jedyna wizyta Adolfa Hitlera w okupowanej Warszawie<ref name="Szarota21">{{Cytuj książkę |nazwisko = Szarota |imię = Tomasz |tytuł = Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne |wydawca = Czytelnik |miejsce = Warszawa |data = 2010 |strony = 21 |isbn = 978-83-07-03239-9}}</ref>.
⚫
W czasie okupacji rejon Alej Ujazdowskich znalazł się w obrębie dzielnicy niemieckiej, co spowodowało konieczność przekwaterowania stamtąd polskich mieszkańców przez Zarząd Miejski do innych części miasta<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Zawadzki | imię = Aleksander Władysław | tytuł = Gospodarka budżetowa Warszawy w latach okupacji niemieckiej 1939–1944 | czasopismo = Rocznik Warszawski | wolumin = XV | strony = 387–388 | data = 1979}}</ref>. Dwukrotnie zmieniano nazwę ulicy. W maju 1940 Aleje zostały przemianowane na ''Lindenallee'' (aleję Lipową)<ref name="Szarota48">{{Cytuj książkę | nazwisko = Szarota | imię = Tomasz | tytuł = Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne | wydawca = Czytelnik | miejsce = Warszawa | data = 2010 | strony = 48 | isbn = 978-83-07-03239-9}}</ref>, a 6 października 1940 na ''Siegesstrasse'' (ulicę Zwycięstwa)<ref name="Kunert">{{Cytuj książkę |nazwisko = Kunert |imię = Andrzej Krzysztof |tytuł = Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy, [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy |wydawca = Muzeum Historyczne m.st. Warszawy |miejsce = Warszawa |data = 2012 |strony = 65 |isbn = 978-83-62189-21-2}}</ref>. Nazwa nawiązywała do niemieckiego zwycięstwa nad Polską w 1939<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Kunert |imię = Andrzej Krzysztof |tytuł = Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy, [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy |wydawca = Muzeum Historyczne m.st. Warszawy |miejsce = Warszawa |data = 2012 |strony = 68 |isbn = 978-83-62189-21-2}}</ref>. Nazwy tej nie wolno było tłumaczyć na [[język polski]]<ref name="Szarota48"/>. Zmianie nazwy ulicy towarzyszyła defilada oddziałów Wehrmachtu, SS i policji, odebrana przez generalnego gubernatora [[Hans Frank|Hansa Franka]] i feldmarszałka [[Wilhelm List|Wilhelma Lista]]<ref name="Kunert" />. Niektóre budynki znajdujące się w Alejach Ujazdowskich zostały zajęte przez niemiecką administrację m.in. w kamienicach dochodowych Bohdanowicza pod nr 9 (obecnie 11 – siedziba [[Ministerstwo Sprawiedliwości (Polska)|Ministerstwa Sprawiedliwości]]) i ul. [[Ulica Koszykowa w Warszawie|Koszykowej]] 6 i 6a miała swoją siedzibę ''[[Kriminalpolizei]]'' (''Kripo'')<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Leśniakowska |imię = Marta |tytuł = Architektura w Warszawie |wydawca = Arkada Pracownia Historii Sztuki |miejsce = Warszawa |data = 2005 |strony = 99 |isbn = 83-908950-8-0}}</ref>, w [[Willa Gawrońskich w Warszawie|willi Gawrońskich]] (nr 23) mieściła się siedziba [[Dowódca SS i Policji|dowódcy SS i Policji]] na [[dystrykt warszawski]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Kunicki |imię = Aleksander |tytuł = Cichy front. Ze wspomnień oficera wywiadu dywersyjnego dyspozycyjnych oddziałów Kedywu KG AK |wydawca = Instytut Wydawniczy „Pax” |miejsce = Warszawa |data = 1969 |strony = 119}}</ref>, a pod nr 31 – warszawska siedziba [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]]<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Pawlina |imię = Sebastian |tytuł = Czy Powstanie musiało wybuchnąć? |czasopismo = Stolica |strony = 26 |data = sierpień-wrzesień 2016}}</ref>. Aleje Ujazdowskie były jedną z reprezentacyjnych ulic, po których na podstawie zarządzenia [[Ludwig Leist|Ludwiga Leista]] w lipcu 1940 zabroniono chodzenia Żydom<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Szarota | imię = Tomasz | tytuł = Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne | wydawca = Czytelnik | miejsce = Warszawa | data = 2010 | strony = 42 | isbn = 978-83-07-03239-9}}</ref>. W kwietniu 1942 ulicą zaczęła kursować przeznaczona [[Tylko dla Niemców|wyłącznie dla Niemców]] nowo uruchomiona okólna linia tramwajowa „O” łącząca najważniejsze punkty Śródmieścia<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Warszawskie tramwaje elektryczne 1908–1998. Cz. II |wydawca = Wydawnictwa Komunikacji i Łączności |miejsce = Warszawa |data = 1998 |strony = 124 |isbn = 83-907574-00}}</ref>.


⚫
W czasie okupacji rejon Alej Ujazdowskich znalazł się w obrębie dzielnicy niemieckiej, co spowodowało konieczność przekwaterowania stamtąd polskich mieszkańców przez Zarząd Miejski do innych części miasta<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Zawadzki | imię = Aleksander Władysław | tytuł = Gospodarka budżetowa Warszawy w latach okupacji niemieckiej 1939–1944 | czasopismo = Rocznik Warszawski | wolumin = XV | strony = 387–388 | data = 1979}}</ref>. Dwukrotnie zmieniano nazwę ulicy. W maju 1940 Aleje zostały przemianowane na ''Lindenallee'' (aleję Lipową)<ref name="Szarota48">{{Cytuj książkę | nazwisko = Szarota | imię = Tomasz | tytuł = Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne | wydawca = Czytelnik | miejsce = Warszawa | data = 2010 | strony = 48 | isbn = 978-83-07-03239-9}}</ref>, a 6 października 1940 na ''Siegesstrasse'' (ulicę Zwycięstwa)<ref name="Kunert">{{Cytuj książkę |nazwisko = Kunert |imię = Andrzej Krzysztof |tytuł = Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy, [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy |wydawca = Muzeum Historyczne m.st. Warszawy |miejsce = Warszawa |data = 2012 |strony = 65 |isbn = 978-83-62189-21-2}}</ref>. Nazwa nawiązywała do niemieckiego zwycięstwa nad Polską w 1939<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Kunert |imię = Andrzej Krzysztof |tytuł = Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy, [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy |wydawca = Muzeum Historyczne m.st. Warszawy |miejsce = Warszawa |data = 2012 |strony = 68 |isbn = 978-83-62189-21-2}}</ref>. Nazwy tej nie wolno było tłumaczyć na [[język polski]]<ref name="Szarota48" />. Zmianie nazwy ulicy towarzyszyła defilada oddziałów Wehrmachtu, SS i policji, odebrana przez generalnego gubernatora [[Hans Frank|Hansa Franka]] i feldmarszałka [[Wilhelm List|Wilhelma Lista]]<ref name="Kunert" />. Niektóre budynki znajdujące się w Alejach Ujazdowskich zostały zajęte przez niemiecką administrację m.in. w kamienicach dochodowych Bohdanowicza pod nr 9 (obecnie 11 – siedziba [[Ministerstwo Sprawiedliwości (Polska)|Ministerstwa Sprawiedliwości]]) i ul. [[Ulica Koszykowa w Warszawie|Koszykowej]] 6 i 6a miała swoją siedzibę ''[[Kriminalpolizei]]'' (''Kripo'')<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Leśniakowska |imię = Marta |tytuł = Architektura w Warszawie |wydawca = Arkada Pracownia Historii Sztuki |miejsce = Warszawa |data = 2005 |strony = 99 |isbn = 83-908950-8-0}}</ref>, w [[Willa Gawrońskich w Warszawie|willi Gawrońskich]] (nr 23) mieściła się siedziba [[Dowódca SS i Policji|dowódcy SS i Policji]] na [[dystrykt warszawski]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Kunicki |imię = Aleksander |tytuł = Cichy front. Ze wspomnień oficera wywiadu dywersyjnego dyspozycyjnych oddziałów Kedywu KG AK |wydawca = Instytut Wydawniczy „Pax” |miejsce = Warszawa |data = 1969 |strony = 119}}</ref>, a pod nr 31 – warszawska siedziba [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]]<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Pawlina |imię = Sebastian |tytuł = Czy Powstanie musiało wybuchnąć? |czasopismo = Stolica |strony = 26 |data = sierpień-wrzesień 2016}}</ref>. Aleje Ujazdowskie były jedną z reprezentacyjnych ulic, po których na podstawie zarządzenia [[Ludwig Leist|Ludwiga Leista]] w lipcu 1940 zabroniono chodzenia Żydom<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Szarota | imię = Tomasz | tytuł = Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne | wydawca = Czytelnik | miejsce = Warszawa | data = 2010 | strony = 42 | isbn = 978-83-07-03239-9}}</ref>. W kwietniu 1942 ulicą zaczęła kursować przeznaczona [[Nur für Deutsche|wyłącznie dla Niemców]] nowo uruchomiona okólna linia tramwajowa „O” łącząca najważniejsze punkty Śródmieścia<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Warszawskie tramwaje elektryczne 1908–1998. Cz. II |wydawca = Wydawnictwa Komunikacji i Łączności |miejsce = Warszawa |data = 1998 |strony = 124 |isbn = 83-907574-00}}</ref>.
⚫
1 lutego 1944 w Alejach Ujazdowskich miał miejsce [[Akcja Kutschera|udany zamach]] na [[Dowódca SS i Policji|Dowódcę SS i Policji]] na [[dystrykt warszawski]], [[Franz Kutschera|Franza Kutscherę]]<ref>{{cytuj książkę | tytuł = Encyklopedia Warszawy | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | data = 1994 | strony = 404 | isbn = 83-01-08836-2}}</ref>.


⚫
1 lutego 1944 w Alejach Ujazdowskich miał miejsce [[Akcja „Kutschera”|udany zamach]] na [[Dowódca SS i Policji|Dowódcę SS i Policji]] na [[dystrykt warszawski]], [[Franz Kutschera|Franza Kutscherę]]<ref>{{cytuj książkę | tytuł = Encyklopedia Warszawy | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | data = 1994 | strony = 404 | isbn = 83-01-08836-2}}</ref>.
⚫
Zabudowa ulicy uległa poważnym zniszczeniom w czasie [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]]. Po 1945 zachowała jednak swój charakter szerokiej, zadrzewionej ulicy z pałacami i wysokimi kamienicami<ref name="Zachwatowicz288">{{Cytuj książkę | nazwisko = Zachwatowicz | imię = Jan |autor link=Jan Zachwatowicz| tytuł = Problemy zachowania historycznych budynków [w:] Warszawa współczesna. Geneza i rozwój | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1981 | strony = 288 | isbn = 83-01-02892-0}}</ref>. Jeden z zachowanych budynków został jednak zburzony pod budowę [[Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie|Ambasady Stanów Zjednoczonych]]<ref name="Zachwatowicz288"/>.


⚫
Zabudowa ulicy uległa poważnym zniszczeniom w czasie [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]]. Po 1945 zachowała jednak swój charakter szerokiej, zadrzewionej ulicy z pałacami i wysokimi kamienicami<ref name="Zachwatowicz288">{{Cytuj książkę | nazwisko = Zachwatowicz | imię = Jan |autor link=Jan Zachwatowicz| tytuł = Problemy zachowania historycznych budynków [w:] Warszawa współczesna. Geneza i rozwój | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1981 | strony = 288 | isbn = 83-01-02892-0}}</ref>. Jeden z zachowanych budynków został jednak zburzony pod budowę [[Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie|Ambasady Stanów Zjednoczonych]]<ref name="Zachwatowicz288" />.
⚫
Fragment ulicy między placem Trzech Krzyży a placem Na Rozdrożu uchwałą z 5 marca 1945 przemianowano na ''Aleję im. Marszałka Józefa Stalina''<ref>{{Cytuj |autor = Jan Górski |tytuł = Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów |wolumin = 2 |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |data = 1977 |s = 258 | kropka = ;}} {{Cytuj | tytuł = Uchwała Stołecznej Rady Narodowej w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie | czasopismo = Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy | wolumin = 4 | numer = 9 (3 kwietnia 1948) | data = 1948 | s = 1}}</ref>. Dawną nazwę przywrócono w 1956<ref>{{cytuj książkę |tytuł = Encyklopedia Warszawy |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 1994 |strony = 911 |isbn = 83-01-08836-2}}</ref><ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Górski |imię = Jan |tytuł = Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów. Tom 2 |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |data = 1977 |strony = 261}}</ref>.


⚫
Fragment ulicy między [[Plac Trzech Krzyży w Warszawie|placem Trzech Krzyży]] a [[Plac Na Rozdrożu w Warszawie|placem Na Rozdrożu]] uchwałą [[Rada Narodowa miasta stołecznego Warszawy|Rady Narodowej m.st. Warszawy]] z dnia 5 marca 1945 przemianowano na ''aleję im. Marszałka Józefa Stalina''<ref>{{Cytuj |autor = Jan Górski |tytuł = Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów |wolumin = 2 |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |data = 1977 |s = 258 | kropka = ;}} {{Cytuj pismo |url = https://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/publication/36348/edition/32022/content |tytuł = Uchwała Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 5 marca 1945 r. w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie |czasopismo = Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy|wolumin = nr 9, rok IV|strony = 1|data = 3 kwietnia 1948}}</ref>. Dawną nazwę przywrócono w 1956<ref>{{cytuj książkę |tytuł = Encyklopedia Warszawy |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 1994 |strony = 911 |isbn = 83-01-08836-2}}</ref><ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Górski |imię = Jan |tytuł = Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów. Tom 2 |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |data = 1977 |strony = 261}}</ref>.
⚫
Od 1951 roku w Alejach Ujazdowskich organizowano kiermasz książkowy pod nazwą Dni Oświaty, Książki i Prasy, przeniesiony później pod [[Pałac Kultury i Nauki]]<ref>{{Cytuj książkę | tytuł = Encyklopedia Warszawy | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1975 | strony = 266}}</ref>.

⚫
Od 1951 roku w Alejach Ujazdowskich organizowano kiermasz książkowy pod nazwą Dni Oświaty, Książki i Prasy, przeniesiony później pod [[Pałac Kultury i Nauki]]<ref>{{Cytuj książkę | tytuł = [[Encyklopedia Warszawy]] | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1975 | strony = 266}}</ref>.


W związku z budową w latach 1971–1974 [[Trasa Łazienkowska|Trasy Łazienkowskiej]] pod ulicą przebito tunel o długości 46 metrów<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Wszystko o Trasie „Ł”. Wywiad z Wiesławem Rososińskim |czasopismo = [[Stolica (czasopismo)|Stolica]] |wolumin = 27 |strony = 3 |data = 7 lipca 1974}}</ref>.
W związku z budową w latach 1971–1974 [[Trasa Łazienkowska|Trasy Łazienkowskiej]] pod ulicą przebito tunel o długości 46 metrów<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Wszystko o Trasie „Ł”. Wywiad z Wiesławem Rososińskim |czasopismo = [[Stolica (czasopismo)|Stolica]] |wolumin = 27 |strony = 3 |data = 7 lipca 1974}}</ref>.


W 1994 Trakt Królewski w Warszawie wraz z historycznym zespołem miasta i [[Wilanów Królewski|Wilanowem]] został uznany za [[pomnik historii]]<ref>Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii ({{Monitor Polski|1994|50|423}}).</ref>.
W 1994 Trakt Królewski w Warszawie wraz z historycznym zespołem miasta i [[Wilanów Królewski|Wilanowem]] został uznany za [[pomnik historii]]<ref>Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii ({{Monitor Polski|1994|50|423}}).</ref>. W 2023, w czasie przebudowy placu Na Rozdrożu, zlikwidowano [[Podziemne przejście dla pieszych|przejście podziemne dla pieszych]] znajdujące się pod ulicą<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Osowski | imię = Jarosław | tytuł = Ostatnia łopata Na Rozdrożu | czasopismo = Gazeta Stołeczna | strony = 12 | data = 15 grudnia 2023}}</ref>.


== Ważniejsze obiekty ==
== Ważniejsze obiekty ==
Linia 75: Linia 72:
* [[Pomnik Henryka Sienkiewicza w Warszawie|Pomnik Henryka Sienkiewicza]]
* [[Pomnik Henryka Sienkiewicza w Warszawie|Pomnik Henryka Sienkiewicza]]
* [[Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego|Ogród Botaniczny]] (nr 4)
* [[Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego|Ogród Botaniczny]] (nr 4)
* [[Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego]] (nr 4)
* [[Budynek Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego|Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego]] (nr 4)
* [[Centralne Biuro Antykorupcyjne]] (nr 9)
* [[Centralne Biuro Antykorupcyjne]] (nr 9)
* [[Pomnik Wojciecha Korfantego w Warszawie|Pomnik Wojciecha Korfantego]]
* [[Pomnik Wojciecha Korfantego w Warszawie|Pomnik Wojciecha Korfantego]]
Linia 84: Linia 81:
* [[Park Ujazdowski w Warszawie|Park Ujazdowski]]
* [[Park Ujazdowski w Warszawie|Park Ujazdowski]]
* [[Pomnik Ignacego Jana Paderewskiego w Warszawie|Pomnik Ignacego Jana Paderewskiego]]
* [[Pomnik Ignacego Jana Paderewskiego w Warszawie|Pomnik Ignacego Jana Paderewskiego]]
* [[Pałac Pod Karczochem w Warszawie]] – [[Ambasada Litwy w Polsce|Ambasada Litwy]] (nr 14)
* [[Pałac Pod Karczochem w Warszawie]], siedziba [[Ambasada Litwy w Polsce|Ambasady Litwy]] (nr 14)
* [[Pałacyk Wielopolskich w Warszawie|Pałacyk Wielopolskich]] (nr 15)
* [[Pałacyk Wielopolskich w Warszawie|Pałacyk Wielopolskich]] (nr 15)
* Kamienica Władysława Ławrynowicza (nr 22)
* Kamienica Władysława Ławrynowicza (nr 22)
Linia 95: Linia 92:
* [[Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie|Ambasada Stanów Zjednoczonych]] (nr 29/31)
* [[Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie|Ambasada Stanów Zjednoczonych]] (nr 29/31)
* [[Pomnik Ronalda Reagana w Warszawie|Pomnik Ronalda Reagana]]
* [[Pomnik Ronalda Reagana w Warszawie|Pomnik Ronalda Reagana]]
* [[Pałacyk Dziewulskich w Warszawie|Pałacyk Dziewulskich]] – [[Ambasada Bułgarii w Polsce|Ambasada Bułgarii]] i [[Bułgarski Instytut Kultury]] (nr 33/35)
* [[Pałacyk Dziewulskich w Warszawie|Pałacyk Dziewulskich]] – [[Ambasada Bułgarii w Warszawie|Ambasada Bułgarii]] i [[Bułgarski Instytut Kultury]] (nr 33/35)
* Pałacyk Karnickich, siedziba [[Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie|Niemieckiego Instytutu Historycznego]] (nr 39)
* Pałacyk Karnickich, siedziba [[Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie|Niemieckiego Instytutu Historycznego]] (nr 39)
* Pałacyk Józefa Jurkiewicza (od 1878 własność [[Ignacy Bernstein|Ignacego Bernsteina]]), siedziba m.in. [[Ambasada Czarnogóry w Polsce|Ambasady Czarnogóry]] (nr 41)
* Pałacyk Józefa Jurkiewicza (od 1878 własność [[Ignacy Bernstein|Ignacego Bernsteina]]), siedziba m.in. [[Ambasada Czarnogóry w Warszawie|Ambasady Czarnogóry]] (nr 41)
* Kamienica firmy Ericsson (nr 47)
* Kamienica firmy Ericsson (nr 47)
* Kamienica Jana Kulikiewicza (nr 49)
* Kamienica Jana Kulikiewicza (nr 49)
* Dom Dochodowy, siedziba m.in. [[Ambasada Nowej Zelandii w Polsce|Ambasada Nowej Zelandii]] (nr 51)
* Dom Dochodowy, siedziba m.in. [[Ambasada Nowej Zelandii w Warszawie|Ambasada Nowej Zelandii]] (nr 51)
* Trzy [[Tablice pamiątkowe Tchorka w Warszawie|tablice pamiątkowe Tchorka]] (nr 21 oraz przy skrzyżowaniach z ulicami: Bagatela i [[Ulica Agrykola w Warszawie|Agrykola]])
* Trzy [[Tablice pamiątkowe Tchorka w Warszawie|tablice pamiątkowe Tchorka]] (nr 21 oraz przy skrzyżowaniach z ulicami: Bagatela i [[Ulica Agrykola w Warszawie|Agrykola]])


Linia 110: Linia 107:
== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
* [https://polona.pl/search/?filters=keyword:%22Aleje_Ujazdowskie_(Warszawa)%22,public:1,hasTextContent:0 Archiwalne widoki ulicy] w bibliotece [[Polona]]


[[Kategoria:Ulice w Warszawie|Ujazdowskie]]
[[Kategoria:Ulice w Warszawie|Ujazdowskie]]
[[Kategoria:Ujazdów (Warszawa)]]
[[Kategoria:Ujazdów (Warszawa)]]
[[Kategoria:Śródmieście Południowe]]

Aktualna wersja na dzień 21:12, 7 gru 2024

Aleje Ujazdowskie w Warszawie
Śródmieście
Ilustracja
Aleje Ujazdowskie, widok w kierunku północnym
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Długość

1,6 km

Przebieg
światła 0 m ul. Bagatela,
ul. Belwederska
560 m ul. Agrykola
światła 625 m al. J.Ch. Szucha,
Trasa Łazienkowska
plac Na Rozdrożu
światła 700 m ul. Koszykowa
930 m al. Róż
1040 m ul. Chopina
światła 1150 m ul. Piękna
1250 m ul. J. Matejki
1440 m ul. Wilcza
światła 1600 m pl. Trzech Krzyży
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Aleje Ujazdowskie w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Aleje Ujazdowskie w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Aleje Ujazdowskie w Warszawie”
Ziemia52°13′09,0″N 21°01′31,0″E/52,219167 21,025278
Multimedia w Wikimedia Commons
Aleje Ujazdowskie przed I wojną światową
Aleje przed 1939. Widok w kierunku placu Trzech Krzyży, w oddali widoczna kopuła kościoła św. Aleksandra
Adolf Hitler odbierający defiladę zwycięstwa wojsk niemieckich w Alejach Ujazdowskich, 5 października 1939
Gmach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (nr 1/3)

Aleje Ujazdowskie – ulica w śródmieściu Warszawy stanowiąca fragment Traktu Królewskiego.

Na całej swojej długości jest to szeroka aleja o dwóch pasach ruchu w każdą stronę. Wzdłuż niej wytyczono drogę dla rowerów.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze wzmianki o ulicy prowadzącej do Ujazdowa (Jazdowa) pochodzą z 1659[1]. W latach 1722–1732 z polecenia króla Augusta II przez pola uprawne wytyczona została Droga Kalwaryjska, prowadząca od placu Trzech Krzyży do Grobu Chrystusa niedaleko Zamku Ujazdowskiego[2]. Stanowiła ona naturalne przedłużenie trasy prowadzącej ze Starego Miasta przez Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat do Wilanowa[3]. Wzdłuż drogi wzniesiono 28 murowanych kaplic zaprojektowanych przez Joachima Daniela Jaucha[4]. Droga miała długość ok. 2 km i szerokość 14 metrów[5]. Była obsadzona lipami i przecinały ją drogi narolne (późniejsze ulice)[6].

W drugiej połowie XVIII wykonane z nietrwałych materiałów kaplice uległy zniszczeniu, a Droga Kalwaryjska przekształciła się w Aleje Ujazdowskie[4]. W latach 1767–1768 po obu stronach ulicy wykopano rowy odwaniające i ustawiono ławki[7].

W roku 1827 powstała Dolina Szwajcarska, szybko stając się popularnym miejscem spotkań i imprez masowych. W 1857 przy ulicy zainstalowano pierwsze latarnie gazowe, jednak wskutek niewłaściwego ułożenia rur ulatniający się gaz doprowadził do zniszczenia drzew rosnących przy ulicy[8]. W 1863 rury gazowe ułożono pośrodku ulicy i zabroniono ich układania w pobliżu drzew[8].

W 1879 rozpoczęto kanalizowanie Alej. W latach 1893–1896 po wschodniej stronie ulicy, pomiędzy ul. Piękną i placem Na Rozdrożu, urządzono park Ujazdowski[9].

Druga połowa XIX wieku to początek zabudowy willowej i pałacowej w Alejach – powstały wówczas liczne siedziby arystokracji i przemysłowców. Po I wojnie światowej przy ulicy znalazło swoją siedzibę wiele poselstw i ambasad.

W 1881 poprowadzono Alejami linię tramwaju konnego, a w 1908 – tramwaju elektrycznego. Cechą charakterystyczną Alej Ujazdowskich był nietypowy dla Warszawy sposób ułożenia torowiska[10]. Pomimo szerokości jezdni wynoszącej 14 metrów na całej długości Alej ułożono je nie pośrodku jezdni, ale przy chodnikach[11].

11 grudnia 1922 roku przeciwnicy wyboru Gabriela Narutowicza na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zbudowali na rogu Alej Ujazdowskich i ul. Pięknej barykadę z ławek, usiłując nie dopuścić go do Sejmu w celu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym[12].

Zabudowa ulicy ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[13]. 5 października 1939 Adolf Hitler przyjął w Alejach Ujazdowskich defiladę zwycięstwa wojsk niemieckich[14]. Trybunę honorową dla kanclerza III Rzeszy ustawiono na wysokości wylotu ulicy Chopina (po stronie parku Ujazdowskiego)[15]. Była to jedyna wizyta Adolfa Hitlera w okupowanej Warszawie[15].

W czasie okupacji rejon Alej Ujazdowskich znalazł się w obrębie dzielnicy niemieckiej, co spowodowało konieczność przekwaterowania stamtąd polskich mieszkańców przez Zarząd Miejski do innych części miasta[16]. Dwukrotnie zmieniano nazwę ulicy. W maju 1940 Aleje zostały przemianowane na Lindenallee (aleję Lipową)[17], a 6 października 1940 na Siegesstrasse (ulicę Zwycięstwa)[18]. Nazwa nawiązywała do niemieckiego zwycięstwa nad Polską w 1939[19]. Nazwy tej nie wolno było tłumaczyć na język polski[17]. Zmianie nazwy ulicy towarzyszyła defilada oddziałów Wehrmachtu, SS i policji, odebrana przez generalnego gubernatora Hansa Franka i feldmarszałka Wilhelma Lista[18]. Niektóre budynki znajdujące się w Alejach Ujazdowskich zostały zajęte przez niemiecką administrację m.in. w kamienicach dochodowych Bohdanowicza pod nr 9 (obecnie 11 – siedziba Ministerstwa Sprawiedliwości) i ul. Koszykowej 6 i 6a miała swoją siedzibę Kriminalpolizei (Kripo)[20], w willi Gawrońskich (nr 23) mieściła się siedziba dowódcy SS i Policji na dystrykt warszawski[21], a pod nr 31 – warszawska siedziba NSDAP[22]. Aleje Ujazdowskie były jedną z reprezentacyjnych ulic, po których na podstawie zarządzenia Ludwiga Leista w lipcu 1940 zabroniono chodzenia Żydom[23]. W kwietniu 1942 ulicą zaczęła kursować przeznaczona wyłącznie dla Niemców nowo uruchomiona okólna linia tramwajowa „O” łącząca najważniejsze punkty Śródmieścia[24].

1 lutego 1944 w Alejach Ujazdowskich miał miejsce udany zamach na Dowódcę SS i Policji na dystrykt warszawski, Franza Kutscherę[25].

Zabudowa ulicy uległa poważnym zniszczeniom w czasie powstania warszawskiego. Po 1945 zachowała jednak swój charakter szerokiej, zadrzewionej ulicy z pałacami i wysokimi kamienicami[26]. Jeden z zachowanych budynków został jednak zburzony pod budowę Ambasady Stanów Zjednoczonych[26].

Fragment ulicy między placem Trzech Krzyży a placem Na Rozdrożu uchwałą Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 5 marca 1945 przemianowano na aleję im. Marszałka Józefa Stalina[27]. Dawną nazwę przywrócono w 1956[28][29].

Od 1951 roku w Alejach Ujazdowskich organizowano kiermasz książkowy pod nazwą Dni Oświaty, Książki i Prasy, przeniesiony później pod Pałac Kultury i Nauki[30].

W związku z budową w latach 1971–1974 Trasy Łazienkowskiej pod ulicą przebito tunel o długości 46 metrów[31].

W 1994 Trakt Królewski w Warszawie wraz z historycznym zespołem miasta i Wilanowem został uznany za pomnik historii[32]. W 2023, w czasie przebudowy placu Na Rozdrożu, zlikwidowano przejście podziemne dla pieszych znajdujące się pod ulicą[33].

Ważniejsze obiekty

[edytuj | edytuj kod]

Obiekty nieistniejące

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 187. ISBN 978-83-62189-08-3.
  2. ↑ Marek Kwiatkowski: Plac Trzech Krzyży [w:] Rocznik Warszawski XXI. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990, s. 47. ISBN 83-06-02033-2.
  3. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1977, s. 25.
  4. ↑ a b Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 200. ISBN 83-213-2958-6.
  5. ↑ Małgorzata Wołodźko: Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 85. ISBN 83-88372-19-X.
  6. ↑ Małgorzata Wołodźko: Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 86. ISBN 83-88372-19-X.
  7. ↑ Marek Kwiatkowski: Plac Trzech Krzyży [w:] Rocznik Warszawski XXI. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990, s. 48. ISBN 83-06-02033-2.
  8. ↑ a b Małgorzata Wołodźko: Przemiany Alej Ujazdowskich enklawy zabytkowej zieleni, [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 91. ISBN 83-88372-19-X.
  9. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 619. ISBN 83-01-08836-2.
  10. ↑ Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 78. ISBN 978-83-63842-27-7.
  11. ↑ Henryk Janczewski: Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej. Warszawa: Arkady, 1971, s. 292.
  12. ↑ Paweł Brykczyński: Gotowi na przemoc. Mord, antysemityzm i demokracja w międzywojennej Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2017, s. 72. ISBN 978-83-65853-20-2.
  13. ↑ Mieczysław Cieplewicz. Bombardowanie i ostrzeliwanie Warszawy we wrześniu 1939 r.. „Kronika Warszawy”. 4/48, s. 65, 1981. 
  14. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 28.
  15. ↑ a b Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 21. ISBN 978-83-07-03239-9.
  16. ↑ Aleksander Władysław Zawadzki. Gospodarka budżetowa Warszawy w latach okupacji niemieckiej 1939–1944. „Rocznik Warszawski”. XV, s. 387–388, 1979. 
  17. ↑ a b Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 48. ISBN 978-83-07-03239-9.
  18. ↑ a b Andrzej Krzysztof Kunert: Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy, [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2012, s. 65. ISBN 978-83-62189-21-2.
  19. ↑ Andrzej Krzysztof Kunert: Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy, [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2012, s. 68. ISBN 978-83-62189-21-2.
  20. ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 99. ISBN 83-908950-8-0.
  21. ↑ Aleksander Kunicki: Cichy front. Ze wspomnień oficera wywiadu dywersyjnego dyspozycyjnych oddziałów Kedywu KG AK. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 119.
  22. ↑ Sebastian Pawlina. Czy Powstanie musiało wybuchnąć?. „Stolica”, s. 26, sierpień-wrzesień 2016. 
  23. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 42. ISBN 978-83-07-03239-9.
  24. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908–1998. Cz. II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 124. ISBN 83-907574-00.
  25. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 404. ISBN 83-01-08836-2.
  26. ↑ a b Jan Zachwatowicz: Problemy zachowania historycznych budynków [w:] Warszawa współczesna. Geneza i rozwój. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 288. ISBN 83-01-02892-0.
  27. ↑ Jan Górski, Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 258; Uchwała Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 5 marca 1945 r. w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”. nr 9, rok IV, s. 1, 3 kwietnia 1948. 
  28. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 911. ISBN 83-01-08836-2.
  29. ↑ Jan Górski: Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów. Tom 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 261.
  30. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 266.
  31. ↑ Wszystko o Trasie „Ł”. Wywiad z Wiesławem Rososińskim. „Stolica”. 27, s. 3, 7 lipca 1974. 
  32. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 423).
  33. ↑ Jarosław Osowski. Ostatnia łopata Na Rozdrożu. „Gazeta Stołeczna”, s. 12, 15 grudnia 2023. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleje_Ujazdowskie_w_Warszawie&oldid=75499276”