Przejdź do zawartości

Hipopotamowate: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Kenraiz (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
106 733 edycje
→Taksonomia i pochodzenie: drobne redakcyjne (gatunek / rodzaj)
EmptyBot (dyskusja | edycje)
Boty
708 480 edycji
m dodanie kategorii: Taksony opisane przez Johna Edwarda Graya
 
(Nie pokazano 5 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 12: Linia 12:
|podgromada = [[żyworodne]]
|podgromada = [[żyworodne]]
|infragromada = [[łożyskowce]]
|infragromada = [[łożyskowce]]
|rząd = [[Cetartiodactyla]]
|rząd = [[parzystokopytne]]
|podrząd = [[Whippomorpha]]
|podrząd = [[Whippomorpha]]
|infrarząd = [[Ancodonta]]
|infrarząd = [[Ancodonta]]
|rodzina = hipopotamowate
|rodzina = hipopotamowate
|typ nomenklatoryczny = ''Hippopotamus'' {{small|[[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758}}
|typ nomenklatoryczny = ''Hippopotamus'' {{small|[[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758}}
|synonimy = * Obesa {{small|[[Johann Karl Wilhelm Illiger|Illiger]], 1811}}<ref name="ill"/>
|synonimy = * Obesa {{small|[[Johann Karl Wilhelm Illiger|Illiger]], 1811}}<ref name="ill" />
* Hippopotamina<ref group="uwaga" name="hippo">Typ nomenklatoryczny: ''Hippopotamus'' {{small|Linnaeus, 1758}}.</ref> {{small|J.E. Gray, 1825}}<ref name="gray1825"/>
* Hippopotamina<ref group="uwaga" name="hippo">Typ nomenklatoryczny: ''Hippopotamus'' {{small|Linnaeus, 1758}}.</ref> {{small|J.E. Gray, 1825}}<ref name="gray1825" />
* Choeropsinae<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: ''Choeropsis'' {{small|Leidy, 1853}}.</ref> {{small|[[Theodore Nicholas Gill|Gill]], 1872}}<ref name="Gill"/>
* Choeropsinae<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: ''Choeropsis'' {{small|Leidy, 1853}}.</ref> {{small|[[Theodore Nicholas Gill|Gill]], 1872}}<ref name="Gill" />
* Hippopotaminae{{u|hippo}} {{small|Gill, 1872}}<ref name="Gill"/>
* Hippopotaminae{{u|hippo}} {{small|Gill, 1872}}<ref name="Gill" />
* Hippopotamida{{u|hippo}} {{small|[[Ernst Haeckel|Haeckel]], 1895}}<ref name="hea"/>
* Hippopotamida{{u|hippo}} {{small|[[Ernst Haeckel|Haeckel]], 1895}}<ref name="hea" />
* Hippopotamini{{u|hippo}} {{small|[[Herluf Winge|Winge]], 1906}}<ref name="win"/>
* Hippopotamini{{u|hippo}} {{small|[[Herluf Winge|Winge]], 1906}}<ref name="win" />
* Hippopotamoidea{{u|hippo}} {{small|[[Edwin Harris Colbert|Colbert]], 1938}}<ref name="col"/>
* Hippopotamoidea{{u|hippo}} {{small|[[Edwin H. Colbert|Colbert]], 1938}}<ref name="col" />
* Kenyapotaminae<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: ''Kenyapotamus'' {{small|Pickford, 1983}}.</ref> {{small|[[Martin Pickford|Pickford]], 1983}}<ref name="Pickford"/>
* Kenyapotaminae<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: ''Kenyapotamus'' {{small|Pickford, 1983}}.</ref> {{small|[[Martin Pickford|Pickford]], 1983}}<ref name="Pickford" />
* Hippopotamoidea{{u|hippo}} {{small|[[Alan William Gentry|A.W. Gentry]] & [[Jerry J. Hooker|Hooker]], 1988}}<ref name="gen&hoo"/>
* Hippopotamoidea{{u|hippo}} {{small|[[Alan William Gentry|A.W. Gentry]] & [[Jerry J. Hooker|Hooker]], 1988}}<ref name="gen&hoo" />
|ranga podtaksonu = [[rodzaj (biologia)|Rodzaje]]
|ranga podtaksonu = [[rodzaj (biologia)|Rodzaje]]
|podtaksony = ''7 rodzajów (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście''
|podtaksony = ''7 rodzajów (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście''
Linia 32: Linia 32:
|wikisłownik = hipopotamowate
|wikisłownik = hipopotamowate
}}
}}
'''Hipopotamowate'''<ref name="Cichocki&inni"/> (Hippopotamidae) – [[rodzina (biologia)|rodzina]] [[ssaki|ssaków]] z [[rząd (biologia)|podrzędu]] [[Whippomorpha]] w obrębie [[rząd (biologia)|rzędu]] [[Cetartiodactyla]].
'''Hipopotamowate'''<ref name="Cichocki&inni" /> (Hippopotamidae) – [[rodzina (biologia)|rodzina]] [[ssaki|ssaków]] z [[rząd (biologia)|podrzędu]] [[Whippomorpha]] w obrębie [[rząd (biologia)|rzędu]] [[parzystokopytne|parzystokopytnych]] (Atriodactyla).


Zwierzęta te charakteryzują się masywną budową ciała, grubą, pofałdowaną skórą prawie pozbawioną owłosienia i grubą warstwą podskórnej tkanki tłuszczowej. Prowadzą ziemnowodny tryb życia, potrafią długo przebywać pod wodą. Samce są większe od samic. hipopotamy są roślinożerne. Dojrzewają w wieku 4-6 lat. Po 6-7 miesięcznej ciąży samica rodzi zwykle jedno młode. Żyją ok. 40 lat.
Zwierzęta te charakteryzują się masywną budową ciała, grubą, pofałdowaną skórą prawie pozbawioną owłosienia i grubą warstwą podskórnej tkanki tłuszczowej. Prowadzą ziemnowodny tryb życia, potrafią długo przebywać pod wodą. Samce są większe od samic. Hipopotamy są roślinożerne. Dojrzewają w wieku 4-6 lat. Po 6-7 miesięcznej ciąży samica rodzi zwykle jedno młode. Żyją ok. 40 lat.


Istnieje hipoteza, że hipopotamowate były przodkami [[walenie|waleni]]. Zamieszkują [[Afryka|Afrykę]], ale ich szczątki kopalne znane są także z obszarów [[Azja|Azji]] i [[Europa|Europy]] ([[pliocen]]).
Istnieje hipoteza, że hipopotamowate były przodkami [[walenie|waleni]]. Zamieszkują [[Afryka|Afrykę]], ale ich szczątki kopalne znane są także z obszarów [[Azja|Azji]] i [[Europa|Europy]] ([[pliocen]]).
Linia 49: Linia 49:
Hipopotamowate sklasyfikowane są wraz z innymi rodzinami w [[Rząd (biologia)|rzędzie]] [[Cetartiodactyla]], do którego zaliczane są m.in.: [[walenie]], [[wielbłąd]]y, [[wołowate]], [[jeleniowate]] i [[świniowate|świnie]]. Mimo to hipopotamy nie są ściśle spokrewnione z tymi zwierzętami.
Hipopotamowate sklasyfikowane są wraz z innymi rodzinami w [[Rząd (biologia)|rzędzie]] [[Cetartiodactyla]], do którego zaliczane są m.in.: [[walenie]], [[wielbłąd]]y, [[wołowate]], [[jeleniowate]] i [[świniowate|świnie]]. Mimo to hipopotamy nie są ściśle spokrewnione z tymi zwierzętami.


Jak wskazuje nazwa, [[Starożytna Grecja|starożytni Grecy]] sądzili, że hipopotam jest spokrewniony z koniem (''hippos'' znaczy ''koń''). Do [[1985]] roku przyrodnicy grupowali hipopotamy razem ze [[świnia domowa|świniami domowymi]] sugerując się budową [[zęby|zębów]]. Dane uzyskane najpierw z badania [[białka|białek]] [[krew|krwi]], a następnie z [[filogeneza|filogenezy]] molekularnej<ref name="Genomes">{{cytuj książkę |cytat=Analiza mitochondrialnych genomów mocnym wsparciem dla powiązania hipopotam-waleń|data= 1998 |strony= 2251, no 1412. (tom 265) |tytuł= [[Proceedings of the Royal Society]] | autor =B. M. Ursing|autor2= U. Arnason}}</ref>, [[Kwas deoksyrybonukleinowy|DNA]]
Jak wskazuje nazwa, [[Starożytna Grecja|starożytni Grecy]] sądzili, że hipopotam jest spokrewniony z koniem (''hippos'' znaczy ''koń''). Do [[1985]] roku przyrodnicy grupowali hipopotamy razem ze [[świnia domowa|świniami domowymi]] sugerując się budową [[zęby|zębów]]. Dane uzyskane najpierw z badania [[białka|białek]] [[krew|krwi]], a następnie z [[filogeneza|filogenezy]] molekularnej<ref name="Genomes">{{cytuj książkę |cytat=Analiza mitochondrialnych genomów mocnym wsparciem dla powiązania hipopotam-waleń|data= 1998 |strony= 2251, no 1412. (tom 265) |tytuł= [[Proceedings of the Royal Society]] | autor =B.M. Ursing|autor2= U. Arnason}}</ref>, [[Kwas deoksyrybonukleinowy|DNA]]
<ref name="DNA">{{cytuj książkę| url = https://academic.oup.com/mbe/article/14/5/537/994975?login=false | cytat = Więcej świadectw DNA na istnienie kladu walenie/hippopotamidae: proteina odpowiada za krzepliwość krwi | autor =J. Gatesy| tytuł = Biologia molekuralna i ewolucja | strony = 537-543 (14 tomów)}}</ref> oraz [[skamieniałości|skamielin]] pokazują, że ich najbliższymi żyjącymi krewnymi są [[walenie]] — [[wieloryb]]y, [[Morświnowate|morświny]], [[delfin]]y itp.<ref name="ScienceNews">{{cytuj stronę| tytuł=Naukowcy odnaleźli brakujące ogniwo między delfinem, waleniem oraz ich bliskim krewnym, hipopotamem| data=25 stycznia 2005| data dostępu=2007-06-18| url=http://www.sciencenewsdaily.org/story-2806.html| praca=Science News Daily| archiwum=https://web.archive.org/web/20070304214747/http://www.sciencenewsdaily.org/story-2806.html| zarchiwizowano=4 marca 2007}}</ref><ref>{{cytuj stronę|tytuł= National Geographic − Hipopotamy: afrykańska rzeka Beast|data dostępu= 2007-07-18|url= http://www.throng.co.nz/national-geographic/national-geographic-hippo-africas-river-beast|praca= National Geographic|archiwum= https://web.archive.org/web/20110604103154/http://www.throng.co.nz/national-geographic/national-geographic-hippo-africas-river-beast|zarchiwizowano= 4 czerwca 2011}}</ref> Hipopotamy mają więcej wspólnego z wielorybami, niż z innymi [[parzystokopytne|parzystokopytnymi]], jak świnie, ponieważ wspólny przodek hipopotamów i waleni oddzielił się w pewnym momencie od [[przeżuwacze|przeżuwaczy]] oraz innych parzystokopytnych. Linie rozwojowe hipopotamów i wielorybów rozdzieliły się niedługo po oddzieleniu się ich wspólnego przodka od innych parzystokopytnych<ref name="Cetartiodactyla">{{cytuj książkę|autor=Jean-Renaud Boisserie|autor2= Fabrice Lihoreau, Michel Brunet|data=luty 2005|cytat= Pozycja hipopotamowatych pośród Cetartiodactyla|tytuł=Proceedings of the National Academy of Sciences|strony= 1537-1541, no 5. (tom 102)|url= http://www.pnas.org/cgi/content/full/102/5/1537 |data dostępu=2007-06-09}}</ref><ref name="DNA"/>
<ref name="DNA">{{cytuj książkę| url = https://academic.oup.com/mbe/article/14/5/537/994975?login=false | cytat = Więcej świadectw DNA na istnienie kladu walenie/hippopotamidae: proteina odpowiada za krzepliwość krwi | autor =J. Gatesy| tytuł = Biologia molekuralna i ewolucja | strony = 537-543 (14 tomów)}}</ref> oraz [[skamieniałości|skamielin]] pokazują, że ich najbliższymi żyjącymi krewnymi są [[walenie]] – [[wieloryb]]y, [[Morświnowate|morświny]], [[delfin]]y itp.<ref name="ScienceNews">{{cytuj stronę| tytuł=Naukowcy odnaleźli brakujące ogniwo między delfinem, waleniem oraz ich bliskim krewnym, hipopotamem| data=25 stycznia 2005| data dostępu=2007-06-18| url=http://www.sciencenewsdaily.org/story-2806.html| praca=Science News Daily| archiwum=https://web.archive.org/web/20070304214747/http://www.sciencenewsdaily.org/story-2806.html| zarchiwizowano=4 marca 2007}}</ref><ref>{{cytuj stronę|tytuł= National Geographic − Hipopotamy: afrykańska rzeka Beast|data dostępu= 2007-07-18|url= http://www.throng.co.nz/national-geographic/national-geographic-hippo-africas-river-beast|praca= National Geographic|archiwum= https://web.archive.org/web/20110604103154/http://www.throng.co.nz/national-geographic/national-geographic-hippo-africas-river-beast|zarchiwizowano= 4 czerwca 2011}}</ref> Hipopotamy mają więcej wspólnego z wielorybami, niż z innymi [[parzystokopytne|parzystokopytnymi]], jak świnie, ponieważ wspólny przodek hipopotamów i waleni oddzielił się w pewnym momencie od [[przeżuwacze|przeżuwaczy]] oraz innych parzystokopytnych. Linie rozwojowe hipopotamów i wielorybów rozdzieliły się niedługo po oddzieleniu się ich wspólnego przodka od innych parzystokopytnych<ref name="Cetartiodactyla">{{cytuj książkę|autor=Jean-Renaud Boisserie|autor2= Fabrice Lihoreau, Michel Brunet|data=luty 2005|cytat= Pozycja hipopotamowatych pośród Cetartiodactyla|tytuł=Proceedings of the National Academy of Sciences|strony= 1537-1541, no 5. (tom 102)|url= http://www.pnas.org/cgi/content/full/102/5/1537 |data dostępu=2007-06-09}}</ref><ref name="DNA"/>.


Rodzina obejmuje dwa występujące współcześnie rodzaje<ref name="Burgin&inni"/><ref name="Cichocki&inni"/>:
Rodzina obejmuje dwa występujące współcześnie rodzaje<ref name="mdd" /><ref name="Burgin&inni" /><ref name="Cichocki&inni" />:
* ''Hippopotamus'' {{small|[[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758}} – [[hipopotam]] – jedynym występującym współcześnie przedstawicielem jest ''Hippopotamus amphibius'' {{small|1758}} – [[hipopotam nilowy]]
* ''Hippopotamus'' {{small|[[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758}} – [[hipopotam]] – jedynym występującym współcześnie przedstawicielem jest ''Hippopotamus amphibius'' {{small|1758}} – [[hipopotam nilowy]]
* ''Choeropsis'' {{small|[[Joseph Leidy|Leidy]], 1853}} – hipopotamek – jedynym przedstawicielem jest ''Choeropsis liberiensis'' {{small|([[Samuel George Morton|Morton]], 1849)}} – [[hipopotamek karłowaty]]
* ''Choeropsis'' {{small|[[Joseph Leidy|Leidy]], 1853}} – hipopotamek – jedynym przedstawicielem jest ''Choeropsis liberiensis'' {{small|([[Samuel George Morton|Morton]], 1849)}} – [[hipopotamek karłowaty]]
Linia 68: Linia 68:
=== Wymarłe gatunki ===
=== Wymarłe gatunki ===
[[Plik:Hippopotamus gorgops e.jpg|thumb|150px|''[[Hippopotamus gorgops]]'' miał wyjątkowo wysokie oczodoły, zamieszkiwał Europę, wyginął przed ostatnią epoką lodowcową.]]
[[Plik:Hippopotamus gorgops e.jpg|thumb|150px|''[[Hippopotamus gorgops]]'' miał wyjątkowo wysokie oczodoły, zamieszkiwał Europę, wyginął przed ostatnią epoką lodowcową.]]
W czasie [[holocen]]u na [[Madagaskar]]ze wymarły trzy gatunki [[hipopotam madagaskarski|hipopotama madagaskarskiego]], przy czym jeden z nich w ciągu minionego tysiąca lat. Hipopotamy madagaskarskie były mniejsze niż współczesne hipopotamy nilowe, prawdopodobnie w wyniku procesu [[karłowacenie|karłowacenia]] (zwierzęta mieszkające na wyspach są mniejsze od ich odpowiedników na kontynencie)<ref name="Stuenes">{{cytuj książkę| autor =Solweig Stuenes | data= 1989 |cytat= Taksonomia, zwyczaje i relacje żywych skamielin − hipopotamów Madagaskaru: Hippopotamus lemerlei i H. madagascariensis. |tytuł= [[Journal of Vertebrate Paleontology]] |strony= 241-268 (tom 9)}}</ref>. Dowody kopalne, mówią nam, że wiele madagaskarskich hipopotamów było zabijanych dla mięsa przez ludzi, co mogło przyczynić się do ich wyginięcia<ref name="Eighth">{{cytuj książkę|tytuł=Ósmy kontynent; Życie, śmierć i ponowne odkrycie zaginionego świata Madagaskaru | autor =Peter Tyson|isbn = 0-380-97577-7 |data= 2000 |wydawca= William Morrow |miejsce= New York}}</ref><ref name="Stuenes"/>. Pojedyncze okazy madagaskarskich hipopotamów mogły przetrwać w trudno dostępnych zakątkach. W [[1976]] r. mieszkańcy wsi opisali żyjące tam zwierzę nazwane ''Kilopilopitsofy'', który mógł być hipopotamem madagaskarskim<ref name="Kidoky"> {{cytuj książkę|cytat= Kilopilopitsofy, Kidoky i Bokyboky: Relacje na temat dziwnych istot z Madagaskaru, i "Okno Wymierań: megafauny"|tytuł=American Anthropologist |data=grudzień 1998|autor=David A. Burney | url = https://www.jstor.org/stable/681820 |strony= 957-966, no. 4 (tom 100)|autor2= Ramilisonina}}</ref>.
W czasie [[holocen]]u na [[Madagaskar]]ze wymarły trzy gatunki [[hipopotam madagaskarski|hipopotama madagaskarskiego]], przy czym jeden z nich w ciągu minionego tysiąca lat. Hipopotamy madagaskarskie były mniejsze niż współczesne hipopotamy nilowe, prawdopodobnie w wyniku procesu [[karłowacenie|karłowacenia]] (zwierzęta mieszkające na wyspach są mniejsze od ich odpowiedników na kontynencie)<ref name="Stuenes">{{cytuj książkę| autor =Solweig Stuenes | data= 1989 |cytat= Taksonomia, zwyczaje i relacje żywych skamielin − hipopotamów Madagaskaru: Hippopotamus lemerlei i H. madagascariensis. |tytuł= [[Journal of Vertebrate Paleontology]] |strony= 241-268 (tom 9)}}</ref>. Dowody kopalne, mówią nam, że wiele madagaskarskich hipopotamów było zabijanych dla mięsa przez ludzi, co mogło przyczynić się do ich wyginięcia<ref name="Stuenes" /><ref name="Eighth">{{cytuj książkę|tytuł=Ósmy kontynent; Życie, śmierć i ponowne odkrycie zaginionego świata Madagaskaru | autor =Peter Tyson|isbn = 0-380-97577-7 |data= 2000 |wydawca= William Morrow |miejsce= New York}}</ref>. Pojedyncze okazy madagaskarskich hipopotamów mogły przetrwać w trudno dostępnych zakątkach. W [[1976]] r. mieszkańcy wsi opisali żyjące tam zwierzę nazwane ''Kilopilopitsofy'', który mógł być hipopotamem madagaskarskim<ref name="Kidoky">{{cytuj książkę|cytat= Kilopilopitsofy, Kidoky i Bokyboky: Relacje na temat dziwnych istot z Madagaskaru, i "Okno Wymierań: megafauny"|tytuł=American Anthropologist |data=grudzień 1998|autor=David A. Burney | url = https://www.jstor.org/stable/681820 |strony= 957-966, no. 4 (tom 100)|autor2= Ramilisonina}}</ref>.


Oddzielne gatunki hipopotama − [[hipopotam europejski]] (''H. antiquus'') i ''[[Hippopotamus gorgops|H. gorgops]]'' − występowały w kontynentalnej [[Europa|Europie]] i [[Wyspy Brytyjskie|Wyspach Brytyjskich]]. Oba gatunki wymarły przed ostatnim [[zlodowacenie]]m. Przodkowie hipopotama europejskiego dotarli także do wielu wysp w basenie [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] podczas [[plejstocen]]u.<ref name = "Taxonomy of Pleistocene">'''Petronio''', C. (1995): Uwagi o taksonomii Pleistocene hippopotamuses. ''Ibex'' '''3''': 53-55. [https://web.archive.org/web/20080912012236/http://www.mountainecology.org/IBEX3/pdf/Art_Capitolo1/note_taxonomy_pleistocene.pdf PDF fulltext]</ref>
Oddzielne gatunki hipopotama − [[hipopotam europejski]] (''H. antiquus'') i ''[[Hippopotamus gorgops|H. gorgops]]'' − występowały w kontynentalnej [[Europa|Europie]] i [[Wyspy Brytyjskie|Wyspach Brytyjskich]]. Oba gatunki wymarły przed ostatnim [[zlodowacenie]]m. Przodkowie hipopotama europejskiego dotarli także do wielu wysp w basenie [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] podczas [[plejstocen]]u<ref name="Taxonomy of Pleistocene">'''Petronio''', C. (1995): Uwagi o taksonomii Pleistocene hippopotamuses. ''Ibex'' '''3''': 53-55. [https://web.archive.org/web/20080912012236/http://www.mountainecology.org/IBEX3/pdf/Art_Capitolo1/note_taxonomy_pleistocene.pdf PDF fulltext]</ref>.


Plejstoceńskie hipopotamy karłowate rejonu [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] żyły na [[Kreta|Krecie]] (''H. creutzburgi''), [[Cypr]]ze (''H. minor''), [[Malta|Malcie]] (''H. melitensis'') i [[Sycylia|Sycylii]] (''H. pentlandi''). ''[[Hippopotamus minor]]'' przeżył do końca [[plejstocen]]u albo wczesnego [[holocen]]u. Dowody archeologiczne ze stanowiska [[Aetokremnos]], wywołują debaty czy gatunek ten nie napotkał człowieka i został przez niego wytępiony<ref>{{cytuj książkę|autor = A. Simmons |data= 2000|cytat= Wymieranie fauny w środowisku wyspowym: łowcy hipopotam karłowaty z Cypru</font>|tytuł=Geoarcheologia |strony= 379-381, no. 4 (tom 15)}}</ref><ref name = "Taxonomy of Pleistocene"/>.
Plejstoceńskie hipopotamy karłowate rejonu [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] żyły na [[Kreta|Krecie]] (''H. creutzburgi''), [[Cypr]]ze (''H. minor''), [[Malta|Malcie]] (''H. melitensis'') i [[Sycylia|Sycylii]] (''H. pentlandi''). ''[[Hippopotamus minor]]'' przeżył do końca [[plejstocen]]u albo wczesnego [[holocen]]u. Dowody archeologiczne ze stanowiska [[Aetokremnos]], wywołują debaty czy gatunek ten nie napotkał człowieka i został przez niego wytępiony<ref>{{cytuj książkę|autor = A. Simmons |data= 2000|cytat= Wymieranie fauny w środowisku wyspowym: łowcy hipopotam karłowaty z Cypru|tytuł=Geoarcheologia |strony= 379-381, no. 4 (tom 15)}}</ref><ref name = "Taxonomy of Pleistocene"/>.


== Uwagi ==
== Uwagi ==
Linia 89: Linia 89:
<ref name="Cichocki&inni">Nazwy zwyczajowe za: {{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 169| język = pl en}}</ref>
<ref name="Cichocki&inni">Nazwy zwyczajowe za: {{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 169| język = pl en}}</ref>
<ref name="Burgin&inni">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest| tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world/| rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 2|tytuł części = Eulipotyphla to Carnivora|isbn = 978-84-16728-35-0|strony = 304|język = en}}</ref>
<ref name="Burgin&inni">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest| tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world/| rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 2|tytuł części = Eulipotyphla to Carnivora|isbn = 978-84-16728-35-0|strony = 304|język = en}}</ref>
<ref name="Zijlstra">{{cytuj | url = http://hesperomys.com/t/14059| tytuł = Hippopotaminae Gray, 1821| opublikowany = Hesperomys project (Version 23.3.0)| data dostępu = 2023-04-30| autor = J.S. Zijlstra | doi = 10.5281/zenodo.7654755|język = en}}</ref>
<ref name="mdd">{{cytuj stronę | url = https://www.mammaldiversity.org/tree.html| tytuł = Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy| praca = ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11)|opublikowany = American Society of Mammalogists| data dostępu = 2023-01-21| autor = N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby| język = en}}</ref>
<ref name="Zijlstra">{{cytuj | url = http://hesperomys.com/t/14059| tytuł = Hippopotaminae Gray, 1821| opublikowany = Hesperomys project (Version 23.8.1)| data dostępu = 2023-11-26| autor = J.S. Zijlstra | doi = 10.5281/zenodo.7654755|język = en}}</ref>
<ref name="Boisserie&inni">{{cytuj pismo |autor = J.-R. Boisserie, G. Suwa, B. Asfaw, F. Lihoreau, R.L. Bernor, S. Katoh & Y. Beyene|tytuł = Basal hippopotamines from the upper Miocene of Chorora, Ethiopia|url = |czasopismo = Journal of Vertebrate Paleontology| wolumin = 37|numer = 3|strony = 3|rok = 2017|doi = 10.1080/02724634.2017.1297718|język = en}}</ref>
<ref name="Boisserie&inni">{{cytuj pismo |autor = J.-R. Boisserie, G. Suwa, B. Asfaw, F. Lihoreau, R.L. Bernor, S. Katoh & Y. Beyene|tytuł = Basal hippopotamines from the upper Miocene of Chorora, Ethiopia|url = |czasopismo = Journal of Vertebrate Paleontology| wolumin = 37|numer = 3|strony = 3|rok = 2017|doi = 10.1080/02724634.2017.1297718|język = en}}</ref>
<ref name="Falconer&Cautley">{{cytuj pismo |autor = H. Falconer & P. Cautley|tytuł = Note on the fossil Hippopotamus of the Sivalik Hills|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/43117859|czasopismo = Asiatic Researches| wolumin = 19|numer = 1|strony = 51|rok = 1836|język = en}}</ref>
<ref name="Falconer&Cautley">{{cytuj pismo |autor = H. Falconer & P. Cautley|tytuł = Note on the fossil Hippopotamus of the Sivalik Hills|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/43117859|czasopismo = Asiatic Researches| wolumin = 19|numer = 1|strony = 51|rok = 1836|język = en}}</ref>
Linia 101: Linia 102:


[[Kategoria:Hipopotamowate| ]]
[[Kategoria:Hipopotamowate| ]]
[[Kategoria:Taksony opisane przez Johna Edwarda Graya]]

Aktualna wersja na dzień 22:25, 1 lis 2024

Hipopotamowate
Hippopotamidae[1]
J.E. Gray, 1821[2]
Ilustracja
Przedstawiciel rodziny – hipopotam nilowy (Hippopotamus amphibius)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

Ancodonta

Rodzina

hipopotamowate

Typ nomenklatoryczny

Hippopotamus Linnaeus, 1758

Synonimy
Rodzaje

7 rodzajów (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Hipopotamowate[11] (Hippopotamidae) – rodzina ssaków z podrzędu Whippomorpha w obrębie rzędu parzystokopytnych (Atriodactyla).

Zwierzęta te charakteryzują się masywną budową ciała, grubą, pofałdowaną skórą prawie pozbawioną owłosienia i grubą warstwą podskórnej tkanki tłuszczowej. Prowadzą ziemnowodny tryb życia, potrafią długo przebywać pod wodą. Samce są większe od samic. Hipopotamy są roślinożerne. Dojrzewają w wieku 4-6 lat. Po 6-7 miesięcznej ciąży samica rodzi zwykle jedno młode. Żyją ok. 40 lat.

Istnieje hipoteza, że hipopotamowate były przodkami waleni. Zamieszkują Afrykę, ale ich szczątki kopalne znane są także z obszarów Azji i Europy (pliocen).

W XIX wieku hipopotamy zaliczano do rzędu gruboskórych, wraz z nosorożcami i słoniami.

Taksonomia i pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Rodzajem typowym rodziny jest Hippopotamus, reprezentowany przez hipopotama nilowego. Hipopotamek karłowaty należy do innego rodzaju w tej rodzinie − Choeropsis (lub Hexaprotodon − w zależności od autora). Hipopotamowate są klasyfikowane czasami jako podrodzina Hippopotaminae. Z kolei inni taksonomowie grupują hipopotamy w rodzinie Anthracotheriidae, nadrodzinie Anthracotheroidea lub Hippopotamoidea.

W obrębie gatunku hipopotam nilowy na podstawie różnic morfologicznych w budowie czaszki oraz rozmieszczenia geograficznego wyodrębniono pięć podgatunków.

 Osobny artykuł: hipopotam nilowy.

Klasyfikacja

[edytuj | edytuj kod]
Czaszka hipopotama, widoczne duże kły używane do walk

Hipopotamowate sklasyfikowane są wraz z innymi rodzinami w rzędzie Cetartiodactyla, do którego zaliczane są m.in.: walenie, wielbłądy, wołowate, jeleniowate i świnie. Mimo to hipopotamy nie są ściśle spokrewnione z tymi zwierzętami.

Jak wskazuje nazwa, starożytni Grecy sądzili, że hipopotam jest spokrewniony z koniem (hippos znaczy koń). Do 1985 roku przyrodnicy grupowali hipopotamy razem ze świniami domowymi sugerując się budową zębów. Dane uzyskane najpierw z badania białek krwi, a następnie z filogenezy molekularnej[12], DNA [13] oraz skamielin pokazują, że ich najbliższymi żyjącymi krewnymi są walenie – wieloryby, morświny, delfiny itp.[14][15] Hipopotamy mają więcej wspólnego z wielorybami, niż z innymi parzystokopytnymi, jak świnie, ponieważ wspólny przodek hipopotamów i waleni oddzielił się w pewnym momencie od przeżuwaczy oraz innych parzystokopytnych. Linie rozwojowe hipopotamów i wielorybów rozdzieliły się niedługo po oddzieleniu się ich wspólnego przodka od innych parzystokopytnych[16][13].

Rodzina obejmuje dwa występujące współcześnie rodzaje[17][18][11]:

oraz rodzaje wymarłe[19]:

Ewolucja

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Ewolucja hipopotamowatych.

Wymarłe gatunki

[edytuj | edytuj kod]
Hippopotamus gorgops miał wyjątkowo wysokie oczodoły, zamieszkiwał Europę, wyginął przed ostatnią epoką lodowcową.

W czasie holocenu na Madagaskarze wymarły trzy gatunki hipopotama madagaskarskiego, przy czym jeden z nich w ciągu minionego tysiąca lat. Hipopotamy madagaskarskie były mniejsze niż współczesne hipopotamy nilowe, prawdopodobnie w wyniku procesu karłowacenia (zwierzęta mieszkające na wyspach są mniejsze od ich odpowiedników na kontynencie)[24]. Dowody kopalne, mówią nam, że wiele madagaskarskich hipopotamów było zabijanych dla mięsa przez ludzi, co mogło przyczynić się do ich wyginięcia[24][25]. Pojedyncze okazy madagaskarskich hipopotamów mogły przetrwać w trudno dostępnych zakątkach. W 1976 r. mieszkańcy wsi opisali żyjące tam zwierzę nazwane Kilopilopitsofy, który mógł być hipopotamem madagaskarskim[26].

Oddzielne gatunki hipopotama − hipopotam europejski (H. antiquus) i H. gorgops − występowały w kontynentalnej Europie i Wyspach Brytyjskich. Oba gatunki wymarły przed ostatnim zlodowaceniem. Przodkowie hipopotama europejskiego dotarli także do wielu wysp w basenie Morza Śródziemnego podczas plejstocenu[27].

Plejstoceńskie hipopotamy karłowate rejonu Morza Śródziemnego żyły na Krecie (H. creutzburgi), Cyprze (H. minor), Malcie (H. melitensis) i Sycylii (H. pentlandi). Hippopotamus minor przeżył do końca plejstocenu albo wczesnego holocenu. Dowody archeologiczne ze stanowiska Aetokremnos, wywołują debaty czy gatunek ten nie napotkał człowieka i został przez niego wytępiony[28][27].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f Typ nomenklatoryczny: Hippopotamus Linnaeus, 1758.
  2. ↑ Typ nomenklatoryczny: Choeropsis Leidy, 1853.
  3. ↑ Typ nomenklatoryczny: Kenyapotamus Pickford, 1983.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Hippopotamidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 306, 1821. (ang.). 
  3. ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 97. (łac.).
  4. ↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 343, 1825. (ang.). 
  5. ↑ a b T.N. Gill. Arrangement of the families of mammals. With analytical tables. Prepared for the Smithsonian institution. „Smithsonian Miscellaneous Collection”. 11, s. 10, 82, 1872. (ang.). 
  6. ↑ E. Haeckel: Systematische phylogenie. T. 3. Berlin: Georg Reimer, 1895, s. 530, 555. (niem.).
  7. ↑ H. Winge: Jordfundne og nulevende hovdyr (Ungulata) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilien: med udsigt over hovdyrenes indbyrdes slægtskab. Kjøbenhavn: H. Hagerup, 1906, s. 70, seria: E Museo Lundii. Triede Bind. Første halvbind. (duń.).
  8. ↑ E.H. Colbert. Brachyhyops, a new bunodont artiodactyl from Beaver Divide, Wyoming. „Annals of the Carnegie Museum”. 27, s. 104, 1938. (ang.). 
  9. ↑ a b M. Pickford. On the origins of Hippopotamidae together with descriptions of two new species, a new genus and a new subfamily from the Miocene of Kenya. „Geobios”. 16 (2), s. 195, 1983. DOI: 10.1016/S0016-6995(83)80019-9. (ang.). 
  10. ↑ A. Gentry & J. Hooker: The phylogeny of the Artiodactyla. W: M. Benton (red.): The Phylogeny and Classification of the Tetrapods. Cz. 2. Oxford: Clarendon Press, 1988, s. 266. ISBN 978-0-19-857712-6. (ang.).
  11. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 169. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  12. ↑ B.M. Ursing, U. Arnason: Proceedings of the Royal Society. 1998, s. 2251, no 1412. (tom 265). Cytat: Analiza mitochondrialnych genomów mocnym wsparciem dla powiązania hipopotam-waleń.
  13. ↑ a b J. Gatesy: Biologia molekuralna i ewolucja. s. 537-543 (14 tomów). Cytat: Więcej świadectw DNA na istnienie kladu walenie/hippopotamidae: proteina odpowiada za krzepliwość krwi.
  14. ↑ Naukowcy odnaleźli brakujące ogniwo między delfinem, waleniem oraz ich bliskim krewnym, hipopotamem. [w:] Science News Daily [on-line]. 25 stycznia 2005. [dostęp 2007-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2007)].
  15. ↑ National Geographic − Hipopotamy: afrykańska rzeka Beast. [w:] National Geographic [on-line]. [dostęp 2007-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 czerwca 2011)].
  16. ↑ Jean-Renaud Boisserie, Fabrice Lihoreau, Michel Brunet: Proceedings of the National Academy of Sciences. luty 2005, s. 1537-1541, no 5. (tom 102). [dostęp 2007-06-09]. Cytat: Pozycja hipopotamowatych pośród Cetartiodactyla.
  17. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-01-21]. (ang.).
  18. ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 304. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  19. ↑ J.S. Zijlstra, Hippopotaminae Gray, 1821, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-11-26] (ang.).
  20. ↑ Boisserie 2005 ↓, s. 16.
  21. ↑ J.-R. Boisserie, G. Suwa, B. Asfaw, F. Lihoreau, R.L. Bernor, S. Katoh & Y. Beyene. Basal hippopotamines from the upper Miocene of Chorora, Ethiopia. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 37 (3), s. 3, 2017. DOI: 10.1080/02724634.2017.1297718. (ang.). 
  22. ↑ H. Falconer & P. Cautley. Note on the fossil Hippopotamus of the Sivalik Hills. „Asiatic Researches”. 19 (1), s. 51, 1836. (ang.). 
  23. ↑ Boisserie 2005 ↓, s. 12.
  24. ↑ a b Solweig Stuenes: Journal of Vertebrate Paleontology. 1989, s. 241-268 (tom 9). Cytat: Taksonomia, zwyczaje i relacje żywych skamielin − hipopotamów Madagaskaru: Hippopotamus lemerlei i H. madagascariensis..
  25. ↑ Peter Tyson: Ósmy kontynent; Życie, śmierć i ponowne odkrycie zaginionego świata Madagaskaru. New York: William Morrow, 2000. ISBN 0-380-97577-7.
  26. ↑ David A. Burney, Ramilisonina: American Anthropologist. grudzień 1998, s. 957-966, no. 4 (tom 100). Cytat: Kilopilopitsofy, Kidoky i Bokyboky: Relacje na temat dziwnych istot z Madagaskaru, i "Okno Wymierań: megafauny".
  27. ↑ a b Petronio, C. (1995): Uwagi o taksonomii Pleistocene hippopotamuses. Ibex 3: 53-55. PDF fulltext
  28. ↑ A. Simmons: Geoarcheologia. 2000, s. 379-381, no. 4 (tom 15). Cytat: Wymieranie fauny w środowisku wyspowym: łowcy hipopotam karłowaty z Cypru.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • J.-R. Boisserie. The phylogeny and taxonomy of Hippopotamidae (Mammalia: Artiodactyla): a review based on morphology and cladistic analysis. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 143 (1), s. 1–26, 2005. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2004.00138.x. (ang.). 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hipopotamowate&oldid=75110399”