Przejdź do zawartości

Tyśmienica (miasto): Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Link do Polony
m aktualizacja – reforma administracyjna na Ukrainie
 
(Nie pokazano 26 wersji utworzonych przez 17 użytkowników)
Linia 5: Linia 5:
|zdjęcie =
|zdjęcie =
|opis zdjęcia =
|opis zdjęcia =
|alt zdjęcia =
|herb = Tysmen gerb.gif
|herb = Tysmen gerb.gif
|flaga =
|flaga =
|dopełniacz nazwy =
|dopełniacz nazwy =
|państwo = UKR
|państwo = UA-26
|1. jednostka administracyjna = [[Plik:Flag of Ivano-Frankivsk Oblast.png|20px]] [[obwód iwanofrankowski|iwanofrankowski]]
|2. jednostka administracyjna = [[rejon iwanofrankiwski|iwanofrankiwski]]
|2. jednostka administracyjna = [[rejon tyśmienicki|tyśmienicki]]
|powierzchnia =
|powierzchnia =
|wysokość =
|wysokość =
Linia 21: Linia 21:
|kod mapy = obwód iwanofrankiwski
|kod mapy = obwód iwanofrankiwski
|współrzędne = 48°54′7″N 24°50′53″E
|współrzędne = 48°54′7″N 24°50′53″E
|commons =
|commons = Category:Tysmenytsia
|wikisłownik = Tyśmienica
|www =
|www =
}}
}}
'''Tyśmienica''' ([[Język ukraiński|ukr.]] ''Тисмениця'') – miasto na [[Ukraina|Ukrainie]], stolica [[rejon tyśmienicki|rejonu]] w [[Obwód iwanofrankiwski|obwodzie iwanofrankiwskim]]. 9175 mieszkańców (2020)<ref name=dwatysiacedwadziescia>{{Cytuj stronę | url = http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2020/zb/05/zb_chuselnist%202019.pdf | tytuł = Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року | data dostępu = | język = uk}}</ref>, dla porównania spis powszechny w 2001 zanotował ich 9720<ref name=spis>{{Cytuj stronę | url = http://pop-stat.mashke.org/ukraine-census-perm/ivano-frankivska.htm | tytuł = Liczby ludności miejscowości obwodu iwanofrankiwskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku | data dostępu = | język = uk}}</ref>.
'''Tyśmienica''' ([[Język ukraiński|ukr.]] Тисмениця) – miasto na [[Ukraina|Ukrainie]], w [[Obwód iwanofrankiwski|obwodzie iwanofrankiwskim]], w [[Rejon iwanofrankiwski|rejonie iwanofrankiwskim]]. Liczy 9175 mieszkańców (2020)<ref name=dwatysiacedwadziescia>{{Cytuj stronę | url = http://web.archive.org/web/20020101000000/http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2020/zb/05/zb_chuselnist%202019.pdf | tytuł = Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року | data dostępu = | język = uk}}</ref>, dla porównania spis powszechny w 2001 zanotował ich 9720<ref name=spis>{{Cytuj stronę | url = http://pop-stat.mashke.org/ukraine-census-perm/ivano-frankivska.htm | tytuł = Liczby ludności miejscowości obwodu iwanofrankiwskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku | data dostępu = | język = uk}}</ref>.

Siedziba dawnego [[Rejon tyśmienicki|rejonu tyśmienickiego]].


== Historia ==
== Historia ==
[[Miasto królewskie]] położone było w XVI wieku w [[województwo ruskie|województwie ruskim]]<ref>Zenon Guldon, Jacek Wijaczka. ''Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku.'' w: „Czasy Nowożytne”, 21, 2008, s. 172.</ref>. W 1598 ówczesny właściciel [[Jezupol]]a<ref>do 1597 miejscowość nazywała się Czeszybiesy</ref>, rotmistrz, przyszły [[wojewodowie bracławscy|wojewoda bracławski]] [[Jakub Potocki (wojewoda bracławski)|Jakub Potocki]] otrzymał drogą darowizny od Samuela, Łukasza oraz Mikołaja Sienieńskich, trzech synów zmarłego [[Kasztelanowie haliccy|kasztelana halickiego]] [[Jan Sienieński (kasztelan halicki)|Jana Sienieńskiego]], Tyśmienicę z przyległymi wsiami: [[Dobrowlany (rejon tyśmienicki)|Dobrowlany]], [[Kłubowce]], [[Mikietyńce (samorząd Iwano-Frankiwska)|Mikietyńce]]<ref>{{SgKP|VI|394|Mikityńce 1.) al. Mykietyńce, wś, pow. stanisławowski, 5-7 km na wsch. od Stanisławowa}}</ref>, [[Olszanica (rejon tyśmienicki)|Olszanica]], [[Podłuże (obwód iwanofrankiwski)|Podłuże]], [[Podpieczary]], [[Przeniczniki (rejon tyśmienicki)|Przeniczniki]], [[Studzieniec (Ukraina)|Studzieniec]], [[Uhorniki (samorząd Iwano-Frankiwska)|Uhorniki]], [[Uzin]], [[Wołczyniec (samorząd Iwano-Frankiwska)|Wołczyniec]]<ref>{{SgKP|XIII|868|Wołczyniec, wś, pow. stanisławowski, 4 km na płn.-wsch. od Stanisławowa}}</ref>. Wymienione dobra kasztelan halicki Jan Sienieński objął po Paniowskich<ref>[[Aleksander Czołowski]]. [https://polona.pl/item/25255167/65/ ''Z przeszłości Jezupola i okolicy'']. Lwów, 1890, s. 56.</ref>.
[[Miasto królewskie]] położone było w XVI wieku w [[województwo ruskie|województwie ruskim]]<ref>Zenon Guldon, Jacek Wijaczka. ''Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku.'' w: „Czasy Nowożytne”, 21, 2008, s. 172.</ref>.
Po spustoszeniu miasta przez Mołdawian w 1538 r., król Zygmunt Stary uwolnił Tyśmienicę w 1540 r. od podatków na 4 lata. W XVI w. w mieście osiedlili się Ormianie<ref>{{Cytuj |redaktor = Krzysztof Bąkała, Tadeusz Skoczek |wydawca = Muzeum Niepodległości |rozdział = Tyśmienica |tytuł = Ormianie Semper Fidelis. W drodze ku Niepodległości |miejsce = Warszawa |data = 2018 |isbn = 978-83-65439-48-2 |s = 118-119}}</ref>.
W 1598 r. ówczesny właściciel [[Jezupol]]a<ref>do 1597 miejscowość nazywała się Czeszybiesy</ref>, rotmistrz, przyszły [[wojewodowie bracławscy|wojewoda bracławski]] [[Jakub Potocki (zm. 1613)|Jakub Potocki]] otrzymał drogą darowizny od Samuela, Łukasza oraz Mikołaja Sienieńskich, trzech synów zmarłego [[Kasztelania halicka|kasztelana halickiego]] Jana Sienieńskiego, Tyśmienicę z przyległymi wsiami: [[Dobrowlany (rejon tyśmienicki)|Dobrowlany]], [[Kłubowce]], [[Mykietyńce (rejon iwanofrankiwski)|Mikietyńce]]<ref>{{SgKP|VI|394|Mikityńce 1.) al. Mykietyńce, wś, pow. stanisławowski, 5-7 km na wsch. od Stanisławowa}}</ref>, [[Olszanica (rejon tyśmienicki)|Olszanica]], [[Podłuże (obwód iwanofrankiwski)|Podłuże]], [[Podpieczary]], [[Pszeniczniki|Przeniczniki]], [[Studzieniec (Ukraina)|Studzieniec]], [[Uhorniki (rejon iwanofrankiwski)|Uhorniki]], [[Uzin]], [[Wołczyniec]]<ref>{{SgKP|XIII|868|Wołczyniec, wś, pow. stanisławowski, 4 km na płn.-wsch. od Stanisławowa}}</ref>. Wymienione dobra kasztelan halicki Jan Sienieński objął po Paniowskich<ref>[[Aleksander Czołowski]]. [https://polona.pl/item/25255167/65/ ''Z przeszłości Jezupola i okolicy'']. Lwów, 1890, s. 56.</ref>.

W 1630 r. powstał w Tyśmienicy kościół i klasztor [[Dominikanie|dominikanów]]<ref>{{Cytuj |autor = Marek Miławicki |tytuł = Duszpasterstwo parafialne o.o. dominikanów w archidiecezji lwowskiej w okresie międzywojennym, w: „Studia Pastoralne” 2014, nr 10, s. 112–132}}</ref>.

Po wojnie z Turcją, w 1679 r. [[Dominik Potocki (1646–1683)|Dominik Potocki]] sprowadził do miasta ormiańskich uciekinierów z [[Kamieniec Podolski|Kamieńca Podolskiego]], budując dla nich drewniany kościół pw. Najświętszej Marii Panny<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Elżbieta Łysakowska |tytuł = Kościoły Archidiecezji Lwowskiej - TYŚMIENICA |data dostępu = 2022-11-12 |opublikowany = ordynariat.ormianie.pl |url = https://ordynariat.ormianie.pl/index.php/nasz-kosciol/parafie-archidiecezji-lwowskiej/3658-koscioly-archidiecezji-lwowskiej-tysmienica |język = pl}}</ref>.


Początek hasła w [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego]]:
Początek hasła w [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego]]:
Linia 34: Linia 45:
''Własn. więk. ma roli or. 140, łąk i ogr. 318, past. 215, lasu 272 mr.; wł. mn. roli or. 3035, łąk i ogr. 2681, past. 276, lasu 85 mr. W r. 1880 było 1100 dm., 6953 mk. w gm., 18 dm., 127 mk. na obsz. d wor. (3747 gr.-kat., 848 rz.-kat., 37 orm.-kat., 2548 izr.; 3362 Rusinów, 1410 Polaków, 2405 Niemców). Par. rz.-kat. w miejscu, [[dekanat stanisławowski|dek. stanisławowski]]. Parafię fundował w r. 1630 [[Mikołaj Potocki (kasztelan krakowski)|Mikołaj Potocki]], [[Wojewodowie bracławscy|woj. bracławski]], wraz z żoną Zofią, z [[Lewart (herb szlachecki)|Firlejów]]. Zarząd jej oddał dominikanom (o uposażeniu parafii pisze [[Sadok Barącz|Barącz]] w artykule "Tyśmienica", w dziele: "Pamiętniki dziejów polskich", [[Lwów]], [[1855]], str. 225). Zaraz po akcie 'fundacyi wprowadzono dominikanów do T., a. pierwszym wikarym konwentu był ks. [[Szymon Okolski]]. Bawił on tu po raz wtóry jako przeor klasztoru w r. [[1645]] i tu napisał swe dzieło: "Russia flodda". Klasztor i kościół były zrazu drewniane. W r. [[1676]] uległy zniszczeniu podczas napadu nieprzyjacielskiego. W r. [[1678]] odbudowano klasztor (...)''
''Własn. więk. ma roli or. 140, łąk i ogr. 318, past. 215, lasu 272 mr.; wł. mn. roli or. 3035, łąk i ogr. 2681, past. 276, lasu 85 mr. W r. 1880 było 1100 dm., 6953 mk. w gm., 18 dm., 127 mk. na obsz. d wor. (3747 gr.-kat., 848 rz.-kat., 37 orm.-kat., 2548 izr.; 3362 Rusinów, 1410 Polaków, 2405 Niemców). Par. rz.-kat. w miejscu, [[dekanat stanisławowski|dek. stanisławowski]]. Parafię fundował w r. 1630 [[Mikołaj Potocki (kasztelan krakowski)|Mikołaj Potocki]], [[Wojewodowie bracławscy|woj. bracławski]], wraz z żoną Zofią, z [[Lewart (herb szlachecki)|Firlejów]]. Zarząd jej oddał dominikanom (o uposażeniu parafii pisze [[Sadok Barącz|Barącz]] w artykule "Tyśmienica", w dziele: "Pamiętniki dziejów polskich", [[Lwów]], [[1855]], str. 225). Zaraz po akcie 'fundacyi wprowadzono dominikanów do T., a. pierwszym wikarym konwentu był ks. [[Szymon Okolski]]. Bawił on tu po raz wtóry jako przeor klasztoru w r. [[1645]] i tu napisał swe dzieło: "Russia flodda". Klasztor i kościół były zrazu drewniane. W r. [[1676]] uległy zniszczeniu podczas napadu nieprzyjacielskiego. W r. [[1678]] odbudowano klasztor (...)''


W [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] miasto należało do [[Powiat tłumacki|powiatu tłumackiego]] w [[Województwo stanisławowskie|województwie stanisławowskim]]. W 1931 r. liczyła 7047 mieszkańców, w tym 1355 Polaków. Pozostali to Żydzi i Ukraińcy. W latach 1940–1941 okupanci sowieccy zesłali na Syberię rodziny polskich policjantów i urzędników. W sierpniu 1941 r. [[Ukraińska Policja Pomocnicza]] aresztowała 20 Polaków, w tym 10 nauczycieli, którzy następnie zostali zamordowani w [[Czarny Las (Pokucie)|Czarnym Lesie]]. W latach 1941–1944 z rąk nacjonalistów ukraińskich z [[OUN-B|OUN]]–[[Ukraińska Powstańcza Armia|UPA]] zginęło łącznie 68 Polaków. W 1944 r. dwukrotnie UPA bezskutecznie atakowała oba kościoły, w których bronili się Polacy i Ormianie. 29 lipca 1944 r. Tyśmienicę zdobyły wojska radzieckie. Jednak w wyniku bombardowania lotnictwa niemieckiego znaczna część budynków miasta została zniszczona<ref>{{Cytuj |autor = Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański |tytuł = Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939-1946 |data = 2006 |isbn = 9788385865131 |miejsce = Wrocław: |wydawca = ALTA 2 |s = 711-713}}</ref>.
⚫
== Urodzeni ==

Podczas okupacji hitlerowskiej, w marcu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000. W sierpniu 1942 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto. Żydów wywieziono do getta w Stanisławowie<ref>{{Cytuj |redaktor = Geoffrey P. Megargee |tytuł = Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945 |wolumin = II, part A |s = 846}}</ref>.

⚫
== Urodzeni w Tyśmienicy ==
* Jakob Freud (ur. 18 grudnia 1815, zm. 23 października 1896 r. w [[Wiedeń|Wiedniu]]) – ojciec słynnego filozofa i twórcy psychoanalizy [[Sigmund Freud|Sigmunda Freuda]].
* [[Józef Chirowski|Józef Kazimierz Chirowski]] (ur. 11 października 1894, zm. 19 lutego 1967) – [[podpułkownik]] [[Audytor (sędzia wojskowy)|audytor]] [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojska Polskiego]], adwokat, prokurator.
* [[Józef Chirowski|Józef Kazimierz Chirowski]] (ur. 11 października 1894, zm. 19 lutego 1967) – [[podpułkownik]] [[Audytor (sędzia wojskowy)|audytor]] [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojska Polskiego]], adwokat, prokurator.
* [[Kajetan Amirowicz (wojskowy)|Kajetan Amirowicz]] – [[generał brygady]] [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojska Polskiego]]
* Jakob Freud (1815-1896) – ojciec [[Zygmunt Freud|Zygmunta Freuda]]
* [[Kazimierz Salewicz]] (ur. 1 kwietnia 1897, zm. wiosną [[1940]]) – major [[Piechota II RP|piechoty]] [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojska Polskiego]], ofiara [[Zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]].
* [[Kazimierz Salewicz]] (ur. 1 kwietnia 1897, zm. wiosną [[1940]]) – major [[Piechota II RP|piechoty]] [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojska Polskiego]], ofiara [[Zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]].
*[[Henry Roth]]<ref>[https://www.newyorker.com/magazine/2005/08/01/writer-interrupted Writer, Interrupted]</ref> - amerykański pisarz i autor opowiadań.
* [[Henry Roth]]<ref>[https://www.newyorker.com/magazine/2005/08/01/writer-interrupted Writer, Interrupted]</ref> – amerykański pisarz i autor opowiadań.
* [[Ryszard Zuber]] (''fr. Richard Zuber'') – francuski językoznawca i logik.


== Związani z Tyśmienicą ==
⚫
==Zabytki==
* [[Mikołaj Potocki (hetman)|Mikołaj Potocki]] – hetman wielki koronny, właściciel Tyśmienicy (1651 r.)
* [[Izaak Mikołaj Isakowicz|Izaak Mikołaja Isakowicz]] – wikary parafii w Tyśmienicy, później arcybiskup ormiański we Lwowie<ref>{{Cytuj |tytuł = Izaak Mikołaj Isakowicz |data = 2022-02-13 |data dostępu = 2022-11-12 |opublikowany = Nowy Kurier Galicyjski |url = https://kuriergalicyjski.com/izaak-mikolaj-isakowicz/ |język = pl}}</ref>
* [[Sadok Barącz]] – przeor dominikanów w Tyśmienicy, historyk i kronikarz
* [[Samuel Manugiewicz]] – proboszcz ormiański w Tyśmienicy i Kutach; senator II RP<ref>{{Cytuj |tytuł = Samuel Manugiewicz » Witryna edukacyjna Kancelarii Senatu |data dostępu = 2022-11-12 |opublikowany = senat.edu.pl |url = https://senat.edu.pl/historia/senat-rp-w-latach-1922-1939/senatorowie-ii-rp/senator/samuel-manugiewicz}}</ref>

⚫
== Zabytki ==
* zamek<ref>Władysław Łozińskim ''Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku'', 1903, str. 98</ref>
* zamek<ref>Władysław Łozińskim ''Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku'', 1903, str. 98</ref>
* kościół ormiański pw. św. Kajetana (nieistniejący) – w 1791 r. na miejscu drewnianego kościoła konsekrowano nowy, murowany, wzniesiony pw. św. Kajetana. Był on jednonawowy, z dwoma wieżami na fasadzie. Ostatni proboszcz, ks. Jan Lechowski, w 1946 r., wyjechał wraz z wiernymi na Dolny Śląsk. Część wyposażenia kościelnego wraz z obrazem św. Kajetana trafiła do [[Kościół św. Piotra i Pawła w Gdańsku|kościoła św. Piotra i Pawła w Gdańsku]]. Kościół w Tyśmienicy władze radzieckie zburzyły w latach 50., budując na jego miejscu gmach rejonowej administracji<ref name=":0" />.
* kościół rzymskokatolicki pw. św. Mikołaja i Św. Zofii (nieistniejący) - murowany, barokowy, zbudowany wraz z klasztorem w 1630 r., konsekrowany w 1636, odnowiony w 1907 r., przekazany przez dominikanów księżom diecezjalnym w 1936 r., zburzony po II wojnie światowej<ref>{{Cytuj |tytuł = Historia miejscowości {{!}} Wirtualny Sztetl |data dostępu = 2023-04-13 |opublikowany = sztetl.org.pl |url = https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/t/1081-tysmienica/96-historia-miejscowosci/70171-historia-miejscowosci}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Curiae Metropolitanae Ritis Latini |tytuł = Schematismus archidioecesis leopoliensis ritus latini |data = 1931 |miejsce = Lwów |s = 137}}</ref>.


== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

== Babliografia ==
* Dominik Chirowski. [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/922289/edition/885483/content ''Dzieje miasta Tyśmienicy'']. „Wschód”. 63, s. 10, 20 października 1937; 64, [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/922290/edition/885484/content s. 7], 30 października 1937; 65, [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/922291/edition/885485/content s. 14–15], 10 listopada 1937; [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/922292/edition/885486/content s. 6], 66, 20 listopada 1937; 67, [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/922293/edition/885487/content s. 6], 30 listopada 1937; 68, [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/922294/edition/885488/content s. 6], 10 grudnia 1937; 69, [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/922295/edition/885489/content s. 12], 20 grudnia 1937; 70, [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/922296/edition/885490/content s. 6], 30 grudnia 1937.


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==

Aktualna wersja na dzień 13:03, 8 wrz 2024

Ten artykuł dotyczy ukraińskiego miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Tyśmienica
Тисмениця
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 iwanofrankiwski

Rejon

iwanofrankiwski

Populacja (2020)
• liczba ludności


9175

Nr kierunkowy

+380 3436

Kod pocztowy

77400

Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego
Mapa konturowa obwodu iwanofrankiwskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Tyśmienica”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Tyśmienica”
Ziemia48°54′07″N 24°50′53″E/48,901944 24,848056
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Tyśmienica (ukr. Тисмениця) – miasto na Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, w rejonie iwanofrankiwskim. Liczy 9175 mieszkańców (2020)[1], dla porównania spis powszechny w 2001 zanotował ich 9720[2].

Siedziba dawnego rejonu tyśmienickiego.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Miasto królewskie położone było w XVI wieku w województwie ruskim[3].

Po spustoszeniu miasta przez Mołdawian w 1538 r., król Zygmunt Stary uwolnił Tyśmienicę w 1540 r. od podatków na 4 lata. W XVI w. w mieście osiedlili się Ormianie[4].

W 1598 r. ówczesny właściciel Jezupola[5], rotmistrz, przyszły wojewoda bracławski Jakub Potocki otrzymał drogą darowizny od Samuela, Łukasza oraz Mikołaja Sienieńskich, trzech synów zmarłego kasztelana halickiego Jana Sienieńskiego, Tyśmienicę z przyległymi wsiami: Dobrowlany, Kłubowce, Mikietyńce[6], Olszanica, Podłuże, Podpieczary, Przeniczniki, Studzieniec, Uhorniki, Uzin, Wołczyniec[7]. Wymienione dobra kasztelan halicki Jan Sienieński objął po Paniowskich[8].

W 1630 r. powstał w Tyśmienicy kościół i klasztor dominikanów[9].

Po wojnie z Turcją, w 1679 r. Dominik Potocki sprowadził do miasta ormiańskich uciekinierów z Kamieńca Podolskiego, budując dla nich drewniany kościół pw. Najświętszej Marii Panny[10].

Początek hasła w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego:

Tyśmienica, miasto, pow. tłumacki, 14 km na płn.-wschód od Tłumacza, między 48° 50' a 48° 56' szer. płn. i między 42° 26' a 42 0 35' dług. wsch. od F. Na płn.-zach. leżą Podpieczary, na płn. Olszanica, na wschód Kłubowce i Nadorożna, na płd. Pohonia, Pszeniczniki, Chomiakówka i Markowce, na płd.-zach. Bratkowce, na zach. Czerniejów, Chryplin i Uhorniki, (trzy ostatnie w pow. stanisławowskim). Środkiem miasta płynie Worona, dopływ Czarnej Bystrzycy. Wchodzi od płd. z Przenicznik i dąży na płn.-zach. do Podpieczar. W obrębie miasta przyjmuje od praw. brzegu pot.: Mielnicki, a od lew. Strymbę z Uniawa. Zabudowania miasta zajmują środek obszaru, dolinę Worony aż po Strymbę. Na płn. od miasta leży przedmieście Stanisławowskie, a na wsch. Tłumackie. W płn. stronie wzgórze: Mogiłka (341 m), na wsch. Bohorodecka góra (324 m). Przez miasto idzie gościniec z Stanisławowa do Niżniowa. Własn. więk. ma roli or. 140, łąk i ogr. 318, past. 215, lasu 272 mr.; wł. mn. roli or. 3035, łąk i ogr. 2681, past. 276, lasu 85 mr. W r. 1880 było 1100 dm., 6953 mk. w gm., 18 dm., 127 mk. na obsz. d wor. (3747 gr.-kat., 848 rz.-kat., 37 orm.-kat., 2548 izr.; 3362 Rusinów, 1410 Polaków, 2405 Niemców). Par. rz.-kat. w miejscu, dek. stanisławowski. Parafię fundował w r. 1630 Mikołaj Potocki, woj. bracławski, wraz z żoną Zofią, z Firlejów. Zarząd jej oddał dominikanom (o uposażeniu parafii pisze Barącz w artykule "Tyśmienica", w dziele: "Pamiętniki dziejów polskich", Lwów, 1855, str. 225). Zaraz po akcie 'fundacyi wprowadzono dominikanów do T., a. pierwszym wikarym konwentu był ks. Szymon Okolski. Bawił on tu po raz wtóry jako przeor klasztoru w r. 1645 i tu napisał swe dzieło: "Russia flodda". Klasztor i kościół były zrazu drewniane. W r. 1676 uległy zniszczeniu podczas napadu nieprzyjacielskiego. W r. 1678 odbudowano klasztor (...)

W II Rzeczypospolitej miasto należało do powiatu tłumackiego w województwie stanisławowskim. W 1931 r. liczyła 7047 mieszkańców, w tym 1355 Polaków. Pozostali to Żydzi i Ukraińcy. W latach 1940–1941 okupanci sowieccy zesłali na Syberię rodziny polskich policjantów i urzędników. W sierpniu 1941 r. Ukraińska Policja Pomocnicza aresztowała 20 Polaków, w tym 10 nauczycieli, którzy następnie zostali zamordowani w Czarnym Lesie. W latach 1941–1944 z rąk nacjonalistów ukraińskich z OUN–UPA zginęło łącznie 68 Polaków. W 1944 r. dwukrotnie UPA bezskutecznie atakowała oba kościoły, w których bronili się Polacy i Ormianie. 29 lipca 1944 r. Tyśmienicę zdobyły wojska radzieckie. Jednak w wyniku bombardowania lotnictwa niemieckiego znaczna część budynków miasta została zniszczona[11].

Podczas okupacji hitlerowskiej, w marcu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000. W sierpniu 1942 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto. Żydów wywieziono do getta w Stanisławowie[12].

Urodzeni w Tyśmienicy

[edytuj | edytuj kod]

Związani z Tyśmienicą

[edytuj | edytuj kod]

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
  • zamek[16]
  • kościół ormiański pw. św. Kajetana (nieistniejący) – w 1791 r. na miejscu drewnianego kościoła konsekrowano nowy, murowany, wzniesiony pw. św. Kajetana. Był on jednonawowy, z dwoma wieżami na fasadzie. Ostatni proboszcz, ks. Jan Lechowski, w 1946 r., wyjechał wraz z wiernymi na Dolny Śląsk. Część wyposażenia kościelnego wraz z obrazem św. Kajetana trafiła do kościoła św. Piotra i Pawła w Gdańsku. Kościół w Tyśmienicy władze radzieckie zburzyły w latach 50., budując na jego miejscu gmach rejonowej administracji[10].
  • kościół rzymskokatolicki pw. św. Mikołaja i Św. Zofii (nieistniejący) - murowany, barokowy, zbudowany wraz z klasztorem w 1630 r., konsekrowany w 1636, odnowiony w 1907 r., przekazany przez dominikanów księżom diecezjalnym w 1936 r., zburzony po II wojnie światowej[17][18].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).
  2. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu iwanofrankiwskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
  3. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka. Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku. w: „Czasy Nowożytne”, 21, 2008, s. 172.
  4. ↑ Tyśmienica, [w:] Krzysztof Bąkała, Tadeusz Skoczek (red.), Ormianie Semper Fidelis. W drodze ku Niepodległości, Warszawa: Muzeum Niepodległości, 2018, s. 118-119, ISBN 978-83-65439-48-2.
  5. ↑ do 1597 miejscowość nazywała się Czeszybiesy
  6. ↑ Mikityńce 1.) al. Mykietyńce, wś, pow. stanisławowski, 5-7 km na wsch. od Stanisławowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 394.
  7. ↑ Wołczyniec, wś, pow. stanisławowski, 4 km na płn.-wsch. od Stanisławowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 868.
  8. ↑ Aleksander Czołowski. Z przeszłości Jezupola i okolicy. Lwów, 1890, s. 56.
  9. ↑ Marek Miławicki, Duszpasterstwo parafialne o.o. dominikanów w archidiecezji lwowskiej w okresie międzywojennym, w: „Studia Pastoralne” 2014, nr 10, s. 112–132.
  10. ↑ a b Elżbieta Łysakowska, Kościoły Archidiecezji Lwowskiej - TYŚMIENICA [online], ordynariat.ormianie.pl [dostęp 2022-11-12] (pol.).
  11. ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939-1946, Wrocław:: ALTA 2, 2006, s. 711-713, ISBN 978-83-85865-13-1.
  12. ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 846.
  13. ↑ Writer, Interrupted
  14. ↑ Izaak Mikołaj Isakowicz [online], Nowy Kurier Galicyjski, 13 lutego 2022 [dostęp 2022-11-12] (pol.).
  15. ↑ Samuel Manugiewicz » Witryna edukacyjna Kancelarii Senatu [online], senat.edu.pl [dostęp 2022-11-12].
  16. ↑ Władysław Łozińskim Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, 1903, str. 98
  17. ↑ Historia miejscowości | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2023-04-13].
  18. ↑ Curiae Metropolitanae Ritis Latini, Schematismus archidioecesis leopoliensis ritus latini, Lwów 1931, s. 137.

Babliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Dominik Chirowski. Dzieje miasta Tyśmienicy. „Wschód”. 63, s. 10, 20 października 1937; 64, s. 7, 30 października 1937; 65, s. 14–15, 10 listopada 1937; s. 6, 66, 20 listopada 1937; 67, s. 6, 30 listopada 1937; 68, s. 6, 10 grudnia 1937; 69, s. 12, 20 grudnia 1937; 70, s. 6, 30 grudnia 1937.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Powiat tłumacki (1920–1939)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Powiat stanisławowski (1920–39 i 1941–44) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Gminy (← 1941–44 →)
Miejskie[B]
Wiejskie[C][B]
  1. ↑ podczas wojny pozbawione praw miejskich
  2. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  3. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
Miasta obwodu iwanofrankiwskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tyśmienica_(miasto)&oldid=74711963”