Zadar: Różnice pomiędzy wersjami

Zadar
Herb	Flaga
Państwo	Chorwacja
Żupania	zadarska
Miasto	Zadar
Burmistrz	Branko Dukić
Powierzchnia	194 km²
Populacja (2011); • liczba ludności; • gęstość	; 71 471; 426 os./km²
Nr kierunkowy	(+385) 023
Kod pocztowy	23 000
Tablice rejestracyjne	ZD
	Położenie na mapie żupanii zadarskiej Zadar
	Położenie na mapie Chorwacji Zadar
	44°07′N 15°13′E/44,116667 15,216667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 20:46, 21 sie 2024

Zadar

Centrum Zadaru: kościoły św. Donata i św. Marii, morskie organy oraz układ planetarny przy nadmorskim deptaku

Zadar (wł. Zara,, węg. Zára, niem. Jadera) – miasto w Chorwacji, stolica żupanii zadarskiej, siedziba miasta Zadar. Leży w Dalmacji, nad Morzem Adriatyckim. W 2011 roku liczyło 71 471 mieszkańców^[1].

Znaczenie

Jest to centrum gospodarcze oraz kulturalne północnej Dalmacji i jednocześnie piąte co do wielkości miasto kraju. Stolica administracyjna żupanii zadarskiej.

Historia

Mapa Zadaru w okresie przynależności do Włoch w latach 1920–1947

Historia miasta sięga IV w. p.n.e. Na terenie dzisiejszego Zadaru istniała osada iliryjskiego plemienia Liburnów. 300 lat później miasto, nazywane wówczas Jadrea, znalazło się pod panowaniem rzymskim. Za czasów panowania Cezara i Augusta umocniono je, otaczając murami obronnymi z basztami i trzema bramami, wytyczono forum, wzniesiono świątynie i bazyliki, amfiteatr, a także akwedukt i cmentarz.

Po zniszczeniu Salony ok. roku 614 zostało wybrane na centrum administracji bizantyjskiej w Dalmacji. Około przełomu VI i VII w. w mieście urodził się przyszły papież Jan IV. W VIII w. wokół Zadaru, pozostającego pod zwierzchnictwem Bizancjum, zaczęli się osiedlać przybyli z północy Słowianie.

W średniowieczu miał on status wolnego miasta i dopiero w X w. uznał zwierzchność królów chorwackich.

Później, wskutek IV wyprawy krzyżowej i oblężenia z 1202 roku znajdował się pod panowaniem weneckim. Na XV w. i XVI w. przypada bujny rozwój życia kulturalnego miasta, z którego pochodziło wielu wybitnych literatów, twórców kultury i sztuki (m.in. Petar Zoranić, jeden z pierwszych poetów piszących po chorwacku).

Po okresie panowania weneckiego Zadar znalazł się w granicach habsburskiej Austrii. Po I wojnie światowej nie wszedł w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, ale stał się włoską eksklawą wraz z kilkoma przyległymi, niewielkimi miejscowościami (oprócz Zadaru m.in. Bokanjac, Arbanasi, Crno, część miejscowości Diklo) – w sumie 104 km².

W okresie II wojny światowej Zadar stał się stolicą powiększonych terytoriów włoskich w Dalmacji (m.in. ze Splitem włącznie; odstąpionych przez marionetkowe Niepodległe Państwo Chorwackie); po upadku Benito Mussoliniego Chorwaci próbowali zająć miasto, ale ubiegły ich oddziały Wehrmachtu; do 1944 miasto było pod kontrolą Włoskiej Republiki Socjalnej. W październiku 1944, po wycofaniu wojsk niemieckich i ucieczce włoskich urzędników, Zadar zajęli partyzanci jugosłowiańscy. Od 1947 oficjalnie znalazł się w granicach Jugosławii, a od 1991 Chorwacji. Od 1994 roku w Zadarze ukazuje się dziennik „Zadarski list”.

Zabytki i turystyka

Turystyka w Zadarze rozwija się od ponad stu lat – w 1899 powstało tu pierwsze biuro podróży Liburnija, istniejące nieprzerwanie do dziś. Znajduje się tu bardzo interesujące Muzeum Archeologiczne ze zbiorami z czasów starożytnych i średniowiecza^[2]. W chorwackich folderach turystycznych stawiane bywa na równi z Dubrownikiem oraz Wenecją. Miasto znane jest ze słynnego wiśniowego likieru Maraschino. Niedaleko przystani promowej, w północno-zachodniej części promenady, w nadbrzeże wbudowane są Morskie Organy (projekt: Nikolai Bašić). Wydają one tony różnej wysokości, w efekcie rytmicznego napełniania falami przyboju rurowej konstrukcji, która połączona jest z „piszczałkami” (te zaś mają wyloty w szczytowym poziomie nawierzchni promenady)^[3].

Najciekawsze zabytki:

rzymskie forum i ruiny budowli rzymskich
kościół przedromański św. Donata z IX w.
romańska katedra św. Anastazji z przełomu XII w. i XIII w.
romański kościół św. Chryzogona
kościół NMP z charakterystyczną dzwonnicą z 1105
kościół gotycki św. Tomasza z XIV w.
renesansowa loggia
budynek straży miejskiej z wieżą zegarową
brama Porta Terraferma
klasztor Franciszkanów z XVI w.
pałace barokowe
arsenał z XVIII w.
ratusz
kościół św. Szymona ze srebrnym sarkofagiem w środku
klasztory – św. Michała i franciszkanów

Gospodarka

Znajduje się tu port handlowy i rybacki, stocznia oraz port lotniczy. Zadar jest ważnym ośrodkiem przemysłowym (przemysł spożywczy, chemiczny i włókienniczy), kulturalnym (liczne zabytki i muzea) i akademickim (Uniwersytet w Zadarze).

Inne

W mieście znajduje się hala sportowa Jazine, a także wybudowana w 2008 roku hala im. Krešimira Ćosića.

Patron

W herbie miasta znajduje się święty Chryzogon.

Ludzie urodzeni w Zadarze

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Zadarze.

Miasta partnerskie

Przypisy

↑ ^a ^b Popis stanovništva, kućanstava i stanova 2011. Stanovništvo prema spolu i starosti, Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske, 2013 (Statistička izvješća; 1468), s. 478, ISSN 1333-1876 [zarchiwizowane 2023-02-12] .
↑ Dorothy Stannard: Podróże marzeń. Chorwacja. przygot. ed. pol. Bogdan Rudnicki; red. prow. Joanna Zaborowska; tłum. Maciej Falski. Warszawa: Mediaprofit Sp. z o.o., 2007, s. 201. ISBN 978-83-60174-64-7. Cytat: Muzeum Archeologiczne – najstarsze tego typu w Chorwacji.
↑ Morskie organy w Zadarze [online], CroLove.pl, 21 marca 2014 [dostęp 2020-07-29] (pol.).

Linki zewnętrzne

Strona oficjalna (chorw.)
eZadar News Portal
Zdjęcia miasta Zadar
Zdjęcia starego miasta w Zadarze na crolove.pl

[stat-1] Popis stanovništva, kućanstava i stanova 2011. Stanovništvo prema spolu i starosti, Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske, 2013 (Statistička izvješća; 1468), s. 478, ISSN 1333-1876 [zarchiwizowane 2023-02-12] .

[Dorothy_Stannard2007-s201-2] Dorothy Stannard: Podróże marzeń. Chorwacja. przygot. ed. pol. Bogdan Rudnicki; red. prow. Joanna Zaborowska; tłum. Maciej Falski. Warszawa: Mediaprofit Sp. z o.o., 2007, s. 201. ISBN 978-83-60174-64-7. Cytat: Muzeum Archeologiczne – najstarsze tego typu w Chorwacji.

[3] Morskie organy w Zadarze [online], CroLove.pl, 21 marca 2014 [dostęp 2020-07-29] (pol.).

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 5: / Linia 5: @@
  |zdjęcie                      =
  |opis zdjęcia                 =
+ |alt zdjęcia                  =
  |herb                         = Coat of Arms of Zadar.png
  |flaga                        =
@@ Linia 12: / Linia 13: @@
  |3. jednostka administracyjna = [[Miasto Zadar|Zadar]]
  |stanowisko zarządzającego    = burmistrz
- |zarządzający                 = Branko Dukić
+ |zarządzający                 = [[Branko Dukić]]
  |powierzchnia                 = 194
  |wysokość                     =
@@ Linia 23: / Linia 24: @@
  |współrzędne                  = 44°07′N 15°13′E
  |commons                      = Zadar
- |www                          = http://www.grad-zadar.hr
+ |kod mapy                     = żupania zadarska
+ |www                          = https://www.grad-zadar.hr/
  |wikisłownik                  = Zadar
 }}
-{{Galeria|Nazwa=Zadar|wielkość=240|pozycja=right
+{{Galeria|Nazwa=Zadar|wielkość=|pozycja=right
 |Plik:Zadar vijecnica.jpg|Ratusz
 |Plik:Zadar.jpg|Panorama miasta
@@ Linia 32: / Linia 34: @@
 |Plik:Zadar-przystan.jpg|Przystań w Zadarze
 }}
-[[Plik:Croatia Zadar.webm|mały|prawo|240px|Centrum Zadaru: kościoły św. Donata i św. Marii, morskie organy oraz układ planetarny przy nadmorskim deptaku]]
+[[Plik:Croatia Zadar.webm|mały|Centrum Zadaru: kościoły św. Donata i św. Marii, morskie organy oraz układ planetarny przy nadmorskim deptaku]]
 '''Zadar''' ([[język włoski|wł.]] ''Zara,'', [[język węgierski|węg.]] ''Zára'', [[język niemiecki|niem.]] ''Jadera'') – [[miasto]] w [[Chorwacja|Chorwacji]], stolica [[Żupania zadarska|żupanii zadarskiej]], siedziba [[Miasto Zadar|miasta Zadar]]. Leży w [[Dalmacja|Dalmacji]], nad [[Morze Adriatyckie|Morzem Adriatyckim]]. W 2011 roku liczyło 71 471 mieszkańców{{r|stat}}.
@@ Linia 38: / Linia 40: @@
 == Znaczenie ==
 Jest to centrum gospodarcze oraz kulturalne północnej [[Dalmacja|Dalmacji]] i jednocześnie piąte co do wielkości miasto kraju. Stolica administracyjna [[Żupania zadarska|żupanii zadarskiej]].
-== Ekonomia ==
-Znajduje się tu [[port morski|port]] handlowy i rybacki, [[stocznia]] oraz [[Lotnisko|port lotniczy]]. Zadar jest ważnym ośrodkiem przemysłowym (przemysł spożywczy, chemiczny i włókienniczy), kulturalnym (liczne [[zabytek|zabytki]] i [[muzeum|muzea]]) i akademickim ([[Uniwersytet w Zadarze]]).
 == Historia ==
@@ Linia 54: / Linia 53: @@
 Po okresie panowania weneckiego Zadar znalazł się w granicach [[Arcyksięstwo Austriackie|habsburskiej Austrii]]. Po I wojnie światowej nie wszedł w skład [[Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców|Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców]], ale stał się włoską [[eksklawa|eksklawą]] wraz z kilkoma przyległymi, niewielkimi miejscowościami (oprócz Zadaru m.in. Bokanjac, Arbanasi, Crno, część miejscowości Diklo) – w sumie 104&nbsp;km².
-W okresie II wojny światowej Zadar stał się stolicą powiększonych terytoriów włoskich w Dalmacji (m.in. ze [[Split]]em włącznie; odstąpionych przez marionetkowe [[Niepodległe Państwo Chorwackie]]); po upadku [[Benito Mussolini]]ego Chorwaci próbowali zająć miasto, ale ubiegły ich oddziały Wehrmachtu; do 1944 miasto było pod kontrolą [[Włoska Republika Socjalna|Włoskiej Republiki Socjalnej]]. W październiku 1944, po wycofaniu wojsk niemieckich i ucieczce włoskich urzędników, Zadar zajęli partyzanci jugosłowiańscy. Od 1947 oficjalnie znalazł się w granicach [[Jugosławia|Jugosławii]], a od 1991 [[Chorwacja|Chorwacji]].
+W okresie II wojny światowej Zadar stał się stolicą powiększonych terytoriów włoskich w Dalmacji (m.in. ze [[Split]]em włącznie; odstąpionych przez marionetkowe [[Niepodległe Państwo Chorwackie]]); po upadku [[Benito Mussolini]]ego Chorwaci próbowali zająć miasto, ale ubiegły ich oddziały Wehrmachtu; do 1944 miasto było pod kontrolą [[Włoska Republika Socjalna|Włoskiej Republiki Socjalnej]]. W październiku 1944, po wycofaniu wojsk niemieckich i ucieczce włoskich urzędników, Zadar zajęli partyzanci jugosłowiańscy. Od 1947 oficjalnie znalazł się w granicach [[Jugosławia|Jugosławii]], a od 1991 [[Chorwacja|Chorwacji]]. Od 1994 roku w Zadarze ukazuje się dziennik „[[Zadarski list]]”.
 == Zabytki i turystyka ==
-Turystyka w Zadarze rozwija się od ponad stu lat – w 1899 powstało tu pierwsze biuro podróży ''Liburnija'', istniejące nieprzerwanie do dziś. Znajduje się tu bardzo interesujące Muzeum Archeologiczne ze zbiorami z czasów starożytnych i średniowiecza{{r|Dorothy Stannard2007-s201}}. W chorwackich folderach turystycznych stawiane bywa na równi z [[Dubrownik]]iem oraz [[Wenecja|Wenecją]]. Miasto znane jest ze słynnego wiśniowego [[likier]]u [[Maraschino]]. Niedaleko przystani promowej, w północno-zachodniej części promenady, w nadbrzeże wbudowane są Morskie Organy (projekt: Nikolai Bašić). Wydają one tony różnej wysokości, w efekcie rytmicznego napełniania falami przyboju rurowej konstrukcji, która połączona jest z „piszczałkami” (te zaś mają wyloty w szczytowym poziomie nawierzchni promenady)<ref>{{Cytuj |tytuł = Morskie organy w Zadarze |data = 2014-03-21 |data dostępu = 2020-07-29 |opublikowany = CroLove.pl |url = https://crolove.pl/morskie-organy-w-zadarze/ |język = pl-PL}}</ref>.
+Turystyka w Zadarze rozwija się od ponad stu lat – w 1899 powstało tu pierwsze biuro podróży ''Liburnija'', istniejące nieprzerwanie do dziś. Znajduje się tu bardzo interesujące Muzeum Archeologiczne ze zbiorami z czasów starożytnych i średniowiecza{{r|Dorothy Stannard2007-s201}}. W chorwackich folderach turystycznych stawiane bywa na równi z [[Dubrownik]]iem oraz [[Wenecja|Wenecją]]. Miasto znane jest ze słynnego wiśniowego [[likier]]u [[Maraschino]]. Niedaleko przystani promowej, w północno-zachodniej części promenady, w nadbrzeże wbudowane są [[Morskie organy|Morskie Organy]] (projekt: Nikolai Bašić). Wydają one tony różnej wysokości, w efekcie rytmicznego napełniania falami przyboju rurowej konstrukcji, która połączona jest z „piszczałkami” (te zaś mają wyloty w szczytowym poziomie nawierzchni promenady)<ref>{{Cytuj |tytuł = Morskie organy w Zadarze |data = 2014-03-21 |data dostępu = 2020-07-29 |opublikowany = CroLove.pl |url = https://crolove.pl/morskie-organy-w-zadarze/ |język = pl}}</ref>.
 Najciekawsze [[zabytek|zabytki]]:
 * [[rzym]]skie [[forum (Rzym)|forum]] i ruiny budowli [[Cesarstwo Rzymskie|rzymskich]]
 * [[Kościół św. Donata w Zadarze|kościół przedromański św. Donata]] z IX w.
-* [[Architektura romańska|romańska]] [[katedra]] [[Anastazja z Dalmacji|św. Anastazji]] z przełomu XII w. i XIII w.
+* [[Architektura romańska|romańska]] [[Katedra Świętej Anastazji w Zadarze|katedra św. Anastazji]] z przełomu XII w. i XIII w.
 * [[Sztuka romańska|romański]] [[Kościół (budynek)|kościół]] [[Chryzogon (męczennik)|św. Chryzogona]]
 * [[Kościół (budynek)|kościół]] [[Maria z Nazaretu|NMP]] z charakterystyczną [[dzwonnica|dzwonnicą]] z 1105
@@ Linia 84: / Linia 83: @@
 </center>
-== Inne ==
+== Gospodarka ==
+Znajduje się tu [[port morski|port]] handlowy i rybacki, [[stocznia]] oraz [[Lotnisko|port lotniczy]]. Zadar jest ważnym ośrodkiem przemysłowym (przemysł spożywczy, chemiczny i włókienniczy), kulturalnym (liczne [[zabytek|zabytki]] i [[muzeum|muzea]]) i akademickim ([[Uniwersytet w Zadarze]]).
-Miasto odgrywa ważną rolę w [[Transport|transporcie]]{{fakt|data=2009-01}}, gdyż zbiegają się tu drogi z [[Rijeka|Rijeki]] i [[Zagrzeb]]ia na południe kraju.
+== Inne ==
 W mieście znajduje się hala sportowa [[Hala Jazine|Jazine]], a także wybudowana w 2008 roku [[hala im. Krešimira Ćosića]].
@@ Linia 106: / Linia 106: @@
 == Przypisy ==
+<references>
-{{Przypisy|
-<ref name="Dorothy Stannard2007-s201">{{cytuj książkę|autor=Dorothy Stannard|tytuł=Podróże marzeń. Chorwacja|inni=przygot. ed. pol. Bogdan Rudnicki; red. prow. Joanna Zaborowska; tłum. Maciej Falski|wydawca=Mediaprofit Sp. z o.o.|miejsce=Warszawa|rok=2007|strony=201|isbn=978-83-60174-64-7|cytat=Muzeum Archeologiczne – najstarsze tego typu w Chorwacji}}</ref>
+<ref name="Dorothy Stannard2007-s201">{{cytuj książkę |autor = Dorothy Stannard |tytuł = Podróże marzeń. Chorwacja |inni = przygot. ed. pol. Bogdan Rudnicki; red. prow. Joanna Zaborowska; tłum. Maciej Falski |wydawca = Mediaprofit Sp. z o.o. |miejsce = Warszawa |rok = 2007 |strony = 201 |isbn = 978-83-60174-64-7 |cytat = Muzeum Archeologiczne – najstarsze tego typu w Chorwacji}}</ref>
+<ref name="stat">{{Popis 2011|s=478}}</ref>
-<ref name="stat">{{cytuj stronę|url=https://www.dzs.hr/Hrv/censuses/census2011/results/htm/H01_01_01/h01_01_01_zup13_5207.html|tytuł=Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske|opublikowany=Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske|język=hr|data dostępu=2020-01-11}}</ref>
+</references>
-}}
 == Linki zewnętrzne ==
-* [http://www.grad-zadar.hr/ Strona oficjalna] {{lang|hr}}
+* [https://www.grad-zadar.hr/ Strona oficjalna] {{lang|hr}}
 * [http://www.ezadar.hr/ eZadar News Portal]
 * [http://see-croatia.com/index.php?level=album&id=47 Zdjęcia miasta Zadar]