Zadar: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m drobne merytoryczne |
|||
(Nie pokazano 27 wersji utworzonych przez 22 użytkowników) | |||
Linia 5: | Linia 5: | ||
|zdjęcie = |
|zdjęcie = |
||
|opis zdjęcia = |
|opis zdjęcia = |
||
| |
|alt zdjęcia = |
||
|herb = Coat of Arms of Zadar.png |
|||
|flaga = |
|flaga = |
||
|dopełniacz nazwy = Zadaru |
|dopełniacz nazwy = Zadaru |
||
|państwo = HRV |
|państwo = HRV |
||
|1. jednostka administracyjna = [[Żupania zadarska|zadarska]] |
|1. jednostka administracyjna = [[Żupania zadarska|zadarska]] |
||
|3. jednostka administracyjna = [[Miasto Zadar|Zadar]] |
|||
|stanowisko zarządzającego = burmistrz |
|stanowisko zarządzającego = burmistrz |
||
|zarządzający = |
|zarządzający = [[Branko Dukić]] |
||
|powierzchnia = 194 |
|powierzchnia = 194 |
||
|wysokość = |
|wysokość = |
||
|rok = |
|rok = 2011 |
||
|liczba ludności = |
|liczba ludności = 71 471{{r|stat}} |
||
|gęstość zaludnienia = 426 |
|gęstość zaludnienia = 426 |
||
|numer kierunkowy = (+385) 023 |
|numer kierunkowy = (+385) 023 |
||
|kod pocztowy = 23 000 |
|kod pocztowy = 23 000 |
||
|tablice rejestracyjne = ZD |
|tablice rejestracyjne = ZD |
||
|współrzędne = 44° |
|współrzędne = 44°07′N 15°13′E |
||
|commons = Zadar |
|commons = Zadar |
||
| |
|kod mapy = żupania zadarska |
||
|www = https://www.grad-zadar.hr/ |
|||
|wikisłownik = Zadar |
|wikisłownik = Zadar |
||
}} |
}} |
||
{{Galeria|Nazwa=Zadar|wielkość= |
{{Galeria|Nazwa=Zadar|wielkość=|pozycja=right |
||
|Plik:Zadar vijecnica.jpg|Ratusz |
|Plik:Zadar vijecnica.jpg|Ratusz |
||
|Plik:Zadar.jpg|Panorama miasta |
|Plik:Zadar.jpg|Panorama miasta |
||
Linia 31: | Linia 34: | ||
|Plik:Zadar-przystan.jpg|Przystań w Zadarze |
|Plik:Zadar-przystan.jpg|Przystań w Zadarze |
||
}} |
}} |
||
[[Plik:Croatia Zadar.webm|mały |
[[Plik:Croatia Zadar.webm|mały|Centrum Zadaru: kościoły św. Donata i św. Marii, morskie organy oraz układ planetarny przy nadmorskim deptaku]] |
||
'''Zadar''' ([[język włoski|wł.]] ''Zara,'', [[język węgierski|węg.]] ''Zára'', [[język niemiecki|niem.]] ''Jadera'') – [[miasto]] w [[Chorwacja|Chorwacji]] |
'''Zadar''' ([[język włoski|wł.]] ''Zara,'', [[język węgierski|węg.]] ''Zára'', [[język niemiecki|niem.]] ''Jadera'') – [[miasto]] w [[Chorwacja|Chorwacji]], stolica [[Żupania zadarska|żupanii zadarskiej]], siedziba [[Miasto Zadar|miasta Zadar]]. Leży w [[Dalmacja|Dalmacji]], nad [[Morze Adriatyckie|Morzem Adriatyckim]]. W 2011 roku liczyło 71 471 mieszkańców{{r|stat}}. |
||
== Znaczenie == |
|||
Jest to centrum gospodarcze oraz kulturalne północnej [[Dalmacja|Dalmacji]] i jednocześnie piąte co do wielkości miasto kraju. Stolica administracyjna [[Żupania zadarska|żupanii zadarskiej]]. |
Jest to centrum gospodarcze oraz kulturalne północnej [[Dalmacja|Dalmacji]] i jednocześnie piąte co do wielkości miasto kraju. Stolica administracyjna [[Żupania zadarska|żupanii zadarskiej]]. |
||
⚫ | |||
== Historia == |
== Historia == |
||
[[Plik:Zara-Zadar-1920-1947.png|thumb|Mapa Zadaru w okresie przynależności do Włoch w latach 1920–1947]] |
[[Plik:Zara-Zadar-1920-1947.png|thumb|Mapa Zadaru w okresie przynależności do Włoch w latach 1920–1947]] |
||
Historia miasta sięga |
Historia miasta sięga IV w. p.n.e. Na terenie dzisiejszego Zadaru istniała osada [[Ilirowie|iliryjskiego plemienia]] Liburnów. 300 lat później miasto, nazywane wówczas Jadrea, znalazło się pod panowaniem [[Cesarstwo Rzymskie|rzymskim]]. Za czasów panowania [[Gajusz Juliusz Cezar|Cezara]] i [[Oktawian August|Augusta]] umocniono je, otaczając [[mur obronny|murami obronnymi]] z [[baszta]]mi i trzema [[brama]]mi, wytyczono [[Forum (Rzym)|forum]], wzniesiono [[Świątynia|świątynie]] i [[bazylika|bazyliki]], [[amfiteatr]], a także [[akwedukt]] i [[cmentarz]]. |
||
Po zniszczeniu [[Solin|Salony]] ok. roku 614 zostało wybrane na centrum administracji [[Cesarstwo Bizantyńskie|bizantyjskiej]] w [[Dalmacja|Dalmacji]]. Około przełomu VI i VII w. w mieście urodził się przyszły [[papież]] [[Jan IV (papież)|Jan IV]]. W |
Po zniszczeniu [[Solin|Salony]] ok. roku 614 zostało wybrane na centrum administracji [[Cesarstwo Bizantyńskie|bizantyjskiej]] w [[Dalmacja|Dalmacji]]. Około przełomu VI i VII w. w mieście urodził się przyszły [[papież]] [[Jan IV (papież)|Jan IV]]. W VIII w. wokół Zadaru, pozostającego pod zwierzchnictwem [[Cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]], zaczęli się osiedlać przybyli z północy [[Słowianie]]. |
||
W średniowieczu miał on status wolnego miasta i dopiero w |
W średniowieczu miał on status wolnego miasta i dopiero w X w. uznał zwierzchność [[Królestwo Chorwacji|królów chorwackich]]. |
||
Później, wskutek [[IV wyprawa krzyżowa|IV wyprawy krzyżowej]] i [[Oblężenie Zary|oblężenia z 1202 roku]] znajdował się pod panowaniem [[ |
Później, wskutek [[IV wyprawa krzyżowa|IV wyprawy krzyżowej]] i [[Oblężenie Zary|oblężenia z 1202 roku]] znajdował się pod panowaniem [[Republika Wenecka|weneckim]]. Na XV w. i XVI w. przypada bujny rozwój życia kulturalnego miasta, z którego pochodziło wielu wybitnych literatów, twórców kultury i sztuki (m.in. Petar Zoranić, jeden z pierwszych poetów piszących po [[Język chorwacki|chorwacku]]). |
||
Po okresie panowania weneckiego Zadar znalazł się w granicach [[Arcyksięstwo Austriackie|habsburskiej Austrii]]. Po I wojnie światowej nie wszedł w skład [[Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców|Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców]], ale stał się włoską |
Po okresie panowania weneckiego Zadar znalazł się w granicach [[Arcyksięstwo Austriackie|habsburskiej Austrii]]. Po I wojnie światowej nie wszedł w skład [[Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców|Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców]], ale stał się włoską [[eksklawa|eksklawą]] wraz z kilkoma przyległymi, niewielkimi miejscowościami (oprócz Zadaru m.in. Bokanjac, Arbanasi, Crno, część miejscowości Diklo) – w sumie 104 km². |
||
W okresie II wojny światowej Zadar stał się stolicą powiększonych terytoriów włoskich w Dalmacji (m.in. ze [[Split]]em włącznie; odstąpionych przez marionetkowe [[Niepodległe Państwo Chorwackie]]); po upadku [[Benito Mussolini]]ego Chorwaci próbowali zająć miasto, ale ubiegły ich oddziały Wehrmachtu; do |
W okresie II wojny światowej Zadar stał się stolicą powiększonych terytoriów włoskich w Dalmacji (m.in. ze [[Split]]em włącznie; odstąpionych przez marionetkowe [[Niepodległe Państwo Chorwackie]]); po upadku [[Benito Mussolini]]ego Chorwaci próbowali zająć miasto, ale ubiegły ich oddziały Wehrmachtu; do 1944 miasto było pod kontrolą [[Włoska Republika Socjalna|Włoskiej Republiki Socjalnej]]. W październiku 1944, po wycofaniu wojsk niemieckich i ucieczce włoskich urzędników, Zadar zajęli partyzanci jugosłowiańscy. Od 1947 oficjalnie znalazł się w granicach [[Jugosławia|Jugosławii]], a od 1991 [[Chorwacja|Chorwacji]]. Od 1994 roku w Zadarze ukazuje się dziennik „[[Zadarski list]]”. |
||
== Zabytki i turystyka == |
== Zabytki i turystyka == |
||
Turystyka w Zadarze rozwija się od ponad stu lat – w |
Turystyka w Zadarze rozwija się od ponad stu lat – w 1899 powstało tu pierwsze biuro podróży ''Liburnija'', istniejące nieprzerwanie do dziś. Znajduje się tu bardzo interesujące Muzeum Archeologiczne ze zbiorami z czasów starożytnych i średniowiecza{{r|Dorothy Stannard2007-s201}}. W chorwackich folderach turystycznych stawiane bywa na równi z [[Dubrownik]]iem oraz [[Wenecja|Wenecją]]. Miasto znane jest ze słynnego wiśniowego [[likier]]u [[Maraschino]]. Niedaleko przystani promowej, w północno-zachodniej części promenady, w nadbrzeże wbudowane są [[Morskie organy|Morskie Organy]] (projekt: Nikolai Bašić). Wydają one tony różnej wysokości, w efekcie rytmicznego napełniania falami przyboju rurowej konstrukcji, która połączona jest z „piszczałkami” (te zaś mają wyloty w szczytowym poziomie nawierzchni promenady)<ref>{{Cytuj |tytuł = Morskie organy w Zadarze |data = 2014-03-21 |data dostępu = 2020-07-29 |opublikowany = CroLove.pl |url = https://crolove.pl/morskie-organy-w-zadarze/ |język = pl}}</ref>. |
||
Najciekawsze [[zabytek|zabytki]]: |
Najciekawsze [[zabytek|zabytki]]: |
||
* |
* [[rzym]]skie [[forum (Rzym)|forum]] i ruiny budowli [[Cesarstwo Rzymskie|rzymskich]] |
||
* [[Kościół św. Donata w Zadarze|kościół przedromański św. Donata]] z |
* [[Kościół św. Donata w Zadarze|kościół przedromański św. Donata]] z IX w. |
||
* [[Architektura romańska|romańska]] katedra św. Anastazji z przełomu |
* [[Architektura romańska|romańska]] [[Katedra Świętej Anastazji w Zadarze|katedra św. Anastazji]] z przełomu XII w. i XIII w. |
||
* [[Sztuka romańska|romański]] [[Kościół (budynek)|kościół]] [[Chryzogon (męczennik)|św. Chryzogona]] |
|||
* kościół |
* [[Kościół (budynek)|kościół]] [[Maria z Nazaretu|NMP]] z charakterystyczną [[dzwonnica|dzwonnicą]] z 1105 |
||
* kościół [[Architektura gotycka|gotycki]] św. |
* [[Kościół (budynek)|kościół]] [[Architektura gotycka|gotycki]] św. Tomasza z XIV w. |
||
* [[Architektura renesansu|renesansowa]] [[loggia]] |
* [[Architektura renesansu|renesansowa]] [[loggia]] |
||
* budynek straży miejskiej z wieżą |
* budynek straży miejskiej z [[wieża|wieżą]] [[zegar]]ową |
||
* brama Porta Terraferma |
* [[brama]] Porta Terraferma |
||
* klasztor Franciszkanów z |
* [[klasztor]] [[Zakony i zgromadzenia franciszkańskie|Franciszkanów]] z XVI w. |
||
* |
* [[pałac]]e [[barok]]owe |
||
* [[arsenał]] z |
* [[arsenał]] z XVIII w. |
||
* ratusz |
* [[ratusz]] |
||
* kościół św. Szymona ze srebrnym [[sarkofag]]iem w środku |
* [[Kościół (budynek)|kościół]] św. Szymona ze srebrnym [[sarkofag]]iem w środku |
||
* klasztory – św. Michała i franciszkanów |
* [[klasztory]] – [[Archanioł Michał|św. Michała]] i [[Zakony i zgromadzenia franciszkańskie|franciszkanów]] |
||
<center> |
<center> |
||
<gallery> |
<gallery> |
||
Kathedrale St. Anastasia.jpg|Katedra św. Anastazji |
Kathedrale St. Anastasia.jpg|[[Katedra]] [[Anastazja z Dalmacji|św. Anastazji]] |
||
Church of St. Donatus in Zadar (by Pudelek).JPG|[[Kościół św. Donata w Zadarze|Kościół św. Donata]]. |
Church of St. Donatus in Zadar (by Pudelek).JPG|[[Kościół św. Donata w Zadarze|Kościół św. Donata]]. |
||
Zadar SvMarija.jpg|Kościół |
Zadar SvMarija.jpg|[[Kościół (budynek)|Kościół]] [[Maria z Nazaretu|NMP]] |
||
Roman forum zadar croatia.jpg| |
Roman forum zadar croatia.jpg|[[Rzym]]skie forum |
||
</gallery> |
</gallery> |
||
</center> |
</center> |
||
== |
== Gospodarka == |
||
⚫ | |||
Miasto odgrywa ważną rolę w [[Transport|transporcie]]{{fakt|data=2009-01}}, gdyż zbiegają się tu drogi z [[Rijeka|Rijeki]] i [[Zagrzeb]]ia na południe kraju. |
|||
== Inne == |
|||
W mieście znajduje się hala sportowa [[Hala Jazine|Jazine]], a także wybudowana w 2008 roku [[hala im. Krešimira Ćosića]]. |
W mieście znajduje się hala sportowa [[Hala Jazine|Jazine]], a także wybudowana w 2008 roku [[hala im. Krešimira Ćosića]]. |
||
== Patron == |
|||
W herbie miasta znajduje się [[Chryzogon (męczennik)|święty Chryzogon]]. |
|||
== Ludzie urodzeni w Zadarze == |
== Ludzie urodzeni w Zadarze == |
||
Linia 99: | Linia 106: | ||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
<references> |
|||
{{Przypisy}} |
|||
<ref name="Dorothy Stannard2007-s201">{{cytuj książkę |autor = Dorothy Stannard |tytuł = Podróże marzeń. Chorwacja |inni = przygot. ed. pol. Bogdan Rudnicki; red. prow. Joanna Zaborowska; tłum. Maciej Falski |wydawca = Mediaprofit Sp. z o.o. |miejsce = Warszawa |rok = 2007 |strony = 201 |isbn = 978-83-60174-64-7 |cytat = Muzeum Archeologiczne – najstarsze tego typu w Chorwacji}}</ref> |
|||
<ref name="stat">{{Popis 2011|s=478}}</ref> |
|||
</references> |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
* [ |
* [https://www.grad-zadar.hr/ Strona oficjalna] {{lang|hr}} |
||
* [http://www.ezadar.hr/ eZadar News Portal] |
* [http://www.ezadar.hr/ eZadar News Portal] |
||
* [http://see-croatia.com/index.php?level=album&id=47 Zdjęcia miasta Zadar] |
* [http://see-croatia.com/index.php?level=album&id=47 Zdjęcia miasta Zadar] |
||
* [https://crolove.pl/stare-miasto-w-zadarze/ Zdjęcia starego miasta w Zadarze] na crolove.pl |
* [https://crolove.pl/stare-miasto-w-zadarze/ Zdjęcia starego miasta w Zadarze] na crolove.pl |
||
{{ |
{{Miasto Zadar}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
{{Kontrola autorytatywna}} |
Aktualna wersja na dzień 20:46, 21 sie 2024
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Żupania | |||||
Miasto | |||||
Burmistrz | |||||
Powierzchnia |
194 km² | ||||
Populacja (2011) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
(+385) 023 | ||||
Kod pocztowy |
23 000 | ||||
Tablice rejestracyjne |
ZD | ||||
Położenie na mapie żupanii zadarskiej | |||||
Położenie na mapie Chorwacji | |||||
44°07′N 15°13′E/44,116667 15,216667 | |||||
Strona internetowa |
Zadar (wł. Zara,, węg. Zára, niem. Jadera) – miasto w Chorwacji, stolica żupanii zadarskiej, siedziba miasta Zadar. Leży w Dalmacji, nad Morzem Adriatyckim. W 2011 roku liczyło 71 471 mieszkańców[1].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Jest to centrum gospodarcze oraz kulturalne północnej Dalmacji i jednocześnie piąte co do wielkości miasto kraju. Stolica administracyjna żupanii zadarskiej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Historia miasta sięga IV w. p.n.e. Na terenie dzisiejszego Zadaru istniała osada iliryjskiego plemienia Liburnów. 300 lat później miasto, nazywane wówczas Jadrea, znalazło się pod panowaniem rzymskim. Za czasów panowania Cezara i Augusta umocniono je, otaczając murami obronnymi z basztami i trzema bramami, wytyczono forum, wzniesiono świątynie i bazyliki, amfiteatr, a także akwedukt i cmentarz.
Po zniszczeniu Salony ok. roku 614 zostało wybrane na centrum administracji bizantyjskiej w Dalmacji. Około przełomu VI i VII w. w mieście urodził się przyszły papież Jan IV. W VIII w. wokół Zadaru, pozostającego pod zwierzchnictwem Bizancjum, zaczęli się osiedlać przybyli z północy Słowianie.
W średniowieczu miał on status wolnego miasta i dopiero w X w. uznał zwierzchność królów chorwackich.
Później, wskutek IV wyprawy krzyżowej i oblężenia z 1202 roku znajdował się pod panowaniem weneckim. Na XV w. i XVI w. przypada bujny rozwój życia kulturalnego miasta, z którego pochodziło wielu wybitnych literatów, twórców kultury i sztuki (m.in. Petar Zoranić, jeden z pierwszych poetów piszących po chorwacku).
Po okresie panowania weneckiego Zadar znalazł się w granicach habsburskiej Austrii. Po I wojnie światowej nie wszedł w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, ale stał się włoską eksklawą wraz z kilkoma przyległymi, niewielkimi miejscowościami (oprócz Zadaru m.in. Bokanjac, Arbanasi, Crno, część miejscowości Diklo) – w sumie 104 km².
W okresie II wojny światowej Zadar stał się stolicą powiększonych terytoriów włoskich w Dalmacji (m.in. ze Splitem włącznie; odstąpionych przez marionetkowe Niepodległe Państwo Chorwackie); po upadku Benito Mussoliniego Chorwaci próbowali zająć miasto, ale ubiegły ich oddziały Wehrmachtu; do 1944 miasto było pod kontrolą Włoskiej Republiki Socjalnej. W październiku 1944, po wycofaniu wojsk niemieckich i ucieczce włoskich urzędników, Zadar zajęli partyzanci jugosłowiańscy. Od 1947 oficjalnie znalazł się w granicach Jugosławii, a od 1991 Chorwacji. Od 1994 roku w Zadarze ukazuje się dziennik „Zadarski list”.
Zabytki i turystyka
[edytuj | edytuj kod]Turystyka w Zadarze rozwija się od ponad stu lat – w 1899 powstało tu pierwsze biuro podróży Liburnija, istniejące nieprzerwanie do dziś. Znajduje się tu bardzo interesujące Muzeum Archeologiczne ze zbiorami z czasów starożytnych i średniowiecza[2]. W chorwackich folderach turystycznych stawiane bywa na równi z Dubrownikiem oraz Wenecją. Miasto znane jest ze słynnego wiśniowego likieru Maraschino. Niedaleko przystani promowej, w północno-zachodniej części promenady, w nadbrzeże wbudowane są Morskie Organy (projekt: Nikolai Bašić). Wydają one tony różnej wysokości, w efekcie rytmicznego napełniania falami przyboju rurowej konstrukcji, która połączona jest z „piszczałkami” (te zaś mają wyloty w szczytowym poziomie nawierzchni promenady)[3].
Najciekawsze zabytki:
- rzymskie forum i ruiny budowli rzymskich
- kościół przedromański św. Donata z IX w.
- romańska katedra św. Anastazji z przełomu XII w. i XIII w.
- romański kościół św. Chryzogona
- kościół NMP z charakterystyczną dzwonnicą z 1105
- kościół gotycki św. Tomasza z XIV w.
- renesansowa loggia
- budynek straży miejskiej z wieżą zegarową
- brama Porta Terraferma
- klasztor Franciszkanów z XVI w.
- pałace barokowe
- arsenał z XVIII w.
- ratusz
- kościół św. Szymona ze srebrnym sarkofagiem w środku
- klasztory – św. Michała i franciszkanów
-
Rzymskie forum
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Znajduje się tu port handlowy i rybacki, stocznia oraz port lotniczy. Zadar jest ważnym ośrodkiem przemysłowym (przemysł spożywczy, chemiczny i włókienniczy), kulturalnym (liczne zabytki i muzea) i akademickim (Uniwersytet w Zadarze).
Inne
[edytuj | edytuj kod]W mieście znajduje się hala sportowa Jazine, a także wybudowana w 2008 roku hala im. Krešimira Ćosića.
Patron
[edytuj | edytuj kod]W herbie miasta znajduje się święty Chryzogon.
Ludzie urodzeni w Zadarze
[edytuj | edytuj kod]Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]- Dundee, Wielka Brytania
- Reggio nell’Emilia, Włochy
- Romans-sur-Isère, Francja
- Fürstenfeldbruck, Niemcy
- Székesfehérvár, Węgry
- Padwa, Włochy
- Iquique, Chile
- Bańska Bystrzyca, Słowacja
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Popis stanovništva, kućanstava i stanova 2011. Stanovništvo prema spolu i starosti, Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske, 2013 (Statistička izvješća; 1468), s. 478, ISSN 1333-1876 [zarchiwizowane 2023-02-12] .
- ↑ Dorothy Stannard: Podróże marzeń. Chorwacja. przygot. ed. pol. Bogdan Rudnicki; red. prow. Joanna Zaborowska; tłum. Maciej Falski. Warszawa: Mediaprofit Sp. z o.o., 2007, s. 201. ISBN 978-83-60174-64-7. Cytat: Muzeum Archeologiczne – najstarsze tego typu w Chorwacji.
- ↑ Morskie organy w Zadarze [online], CroLove.pl, 21 marca 2014 [dostęp 2020-07-29] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona oficjalna (chorw.)
- eZadar News Portal
- Zdjęcia miasta Zadar
- Zdjęcia starego miasta w Zadarze na crolove.pl