Bielski Syjon: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Nie podano opisu zmian |
drobne techniczne |
||
(Nie pokazano 34 wersji utworzonych przez 21 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Bielsko-Biała,_Bielski_Syjon.jpg|thumb|Widok na plac Lutra z lotu ptaka]] |
|||
{{Obiekt zabytkowy}} |
|||
'''Bielski Syjon''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Bielitzer Zion'') – obszar w [[Bielsko-Biała|Bielsku-Białej]] położony na pograniczu historycznego [[Dolne Przedmieście (Bielsko-Biała)|Dolnego]] i [[Górne Przedmieście (Bielsko-Biała)|Górnego Przedmieścia]], w którym skoncentrowane są liczne obiekty związane ze społecznością ewangelicką miasta. Centralny punkt stanowi [[plac Marcina Lutra w Bielsku-Białej|plac Marcina Lutra]]. |
|||
⚫ | |||
[[Plik:Marcin Luter pomnik.jpg|thumb|right|175px|Pomnik Marcina Lutra]] |
|||
⚫ | |||
[[Plik:Stary cmentarz ewangelicki.Bielsko-Biała.jpg|thumb|200px|Brama Starego Cmentarza Ewangelickiego]] |
|||
'''Bielski Syjon''' – część [[Górne Przedmieście w Bielsku-Białej|Górnego Przedmieścia]] (historyczna dzielnica [[Bielsko-Biała|Bielska-Białej]]), położona między ulicą W. Orkana a A. Frycza-Modrzewskiego. |
|||
== Historia == |
|||
Bielski Syjon powstał w końcu [[XVIII wiek|XVIII w.]] na terenie wydzielonym z dolnego pastwiska miejskiego na potrzeby miejscowej gminy [[ewangelicy|ewangelickiej]]. Umożliwił to [[patent tolerancyjny]] ogłoszony [[13 października]] [[1781]] r. przez cesarza [[Józef II Habsburg|Józefa II]]. |
|||
Początki dzielnicy związane są z wydaniem przez [[Józef II Habsburg|cesarza Józefa II]] w dniu 13 października 1781 [[Patent tolerancyjny|patentu tolerancyjnego]], na mocy którego m.in. przyznano [[luteranizm|luteranom]] swobodę praktykowania religii i umożliwiono budowę świątyń w miejscach, gdzie mieszkało co najmniej sto rodzin takiego wyznania. Już w styczniu 1782 utworzona została gmina ewangelicka w Bielsku obejmująca miasto oraz kilkanaście okolicznych wsi. Powstała przez wydzielenie z parafii cieszyńskiej skupionej wokół istniejącego od 1709 [[Kościół Jezusowy w Cieszynie|kościoła łaski]]. Według spisu członków z 1791 liczyła 1454 rodziny (6195 osób), z tego 820 rodzin (3110 osób) w samym Bielsku wraz z przedmieściami oraz 634 rodziny (3085 osób) na wsiach. Ewangelicy stanowili wówczas około połowę mieszkańców rzeczonego obszaru{{Odn|Monografia|s=97–101}}. |
|||
[[Plik:Bielsko 1801, drzeworyt.jpg|thumb|upright=2|Drzeworyt przedstawiający widok Bielska w 1801: numerem 9 oznaczony kościół, a numerem 10 stara i nowa szkoła ewangelicka]] |
|||
19 marca 1782 odbyło się pierwsze nabożeństwo, podczas którego [[Superintendenci austriaccy|superintendent]] morawsko-śląsko-galicyjski [[Jan Traugott Bartelmus]] użył określenia „bielski [[Syjon]]”, które na stałe przylgnęło potem jako określenie części miasta położonej dokładnie na pograniczu [[Dolne Przedmieście (Bielsko-Biała)|Dolnego]] i [[Górne Przedmieście (Bielsko-Biała)|Górnego Przedmieścia]], w której skupiły się budynki związane z działalnością gminy. Jako pierwszy powstał w latach 1782–1783 budynek szkoły. W 1787 przystąpiono do budowy [[Kościół Zbawiciela w Bielsku-Białej|murowanego kościoła]], który po ukończeniu trzy lata później zastąpił prowizoryczną drewnianą konstrukcję. W latach 1792–1794 powstał drugi budynek szkolny, tzw. nowa szkoła. Budynki te zostały zniszczone w wielkim pożarze miasta w 1808, ale wkrótce odbudowane. W 1833 w obrębie Bielskiego Syjonu wyznaczono teren pod [[Stary Cmentarz Ewangelicki w Bielsku-Białej|cmentarz ewangelicki]], co zakończyło dwuwyznaniowe użytkowanie nekropolii przy [[kościół Świętej Trójcy w Bielsku-Białej|kościele św. Trójcy]]. Służył do czasu powstania [[Nowy Cmentarz Ewangelicki w Bielsku-Białej|nowego cmentarza]] w 1911{{Odn|Monografia|s=84–85, 100–102, 275}}. |
|||
W [[XVI wiek|XVI w.]] bielska gmina protestancka należała do najsilniejszych na [[Śląsk Cieszyński|Śląsku Cieszyńskim]]. W latach [[1630]]-[[1634]] siłą odebrano ewangelikom wszystkie świątynie i zmuszono do odprawiania nabożeństw w górach [[Beskid Śląski|Beskidu Śląskiego]] (pozostałością są tzw. [["Leśne kościoły" ewangelickie w Beskidach|leśne kościoły]]). Mimo to w latach 80. [[XVIII wiek|XVIII w.]] w Bielsku aż 2299 osób było wyznania [[ewangelicy|ewangelickiego]], a 2231 [[katolicyzm|katolickiego]] i 86 [[judaizm|żydowskiego]]. |
|||
[[Plik:Bielsko-Biała, Church of Saviour in 1860.jpg|thumb|Widok Bielskiego Syjonu pomiędzy 1867 (widoczny w głębi gmach seminarium) a 1881 (kościół przed przebudową ferstelowską)]] |
|||
Dalsza rozbudowa Bielskiego Syjonu nastąpiła w drugiej połowie XIX wieku. Po tym, jak w 1849 jeszcze bardziej poszerzono prawa ewangelików i zezwolono im na wznoszenie świątyń bez żadnych ograniczeń (wcześniej nie mogły swoją formą przypominać katolickich), dobudowano do kościoła [[neogotyk|neogotycką]] wieżę od strony zachodniej. Kolejne duża przebudowy świątyni, również w duchu neogotyckim, miały miejsce w 1881 (autorem projektu był w tym przypadku sławny wiedeński architekt [[Heinrich von Ferstel]]) oraz w latach 1895–1896 dodatkowo podwyższono wieżę. Kompleks szkolny został uzupełniony w latach 1863–1866 o gmach Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego, które – otwarte w grudniu 1867 – było pierwszą i przez kilkanaście lat jedyną tego typu placówką w państwie austriackim, a w 1870 o Alumneum (internat dla studentów seminarium). W 1888 otwarto Dom Kandydatów dla absolwentów teologii ewangelickiej odbywających staże w Bielsku (działał do 1923). W 1897 oddano z kolei do użytku budynek żeńskiej szkoły ludowej i średniej (w 1906 nadbudowany i mieszczący odtąd również żeńskie seminarium nauczycielskie). Następnie w 1905 powstał dom [[diakon]]is, a w 1907 sierociniec, w którym pełniły one posługę{{Odn|Monografia|s=245, 271–275}}<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Kenig| imię = Piotr|nazwisko2 = Madej|imię2 = Grzegorz|rozdział = Parafia ewangelicka w Bielsku 1781–1918|tytuł = Pod znakiem Róży nad Białą|wydawca = Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej|miejsce = Bielsko-Biała|rok = 2017|strony = 18–22|isbn = 978-83-881055-2-4}}</ref>. |
|||
Patent tolerancyjny umożliwił [[protestantyzm|protestantom]] budowę skromnej świątyni (dzisiejszy [[Kościół Zbawiciela w Bielsku-Białej|kościół Zbawiciela]]) i szkoły. Budowę tychże obiektów rozpoczęto równolegle w [[marzec|marcu]] [[1782]] r. na północ od miasta (na części dolnego pastwiska miejskiego). To klasycystyczne założenie urbanistyczne powstało w ciągu 10 lat w kształcie rezydencjonalnym (podkowy). |
|||
[[Plik:020220904_100632_At_a_ceremony_unveiling_a_public_figure_Martin_Luther,_1900,_Bielitz.jpg|thumb|Uroczystość odsłonięcia pomnika Marcina Lutra]] |
|||
8 września 1900 uroczyście odsłonięto na Bielskim Syjonie [[pomnik Marcina Lutra w Bielsku-Białej|pomnik Marcina Lutra]] autorstwa [[Franz Vogel|Franza Vogla]]. Był to jeden z dwóch pomników reformatora w całej monarchii austro-węgierskiej (obok czeskiego miasta [[Aš]]), a po włączeniu Bielska w skład państwa polskiego po I wojnie światowej stał się i pozostaje jedynym w Polsce{{Odn|Monografia|s=274}}. Drugim monumentem, jaki pojawił się w tej przestrzeni, był Pomnik Wdzięczności i Miłości – fragment grobowca pastora Georga Nowaka z 1818 przeniesiony na plac koło kościoła w 1916<ref>{{Cytuj stronę |url = https://projektbb.pl/pomnik-wdziecznosci-i-milosci/|tytuł = Pomnik Wdzięczności i Miłości|autor = |opublikowany = Projekt BB|data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref>. W 1934 z inicjatywy [[Richard Ernst Wagner|Richarda Ernsta Wagnera]] ustawiono między kościołem a budynkami szkolnymi tzw. Studnię Pastorów – pomnik upamiętniający początkowo [[Theodor Haase|Theodora Haasego]], a następnie uzupełniony o napisy przypominające innych zasłużonych pastorów bielskich – [[Jerzy Trzanowski|Jerzego Trzanowskiego]], [[Lukas Wencelius|Lukasa Wenceliusa]], [[Johann Georg Schmitz|Johanna Georga Schmitza]] i [[Karl Samuel Schneider|Karla Samuela Schneidera]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://projektbb.pl/studnia-pastorow/|tytuł = Studnia Pastorów|autor = |opublikowany = Projekt BB|data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref>. |
|||
Najbardziej wyrazistą zmianą urbanistyczną w drugiej połowie XX wieku była rozbiórka w 1987 tzw. starej szkoły, której historia sięgała samych początków Bielskiego Syjonu. W jej miejscu wzniesiono [[postmodernizm (architektura)|postmodernistyczny]] budynek, w którym od 1992 mieści się [[Wydawnictwo Augustana]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://projektbb.pl/stara-szkola-ewangelicka-w-bielsku/|tytuł = Stara szkoła ewangelicka w Bielsku|autor = |opublikowany = Projekt BB|data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref>. Pod tym samym adresem (plac Lutra 3) znajduje się siedziba [[diecezja cieszyńska|diecezji cieszyńskiej]] [[Kościół Ewangelicko-Augsburski w Rzeczypospolitej Polskiej|Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://cieszynska.luteranie.pl/kontakt/|tytuł = Kontakt|autor = Diecezja Cieszyńska Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP|opublikowany = |data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref>. W 1999 pomiędzy dawnym alumneum a cmentarzem zbudowano nowy obiekt na potrzeby założonej dwa lata wcześniej [[Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej|Wyższej Szkoły Administracji]], którą prowadzi związane ze społecznością ewangelicką Towarzystwo Szkolne im. Mikołaja Reja<ref>{{Cytuj stronę |url =https://wsa.bielsko.pl/o-uczelni/ |tytuł = O uczelni|autor = Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej|opublikowany = |data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url =https://www.educaedu.pl/instytucje-edukacyjne/wyzsza-szkola-administracji-w-bielsko-bialej-uni63 |tytuł = Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej|autor = educaedu.pl|opublikowany = |data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref>. Towarzystwo to jest również organem prowadzącym inne placówki edukacyjne rozmieszczone w gmachach szkolnych w obrębie dzielnicy – Szkołę Podstawową nr 2 oraz Liceum Ogólnokształcące<ref>{{Cytuj stronę |url = https://sp2.rejbb.pl/-b-szkoly-ts-b-.html|tytuł = Szkoły Towarzystwa Szkolnego|autor = Towarzystwo Szkolne im. Mikołaja Reja w Bielsku-Białej|opublikowany = |data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref>. Gmach dawnego seminarium ewangelickiego jest wykorzystywany od 2017 wspólnie przez szkołę podstawową oraz jako główna siedziba Wyższej Szkoły Administracji<ref>{{Cytuj stronę |url = https://sp2.rejbb.pl/o-szkole.html|tytuł = O szkole|autor = Szkoła Podstawowa nr 2 Towarzystwa Szkolnego im. Mikołaja Reja w Bielsku-Białej|opublikowany = |data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url =https://wsa.bielsko.pl/kontakt/|tytuł = Kontakt|autor = Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej|opublikowany = |data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref>. Tzw. nowa szkoła to plebania (pastorówka) [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku|parafii ewangelickiej Bielsko]] (jednej z trzech w mieście – obok [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Białej|Białej]] i [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Starym Bielsku|Starego Bielska]]), gdzie mieści się również bielski oddział [[Polskie Towarzystwo Ewangelickie|Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://projektbb.pl/nowa-szkola-na-bielskim-syjonie/|tytuł = Nowa Szkoła na Bielskim Syjonie|autor = |opublikowany = Projekt BB|data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref>. Dawny sierociniec służy współcześnie jako Ewangelicki Dom Opieki „Soar”<ref>{{Cytuj stronę |url = https://bielsko.luteranie.pl/soar|tytuł = Dom Opieki SOAR|autor = |opublikowany = Parafia Ewangelicko-Augsburska Bielsko|data = |język = pl|data dostępu = 2024-01-10}}</ref>, niezwiązany z parafią jest już jedynie niegdysiejszy dom diakonis zaadaptowany na siedzibę Prokuratury Rejonowej Bielsko-Biała Północ. |
|||
Mimo że wszystkie budowle wykonano skromnie, niewielkim nakładem środków, Bielski Syjon stał się dla ewangelików symbolem przetrwania i odrodzenia. Nazwa ''"Bielski Syjon"'', przywołująca na pamięć [[Syjon]] w [[Jerozolima|Jerozolimie]] jako prawzór świętego miejsca i skupionej wokół niego społeczności wiernych, została po raz pierwszy użyta w [[1782]] r. przez pastora [[Jan Traugott Bartelmus|Jana Traugotta Bartelmusa]] |
|||
== Obiekty == |
|||
Po [[Wiosna Ludów|Wiośnie Ludów]] ([[1848]] r.) protestanci w monarchii habsburskiej uzyskali równouprawnienie i wtedy dopiero możliwa została przebudowa dotychczasowego Domu Modlitwy na typowy kościół z [[gotyk|gotycką]] wieżą oraz budowa nowych gmachów szkolnych. |
|||
* '''[[Kościół Zbawiciela w Bielsku-Białej|Kościół Zbawiciela]]''' (1787–1790, przebudowywany 1849–1852, 1881, 1895–1896) |
|||
* '''[[Pomnik Marcina Lutra w Bielsku-Białej|Pomnik Marcina Lutra]]''' (1900) |
|||
* '''[[Stary Cmentarz Ewangelicki w Bielsku-Białej|Stary Cmentarz Ewangelicki]]''' (funkcjonował w latach 1833–1911) |
|||
* '''Studnia Pastorów''' – pomnik z 1934 upamiętniający zasłużonych pastorów bielskich: [[Jerzy Trzanowski|Jerzego Trzanowskiego]], [[Lukas Wencelius|Lukasa Wenceliusa]], [[Johann Georg Schmitz|Johanna Georga Schmitza]], [[Karl Samuel Schneider|Karla Samuela Schneidera]] i [[Theodor Haase|Theodora Haasego]] |
|||
⚫ | |||
* '''Pastorówka''' – dawna „nowa szkoła” (1792–1794), plebania [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku|parafii ewangelickiej Bielsko]] [plac Lutra 12] |
|||
* '''Dawne Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie''' (1863–1866, proj. [[Emanuel Rost (1848–1915)|Emanuel Rost sen.]]), obecnie siedziba główna [[Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej|Wyższej Szkoły Administracji]], część pomieszczeń zajmuje również Szkoła Podstawowa nr 2 [plac Lutra 9] |
|||
* '''Alumneum''' (1870), dawny internat dla studentów seminarium nauczycielskiego, obecnie Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Szkolnego im. Mikołaja Reja [Frycza-Modrzewskiego 12] |
|||
* '''Dawna żeńska szkoła ludowa i średnia''' (1897, proj. [[Moritz Thien]]; rozbudowa 1906), obecnie Szkoła Podstawowa nr 2 [plac Lutra 7] |
|||
* '''Dawny dom diakonis''' (1904–1905), obecnie Prokuratura Rejonowa Bielsko-Biała Północ [Listopadowa 31] |
|||
* '''Ewangelicki Dom Opieki „Soar”''' (1906–1907), dawny sierociniec [Frycza-Modrzewskiego 25] |
|||
* '''Budynek przy placu Lutra 3''' (1987–1992), siedziba [[Wydawnictwo Augustana|Wydawnictwa Augustana]] i zarządu [[diecezja cieszyńska|diecezji cieszyńskiej]] |
|||
* '''Nowy budynek Wyższej Szkoły Administracji''' (1999) [Frycza-Modrzewskiego 12a] |
|||
<gallery> |
|||
⚫ | |||
Pomnik Marcina Lutra Bielsko-Biała 01.jpg|Pomnik Marcina Lutra |
|||
W obrębie Bielskiego Syjonu znajdują się: |
|||
* '''[[Kościół Zbawiciela w Bielsku-Białej|Kościół ewangelicki pw. Zbawiciela]]''' – zbudowany w latach [[1782]] - [[1890]] wg projektu [[Szymon Bogumił Zug|Szymona Bogumiła Zuga]]; w [[XIX wiek|XIX w.]] był czterokrotnie przebudowany: w latach [[1808]], [[1849]]-[[1852]], [[1881]]-[[1882]] oraz [[1895]]-[[1896]]; jest siedzibą władz diecezjalnych [[Diecezja cieszyńska (Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP)|diecezji cieszyńskiej]]; |
|||
Bielsko-Biała, Stary Cmentarz Ewangelicki 04.jpg|Stary Cmentarz Ewangelicki |
|||
* '''[[Pomnik Marcina Lutra w Bielsku-Białej|Pomnik Marcina Lutra]]''' – jedyny w Polsce pomnik [[Marcin Luter|Marcina Lutra]]; wykonany został w [[1900]] r. z brązu przez [[Franz Vogel|Franza Vogla]]; |
|||
02017 0179 Das Erbe der Reformation im Ostmitteleuropa, Pastoren- Brunnen in Bielitz.jpg|Studnia Pastorów |
|||
* '''Gmach [[Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej|Wyższej Szkoły Administracji]]''' – dawna ewangelicka szkołą męska i [[seminarium]] nauczycielskie; budynek został wybudowany w latach [[1863]]-[[1865]] w stylu [[neorenesans]]owym wg projektu Emanuela Rosta; |
|||
POL Bielsko-Biała Pl. M. Lutra 12, Pl. Ks. Ściegennego 8 - plebania EA 2.JPG|Pastorówka |
|||
* '''Gmach Szkoły Podstawowej nr 2''' – budynek d. szkoły żeńskiej, zbudowany wg proj. Maurycego Thiena w [[1896]] r.; |
|||
⚫ | |||
Bielsko-Biała, Alumneum.jpg|Alumneum – liceum Towarzystwa Szkolnego |
|||
* '''[[Stary Cmentarz Ewangelicki w Bielsku-Białej|Stary Cmentarz Ewangelicki]]''' – założony w [[1833]] r.; pochowanych jest na nim wielu zasłużonych mieszkańców Bielska, m.in. [[Theodor Sixt]], [[Karl Samuel Schneider]], [[Teodor Haase]] i [[Gustaw Josephy]] |
|||
POL Bielsko-Biała Pl. Lutra 7 SP nr 2 Towarzystwa Szkolnego im. M. Reja.JPG|Dawna szkoła żeńska – Szkoła Podstawowa nr 2 |
|||
* '''Plebania Katedry Zbawiciela''' – budynek powstał w [[1794]] r. jako "nowa" szkoła ewangelicka; obecnie siedziba biskupa [[Diecezja cieszyńska (Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP)|diecezji cieszyńskiej]]; |
|||
Bielsko-Biała, Ośrodek wydawniczy Augustana - fotopolska.eu (174310).jpg|Budynek przy placu Lutra 3 – Augustana |
|||
* '''LO Towarzystwa Szkolnego im. M. Reja''' – d. Alumneum zbudowane w [[1870]] r.; |
|||
Wsabielsko.JPG|Wyższa Szkoła Administracji – nowy budynek |
|||
* '''Studnia Pastorów''' – granitowa [[tumba]], stanowiąca niegdyś część grobowca Fredländerów na "starym" cmentarzu; przed gmachem dzisiejszej SP nr 2 została umieszczona w [[1934]] r.; na jej bokach umieszczono nazwiska czterech zasłużonych pastorów bielskich: Johanna Georga v. Schmitza, [[Karl Samuel Schneider|Karla Samuela Schneidera]], Lukasa Wenceliusa i [[Jerzy Trzanowski|Jerzego Trzanowskiego]] |
|||
</gallery> |
|||
== Zobacz też == |
|||
⚫ | |||
* [[Protestantyzm na Śląsku Cieszyńskim]] |
|||
== Przypisy == |
|||
* '''[[Augustana|Budynek Ośrodka Wydawniczego Augustana]]''' – powstał w stylu [[Postmodernizm (architektura)|postmodernistycznym]] w [[1991]] r. na miejscu tzw. "starej" szkoły ewangelickiej; przed jego zachodnią elewacją ustawiony został w [[2000]] r. symboliczny milenijny kamienny stół dłuta B. i W. Arminajtis; |
|||
{{Przypisy}} |
|||
⚫ | |||
* '''Dom Opieki SOAR''' – zbudowany w latach [[1906]]-[[1907]] jako sierociniec ewangelicki; |
|||
* '''Prokuratura Okręgowa''' – gmach zbudowany w [[1905]] r. jako Śląski Ewangelicki Dom Diakonis ([[zakonnica|sióstr zakonnych]]) |
|||
Bielski Syjon zdobi ponadto zabytkowy starodrzew: [[lipa|lipy]], [[kasztanowiec|kasztanowce]], [[magnolia|magnolie]], [[sosna limba|limby]] i [[tuja|tuje]]. |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
* {{cytuj książkę |nazwisko= Polak|imię= Jerzy|tytuł= Przewodnik po Bielsku-Białej|wydawca= Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej|miejsce= Bielsko-Biała|rok= 2000|isbn= 83-9020079-7}} |
|||
* {{Cytuj pismo |nazwisko= Ryś|imię= Jan Leszek|tytuł= Jak powstał Bielski Syjon?|czasopismo= Kalendarz Beskidzki 2003|strony= 142-145}} |
|||
⚫ | |||
{{Cytuj książkę |tytuł = Bielsko-Biała. Monografia miasta: Tom III – Bielsko od wojen śląskich do zakończenia I wojny światowej (1740–1918) |data = 2010 |wydawca = Urząd Miejski w Bielsku-Białej |miejsce = Bielsko-Biała |isbn = 978-83-60136-41-6|odn={{odn/id|Monografia}}}} |
|||
{{Protestantyzm w Polsce}} |
{{Protestantyzm w Polsce}} |
||
{{koordynaty|49|49|21.5|N|19|2|26|E|scale:10000|umieść=na górze|zapis=kątowo}} |
|||
[[Kategoria:Zabytki Bielska-Białej]] |
|||
[[Kategoria:Protestantyzm na Śląsku Cieszyńskim]] |
[[Kategoria:Protestantyzm na Śląsku Cieszyńskim]] |
||
[[Kategoria:Urbanistyka]] |
[[Kategoria:Urbanistyka Bielska-Białej]] |
Aktualna wersja na dzień 19:57, 31 mar 2024
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Bielsko-Bia%C5%82a%2C_Bielski_Syjon.jpg/220px-Bielsko-Bia%C5%82a%2C_Bielski_Syjon.jpg)
Bielski Syjon (niem. Bielitzer Zion) – obszar w Bielsku-Białej położony na pograniczu historycznego Dolnego i Górnego Przedmieścia, w którym skoncentrowane są liczne obiekty związane ze społecznością ewangelicką miasta. Centralny punkt stanowi plac Marcina Lutra.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki dzielnicy związane są z wydaniem przez cesarza Józefa II w dniu 13 października 1781 patentu tolerancyjnego, na mocy którego m.in. przyznano luteranom swobodę praktykowania religii i umożliwiono budowę świątyń w miejscach, gdzie mieszkało co najmniej sto rodzin takiego wyznania. Już w styczniu 1782 utworzona została gmina ewangelicka w Bielsku obejmująca miasto oraz kilkanaście okolicznych wsi. Powstała przez wydzielenie z parafii cieszyńskiej skupionej wokół istniejącego od 1709 kościoła łaski. Według spisu członków z 1791 liczyła 1454 rodziny (6195 osób), z tego 820 rodzin (3110 osób) w samym Bielsku wraz z przedmieściami oraz 634 rodziny (3085 osób) na wsiach. Ewangelicy stanowili wówczas około połowę mieszkańców rzeczonego obszaru[1].
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Bielsko_1801%2C_drzeworyt.jpg/440px-Bielsko_1801%2C_drzeworyt.jpg)
19 marca 1782 odbyło się pierwsze nabożeństwo, podczas którego superintendent morawsko-śląsko-galicyjski Jan Traugott Bartelmus użył określenia „bielski Syjon”, które na stałe przylgnęło potem jako określenie części miasta położonej dokładnie na pograniczu Dolnego i Górnego Przedmieścia, w której skupiły się budynki związane z działalnością gminy. Jako pierwszy powstał w latach 1782–1783 budynek szkoły. W 1787 przystąpiono do budowy murowanego kościoła, który po ukończeniu trzy lata później zastąpił prowizoryczną drewnianą konstrukcję. W latach 1792–1794 powstał drugi budynek szkolny, tzw. nowa szkoła. Budynki te zostały zniszczone w wielkim pożarze miasta w 1808, ale wkrótce odbudowane. W 1833 w obrębie Bielskiego Syjonu wyznaczono teren pod cmentarz ewangelicki, co zakończyło dwuwyznaniowe użytkowanie nekropolii przy kościele św. Trójcy. Służył do czasu powstania nowego cmentarza w 1911[2].
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Bielsko-Bia%C5%82a%2C_Church_of_Saviour_in_1860.jpg/220px-Bielsko-Bia%C5%82a%2C_Church_of_Saviour_in_1860.jpg)
Dalsza rozbudowa Bielskiego Syjonu nastąpiła w drugiej połowie XIX wieku. Po tym, jak w 1849 jeszcze bardziej poszerzono prawa ewangelików i zezwolono im na wznoszenie świątyń bez żadnych ograniczeń (wcześniej nie mogły swoją formą przypominać katolickich), dobudowano do kościoła neogotycką wieżę od strony zachodniej. Kolejne duża przebudowy świątyni, również w duchu neogotyckim, miały miejsce w 1881 (autorem projektu był w tym przypadku sławny wiedeński architekt Heinrich von Ferstel) oraz w latach 1895–1896 dodatkowo podwyższono wieżę. Kompleks szkolny został uzupełniony w latach 1863–1866 o gmach Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego, które – otwarte w grudniu 1867 – było pierwszą i przez kilkanaście lat jedyną tego typu placówką w państwie austriackim, a w 1870 o Alumneum (internat dla studentów seminarium). W 1888 otwarto Dom Kandydatów dla absolwentów teologii ewangelickiej odbywających staże w Bielsku (działał do 1923). W 1897 oddano z kolei do użytku budynek żeńskiej szkoły ludowej i średniej (w 1906 nadbudowany i mieszczący odtąd również żeńskie seminarium nauczycielskie). Następnie w 1905 powstał dom diakonis, a w 1907 sierociniec, w którym pełniły one posługę[3][4].
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/020220904_100632_At_a_ceremony_unveiling_a_public_figure_Martin_Luther%2C_1900%2C_Bielitz.jpg/220px-020220904_100632_At_a_ceremony_unveiling_a_public_figure_Martin_Luther%2C_1900%2C_Bielitz.jpg)
8 września 1900 uroczyście odsłonięto na Bielskim Syjonie pomnik Marcina Lutra autorstwa Franza Vogla. Był to jeden z dwóch pomników reformatora w całej monarchii austro-węgierskiej (obok czeskiego miasta Aš), a po włączeniu Bielska w skład państwa polskiego po I wojnie światowej stał się i pozostaje jedynym w Polsce[5]. Drugim monumentem, jaki pojawił się w tej przestrzeni, był Pomnik Wdzięczności i Miłości – fragment grobowca pastora Georga Nowaka z 1818 przeniesiony na plac koło kościoła w 1916[6]. W 1934 z inicjatywy Richarda Ernsta Wagnera ustawiono między kościołem a budynkami szkolnymi tzw. Studnię Pastorów – pomnik upamiętniający początkowo Theodora Haasego, a następnie uzupełniony o napisy przypominające innych zasłużonych pastorów bielskich – Jerzego Trzanowskiego, Lukasa Wenceliusa, Johanna Georga Schmitza i Karla Samuela Schneidera[7].
Najbardziej wyrazistą zmianą urbanistyczną w drugiej połowie XX wieku była rozbiórka w 1987 tzw. starej szkoły, której historia sięgała samych początków Bielskiego Syjonu. W jej miejscu wzniesiono postmodernistyczny budynek, w którym od 1992 mieści się Wydawnictwo Augustana[8]. Pod tym samym adresem (plac Lutra 3) znajduje się siedziba diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP[9]. W 1999 pomiędzy dawnym alumneum a cmentarzem zbudowano nowy obiekt na potrzeby założonej dwa lata wcześniej Wyższej Szkoły Administracji, którą prowadzi związane ze społecznością ewangelicką Towarzystwo Szkolne im. Mikołaja Reja[10][11]. Towarzystwo to jest również organem prowadzącym inne placówki edukacyjne rozmieszczone w gmachach szkolnych w obrębie dzielnicy – Szkołę Podstawową nr 2 oraz Liceum Ogólnokształcące[12]. Gmach dawnego seminarium ewangelickiego jest wykorzystywany od 2017 wspólnie przez szkołę podstawową oraz jako główna siedziba Wyższej Szkoły Administracji[13][14]. Tzw. nowa szkoła to plebania (pastorówka) parafii ewangelickiej Bielsko (jednej z trzech w mieście – obok Białej i Starego Bielska), gdzie mieści się również bielski oddział Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego[15]. Dawny sierociniec służy współcześnie jako Ewangelicki Dom Opieki „Soar”[16], niezwiązany z parafią jest już jedynie niegdysiejszy dom diakonis zaadaptowany na siedzibę Prokuratury Rejonowej Bielsko-Biała Północ.
Obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Kościół Zbawiciela (1787–1790, przebudowywany 1849–1852, 1881, 1895–1896)
- Pomnik Marcina Lutra (1900)
- Stary Cmentarz Ewangelicki (funkcjonował w latach 1833–1911)
- Studnia Pastorów – pomnik z 1934 upamiętniający zasłużonych pastorów bielskich: Jerzego Trzanowskiego, Lukasa Wenceliusa, Johanna Georga Schmitza, Karla Samuela Schneidera i Theodora Haasego
- Pomnik Wdzięczności i Miłości – fragment grobowca pastora Georga Nowaka z 1818 przeniesiony na plac koło kościoła w 1916
- Pastorówka – dawna „nowa szkoła” (1792–1794), plebania parafii ewangelickiej Bielsko [plac Lutra 12]
- Dawne Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie (1863–1866, proj. Emanuel Rost sen.), obecnie siedziba główna Wyższej Szkoły Administracji, część pomieszczeń zajmuje również Szkoła Podstawowa nr 2 [plac Lutra 9]
- Alumneum (1870), dawny internat dla studentów seminarium nauczycielskiego, obecnie Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Szkolnego im. Mikołaja Reja [Frycza-Modrzewskiego 12]
- Dawna żeńska szkoła ludowa i średnia (1897, proj. Moritz Thien; rozbudowa 1906), obecnie Szkoła Podstawowa nr 2 [plac Lutra 7]
- Dawny dom diakonis (1904–1905), obecnie Prokuratura Rejonowa Bielsko-Biała Północ [Listopadowa 31]
- Ewangelicki Dom Opieki „Soar” (1906–1907), dawny sierociniec [Frycza-Modrzewskiego 25]
- Budynek przy placu Lutra 3 (1987–1992), siedziba Wydawnictwa Augustana i zarządu diecezji cieszyńskiej
- Nowy budynek Wyższej Szkoły Administracji (1999) [Frycza-Modrzewskiego 12a]
-
Kościół Zbawiciela
-
Pomnik Marcina Lutra
-
Stary Cmentarz Ewangelicki
-
Studnia Pastorów
-
Pastorówka
-
Dawne seminarium nauczycielskie – Wyższa Szkoła Administracji
-
Alumneum – liceum Towarzystwa Szkolnego
-
Dawna szkoła żeńska – Szkoła Podstawowa nr 2
-
Budynek przy placu Lutra 3 – Augustana
-
Wyższa Szkoła Administracji – nowy budynek
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Monografia ↓, s. 97–101.
- ↑ Monografia ↓, s. 84–85, 100–102, 275.
- ↑ Monografia ↓, s. 245, 271–275.
- ↑ Parafia ewangelicka w Bielsku 1781–1918. W: Piotr Kenig, Grzegorz Madej: Pod znakiem Róży nad Białą. Bielsko-Biała: Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej, 2017, s. 18–22. ISBN 978-83-881055-2-4.
- ↑ Monografia ↓, s. 274.
- ↑ Pomnik Wdzięczności i Miłości. Projekt BB. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ Studnia Pastorów. Projekt BB. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ Stara szkoła ewangelicka w Bielsku. Projekt BB. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ Diecezja Cieszyńska Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP: Kontakt. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej: O uczelni. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ educaedu.pl: Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ Towarzystwo Szkolne im. Mikołaja Reja w Bielsku-Białej: Szkoły Towarzystwa Szkolnego. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 2 Towarzystwa Szkolnego im. Mikołaja Reja w Bielsku-Białej: O szkole. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej: Kontakt. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ Nowa Szkoła na Bielskim Syjonie. Projekt BB. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
- ↑ Dom Opieki SOAR. Parafia Ewangelicko-Augsburska Bielsko. [dostęp 2024-01-10]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]Bielsko-Biała. Monografia miasta: Tom III – Bielsko od wojen śląskich do zakończenia I wojny światowej (1740–1918). Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej, 2010. ISBN 978-83-60136-41-6.