Osocze krwi: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 21:08, 7 sty 2024

Osocze krwi (plazma) – zasadniczy płynny składnik krwi, w którym są zawieszone elementy morfotyczne (komórkowe). Stanowi ok. 55% objętości krwi^[1]^[2]. Osocze uzyskuje się z krwi pobranej po odwirowaniu elementów morfotycznych lub za pomocą zabiegu plazmaferezy^[3] Gdy dojdzie do krzepnięcia osocza, wydziela się skrzep, a pozostały płyn to surowica^[4].

Nazwę plazma wprowadził czeski fizjolog Jan Evangelista Purkyně; pochodzi ona od późnołacińskiego słowa plasma, a ono od starogreckiego πλάσμα plasma „kształt, odlew, obraz”^[5].

Właściwości

Osocze krwi jest płynem składającym się przede wszystkim z wody, transportującym cząsteczki niezbędne komórkom (elektrolity, białka, składniki odżywcze), ale również produkty ich przemiany materii^[1]. Z powodu zdolności krzepnięcia odgrywa podstawową rolę w hemostazie. Białka osocza pełnią różne funkcje: odpowiadają za równowagę kwasowo-zasadową, ciśnienie onkotyczne, lepkość osocza, obronę organizmu, a w przypadku głodu są źródłem aminokwasów dla komórek. Osocze ma na ogół zabarwienie słomkowe^[6], ale może przybierać także inne barwy w zależności od stanu fizjologicznego organizmu i spożytych pokarmów, np.:

zielony – u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną,
brązowy – w przypadku chorób wątroby,
żółta – w przypadku spożycia dużej ilości tłuszczu^[7].

Skład osocza człowieka:

90–92% – woda
6–8% – białka
- albuminy (ok. 58% białek osocza)
- globuliny (ok. 37% białek osocza)
  - globuliny α1
  - globuliny α2
  - globuliny β
  - globuliny γ
- fibrynogen (ok. 4% białek osocza)
- inne białka krzepnięcia krwi
- białka regulatorowe
- białka dopełniacza
inne substancje rozpuszczone
lipoproteiny: chylomikrony, HDL, IDL, LDL, VLDL
jony wapnia, sodu, potasu, żelaza, wodoru, chlorkowe, wodorowęglanowe
gazy oddechowe
składniki odżywcze (glukoza, cholesterol, aminokwasy, witaminy, kwasy tłuszczowe)
zbędne produkty metabolizmu (np. mocznik, kwas mlekowy, kreatynina, bilirubina, amoniak)^[1]^[2].

W medycynie osocze jest stosowane jako jeden z preparatów krwiopochodnych, np.:

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Anthony L.A.L. Mescher Anthony L.A.L., Histologia Junqueira. Podręcznik i atlas, wyd. XV, Wrocław: Edra Urban & Partner, 2020, s. 253–254, ISBN 978-83-66548-20-6 .
↑ ^a ^b WojciechW. Sawicki WojciechW., JacekJ. Malejczyk JacekJ., Histologia, wyd. VI uaktualnione i rozszerzone, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2020, s. 219–220, ISBN 978-83-200-4349-5 .
↑ ElżbietaE. Nowacka ElżbietaE., ZABURZENIA KRZEPNIĘCIA KRWI DLA ANESTEZJOLOGÓW, PZWL, 2014 (pol.).
↑ ZdzisławaZ. Traczyk ZdzisławaZ., 16.2.6. Osocze i płyny zewnątrzkomórkowe, [w:] WładysławW. Traczyk, AndrzejA. Trzebski (red.), Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004, s. 416, ISBN 83-200-3020-X .
↑ Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, πλάσμα [online], www.perseus.tufts.edu [dostęp 2019-11-04] .
↑ Skład krwi i funkcje składników krwi [online], www.dkms.pl [dostęp 2023-09-08] (pol.).
↑ Bawarski Czerwony Krzyż: Ein Blick in die Blutverarbeitung Wiesentheid. 2011-12-14. (niem.).

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[Mescher-1] Anthony L.A.L. Mescher Anthony L.A.L., Histologia Junqueira. Podręcznik i atlas, wyd. XV, Wrocław: Edra Urban & Partner, 2020, s. 253–254, ISBN 978-83-66548-20-6 .

[Sawicki-2] WojciechW. Sawicki WojciechW., JacekJ. Malejczyk JacekJ., Histologia, wyd. VI uaktualnione i rozszerzone, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2020, s. 219–220, ISBN 978-83-200-4349-5 .

[3] ElżbietaE. Nowacka ElżbietaE., ZABURZENIA KRZEPNIĘCIA KRWI DLA ANESTEZJOLOGÓW, PZWL, 2014 (pol.).

[Traczyk-4] ZdzisławaZ. Traczyk ZdzisławaZ., 16.2.6. Osocze i płyny zewnątrzkomórkowe, [w:] WładysławW. Traczyk, AndrzejA. Trzebski (red.), Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004, s. 416, ISBN 83-200-3020-X .

[5] Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, πλάσμα [online], www.perseus.tufts.edu [dostęp 2019-11-04] .

[6] Skład krwi i funkcje składników krwi [online], www.dkms.pl [dostęp 2023-09-08] (pol.).

[7] Bawarski Czerwony Krzyż: Ein Blick in die Blutverarbeitung Wiesentheid. 2011-12-14. (niem.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+'''Osocze krwi''' (''plazma'') – zasadniczy płynny składnik [[Krew|krwi]], w którym są zawieszone [[elementy morfotyczne krwi|elementy morfotyczne]] (komórkowe). Stanowi ok. 55% objętości krwi{{r|Mescher|Sawicki}}. Osocze uzyskuje się z krwi pobranej po odwirowaniu elementów morfotycznych lub za pomocą zabiegu [[Plazmafereza|plazmaferezy]]<ref>{{Cytuj |autor = Elżbieta Nowacka |tytuł = ZABURZENIA KRZEPNIĘCIA KRWI DLA ANESTEZJOLOGÓW |data = 2014 |wydawca = PZWL |język = pl}}</ref> Gdy dojdzie do krzepnięcia osocza, wydziela się [[skrzep]], a pozostały płyn to [[Surowica (hematologia)|surowica]]<ref name="Traczyk">{{Cytuj | redaktor= [[Władysław Traczyk]], [[Andrzej Trzebski]]| tytuł = Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej | wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL | miejsce = Warszawa | data = 2004  | isbn = 83-200-3020-X| rozdział = 16.2.6. Osocze i płyny zewnątrzkomórkowe |s=416| autor r = Zdzisława Traczyk |wydanie=3}}</ref>.
-{{Dopracować|źródła=2010-03}}
-'''Osocze krwi''' (''plazma'') – zasadniczy płynny składnik [[Krew|krwi]], w którym są zawieszone [[elementy morfotyczne krwi|elementy morfotyczne]] (komórkowe). Stanowi ok. 55% objętości krwi. Uzyskuje się je przez [[wirówka|wirowanie]] próbki krwi. Osocze po skrzepnięciu i rozpuszczeniu skrzepu nazywane jest [[Surowica (hematologia)|surowicą krwi]].
+Nazwę ''plazma'' wprowadził [[Czechy|czeski]] [[Fizjologia|fizjolog]] [[Jan Evangelista Purkyně]]; pochodzi ona od [[Łacina#Średniowiecze i nowożytność|późnołacińskiego]] słowa ''plasma'', a ono od [[Język starogrecki|starogreckiego]] πλάσμα ''plasma'' „kształt, [[Odlewnictwo|odlew]], obraz”<ref>{{Cytuj |tytuł = Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, πλάσμα |data dostępu = 2019-11-04 |opublikowany = www.perseus.tufts.edu |url = http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=pla/sma}}</ref>.
-Autorem grecko-łacińskiej nazwy ''plazma'' jest [[Czechy|czeski]] [[Fizjologia|fizjolog]] [[Jan Evangelista Purkyně]].
-Osocze także zawiera substancje zwalczające drobnoustoje chorobotwórcze.
 == Właściwości ==
-Osocze krwi jest płynem składającym się przede wszystkim z [[woda|wody]], transportującym cząsteczki niezbędne komórkom ([[elektrolit]]y, [[białka]], składniki odżywcze), ale również produkty ich [[Metabolizm|przemiany materii]]. Z powodu zdolności krzepnięcia odgrywa podstawową rolę w [[hemostaza|hemostazie]]. Białka osocza pełnią różne funkcje: odpowiadają za [[Równowaga kwasowo-zasadowa|równowagę kwasowo-zasadową]], [[ciśnienie onkotyczne]], [[lepkość]] osocza, obronę [[organizm]]u, a w przypadku głodu są źródłem [[Aminokwasy|aminokwasów]] dla komórek. Osocze ma na ogół zabarwienie słomkowe, ale może przybierać także inne barwy w zależności od stanu fizjologicznego organizmu i spożytych pokarmów, np.:
+Osocze krwi jest płynem składającym się przede wszystkim z [[woda|wody]], transportującym cząsteczki niezbędne komórkom ([[elektrolit]]y, [[białka]], składniki odżywcze), ale również produkty ich [[Metabolizm|przemiany materii]]{{r|Mescher}}. Z powodu zdolności krzepnięcia odgrywa podstawową rolę w [[hemostaza|hemostazie]]. Białka osocza pełnią różne funkcje: odpowiadają za [[Równowaga kwasowo-zasadowa|równowagę kwasowo-zasadową]], [[ciśnienie onkotyczne]], [[lepkość]] osocza, obronę [[organizm]]u, a w przypadku głodu są źródłem [[Aminokwasy|aminokwasów]] dla komórek. Osocze ma na ogół zabarwienie słomkowe<ref>{{Cytuj |tytuł = Skład krwi i funkcje składników krwi |data dostępu = 2023-09-08 |opublikowany = www.dkms.pl |url = https://www.dkms.pl/dawka-wiedzy/o-nowotworach-krwi/sklad-krwi-oraz-funkcje-skladnikow-krwi |język = pl}}</ref>, ale może przybierać także inne barwy w zależności od stanu fizjologicznego organizmu i spożytych pokarmów, np.:
 * zielony – u kobiet stosujących [[Tabletka antykoncepcyjna|antykoncepcję hormonalną]],
 * brązowy – w przypadku chorób wątroby,
-* żółta – w przypadku spożycia dużej ilości tłuszczu<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.kvcham.brk.de/Unterfranken/Rhoen-Grabfeld/aktuelles-1/ein-blick-in-die-blutverarbeitung-wiesentheid | tytuł = Ein Blick in die Blutverarbeitung Wiesentheid | autor = Bawarski Czerwony Krzyż | data = 2011-12-14 | język = de}}</ref>.
+* żółta – w przypadku spożycia dużej ilości tłuszczu<ref>{{cytuj stronę |url = https://archive.ph/20120909010608/http://www.kvcham.brk.de/Unterfranken/Rhoen-Grabfeld/aktuelles-1/ein-blick-in-die-blutverarbeitung-wiesentheid | tytuł = Ein Blick in die Blutverarbeitung Wiesentheid | autor = Bawarski Czerwony Krzyż | data = 2011-12-14 | język = de}}</ref>.
-== Skład ==
+Skład osocza człowieka:
-* 90% – woda
+* 90–92% – woda
-* 7% – [[białka]]
+* 6–8% – [[białka]]
-** [[albuminy]]
+** [[albuminy]] (ok. 58% białek osocza)
-** [[Globuliny|globuliny alfa 1]]
+** [[globuliny]] (ok. 37% białek osocza)
-** [[globuliny alfa 2]]
+***globuliny α1
-** [[globuliny beta]]
+*** globuliny α2
-** [[globuliny gamma]]
+*** globuliny β
+*** globuliny γ
+** [[fibrynogen]] (ok. 4% białek osocza)
+** inne białka krzepnięcia krwi
+** [[białka regulatorowe]]
+** [[dopełniacz (biologia)|białka dopełniacza]]
+* inne substancje rozpuszczone
+* [[lipoproteina|lipoproteiny]]: [[chylomikrony]], [[lipoproteina wysokiej gęstości|HDL]], [[IDL (medycyna)|IDL]], [[Lipoproteina niskiej gęstości|LDL]], [[Lipoproteina bardzo małej gęstości|VLDL]]
+* jony wapnia, sodu, potasu, żelaza, wodoru, chlorkowe, wodorowęglanowe
+* gazy oddechowe
+* składniki odżywcze ([[glukoza]], [[cholesterol]], [[aminokwasy]], [[witaminy]], [[kwasy tłuszczowe]])
+* zbędne produkty metabolizmu (np. [[mocznik]], [[kwas mlekowy]], [[kreatynina]], [[bilirubina]], [[amoniak]]){{r|Mescher|Sawicki}}.
+W medycynie osocze jest stosowane jako jeden z [[Preparaty krwiopochodne|preparatów krwiopochodnych]], np.:
-* 3% – związki organiczne i nieorganiczne
-* [[lipoproteina|lipoproteiny]]
-** [[lipoproteina wysokiej gęstości|HDL]]
-** [[IDL (medycyna)|IDL]]
-** [[Lipoproteina niskiej gęstości|LDL]]
-** [[Lipoproteina bardzo małej gęstości|VLDL]]
-* [[kwasy tłuszczowe]]
-* [[cholesterol]]
-* [[Triacyloglicerole|trójglicerydy]]
-* [[hormony zwierzęce|hormony]]
-* [[glukoza]]
-* [[witaminy]] rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K)
-* [[dwutlenek węgla]]
-* produkty metabolizmu białek ([[mocznik]], aminokwasy)
-* produkty metabolizmu [[Hem (biochemia)|hemu]] ([[bilirubina]] oraz [[urobilinogen]])
-* [[sole mineralne]] (Cl<sup>−</sup>, K<sup>+</sup>, Na<sup>+</sup>)
-W medycynie osocze jest stosowane jako jeden z [[Preparaty krwiopochodne|preparatów krwiopochodnych]], np.
 * [[świeżo mrożone osocze]]
 * [[osocze bogatopłytkowe]]
@@ Linia 44: / Linia 35: @@
 == Zobacz też ==
 * [[białka ostrej fazy]]
-* [[plazmafereza]]
 * [[chłonka|limfa (chłonka)]]
-* [[afera LFO]]
 * [[buforowe układy krwi]]
-{{Przypisy}}
+== Przypisy ==
+{{Przypisy|
+<ref name="Mescher">{{cytuj | autor =Anthony L. Mescher | tytuł = Histologia Junqueira. Podręcznik i atlas | wydanie = XV | wydawca = Edra Urban & Partner | miejsce = Wrocław | data = 2020 | isbn = 978-83-66548-20-6 | s = 253–254 }}</ref>
+<ref name="Sawicki">{{cytuj | autor =Wojciech Sawicki, Jacek Malejczyk | tytuł = Histologia | wydanie = VI uaktualnione i rozszerzone | wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL | miejsce = Warszawa | data = 2020 | isbn = 978-83-200-4349-5 | s = 219–220 }}</ref>
+}}
 {{Zastrzeżenia|Medycyna}}
+{{Klasyfikacja ATC|B05}}
-{{Preparaty krwiozastępcze i roztwory do wlewów}}
 {{Składniki krwi}}
+{{Kontrola autorytatywna}}
 [[Kategoria:Hematologia]]
 [[Kategoria:Preparaty krwiopochodne]]
-[[simple:Blood#Plasma]]