Przejdź do zawartości

Sierpiec: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m lit.
EmptyBot (dyskusja | edycje)
lit.
 
(Nie pokazano 41 wersji utworzonych przez 27 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Zwierzę infobox
{{Zwierzę infobox
|Nazwa zwyczajowa=Sierpiec|Łacińska=''Bucephala islandica''
|nazwa zwyczajowa = Sierpiec
|nazwa łacińska = ''Bucephala islandica''
|Typ=[[strunowce]]
|TSN = 175144
|Podtyp=[[kręgowce]]
|zoolog = ([[Johann Friedrich Gmelin|J.F. Gmelin]], 1789)
|Gromada=[[ptaki]]
|okres istnienia =
|Podgromada=[[Neornithes]]
|grafika = Barrows.goldeneye.male.010107.arp.jpg
|Nadrząd=[[neognatyczne]]
|opis grafiki = Samiec
|Rząd=[[blaszkodziobe]]
|2. grafika = Common_Goldeneye_1771.jpg
|Podrząd=
|opis 2. grafiki = Samica
|Rodzina=[[kaczkowate]]
|alt 2. grafiki =
|Podrodzina=[[kaczki]]
|typ = [[strunowce]]
|Plemię=[[tracze]]
|podtyp = [[kręgowce]]
|Gatunek=sierpiec
|gromada = [[ptaki]]
|Obrazek=Barrows.goldeneye.male.010107.arp.jpg|thumb|right|200px]]
|podgromada = [[Neornithes]]
|Zoolog=([[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789)
|infragromada = [[ptaki neognatyczne]]
| Commons= Bucephala islandica
|rząd = [[blaszkodziobe]]
|Status_IUCN=LC
|rodzina = [[kaczkowate]]
|Podgatunki=
|podrodzina = [[kaczki]]
|plemię = [[Mergini]]
|rodzaj = ''[[Bucephala]]''
|gatunek = sierpiec
|synonimy =
* ''Anas islandica'' <small>J.F. Gmelin, 1789</small>{{odn|Carboneras|1992|s=623}}
* ''Clangula islandica'' <small>(J.F. Gmelin, 1789)</small>{{r|avibase}}
* ''Glaucionetta islandica'' <small>(J.F. Gmelin, 1789)</small>{{r|avibase}}
|status IUCN = LC
|IUCN id = 22680459
|mapa występowania = Bucephala islandica map.svg
|opis mapy występowania = {{legenda|DarkOrange|lęgowiska}} {{legenda|#7137C8|występuje przez cały rok}} {{legenda|#5F8DD3|zimowiska}}
|wikispecies = Bucephala islandica
|commons = Category:Bucephala islandica
|wikisłownik = sierpiec
}}
}}
'''Sierpiec'''{{r|mk}}, gągoł północny{{odn|odn=a|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1991|s=171}} (''Bucephala islandica'') – gatunek ptaka z rodziny [[kaczkowate|kaczkowatych]] (Anatidae). Zamieszkuje Amerykę Północną i Islandię. Nie jest zagrożony wyginięciem.


== Systematyka ==
'''Sierpiec''' ''(Bucephala islandica)'' - Ptak z rodziny kaczkowatych. W locie widoczne skrzydła z czarnym rysunkiem, lot świszczący.
Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami [[Binominalne nazewnictwo gatunków|nazewnictwa binominalnego]] opisał w 1789 roku niemiecki przyrodnik [[Johann Friedrich Gmelin]] w 13. edycji [[Karol Linneusz|linneuszowskiego]] ''[[Systema Naturae]]''. Autor nadał gatunkowi nazwę ''Anas islandica'', a jako [[miejsce typowe]] wskazał [[Islandia|Islandię]]<ref name="avibase"/><ref name="oryg"/>. Obecnie sierpiec zaliczany jest do rodzaju ''[[Bucephala]]''{{r|mk|ioc}}. Nie wyróżnia się [[Podgatunek|podgatunków]]{{r|ioc}}.


== Występowanie ==
'''Wygląd''' - [[Głowa]] czarna z odcieniem koloru purpury. Między czarnym [[dziób|dziobem]] i żółtym okiem biała plama w kształcie półksiężyca. Na potylicy widać czubek z dłuższych piór. [[Brzuch]], [[szyja]], boki [[pierś]], [[ogon]] czarne, z białymi plamami. Głowa samicy i młodych brązowa; plecy, boki oraz ogon ciemne; dziób żółty do pomarańczowego.
[[Alaska]] przez zachodnią [[Kanada|Kanadę]] na południe do północno-zachodnich [[Stany Zjednoczone|USA]] i dalej na południowy wschód do stanów [[Oregon]] i [[Kolorado (stan)|Kolorado]], wschodnia Kanada (południowy [[Quebec]] i północno-wschodnia część półwyspu [[Labrador (półwysep)|Labrador]]) oraz Islandia{{r|iucn|ioc}}.


Wyjątkowo zalatuje do Polski, ze względu jednak na to, że nie ma pewności, czy były to pojawy naturalne, gatunkowi temu nadano kategorię D w [[Klasyfikacja AERC|klasyfikacji AERC]] i nie jest on zaliczany do krajowej [[awifauna|awifauny]]{{r|kfaneks}}.
'''Rozmiary''' - 40 -51 cm


== Morfologia ==
'''Zasięg, środowisko''' - Gniazda buduje w górach na zachodzie Ameryki Północnej, zachodniej [[Islandia|Islandii]].
Długość ciała 41–51 cm{{r|whatbird}}{{odn|odn=b|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1991|s=184}}, długość skrzydła 21–25 cm{{odn|odn=b|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1991|s=184}}, rozpiętość skrzydeł 67–85 cm{{odn|Sterry|Cleave|Clements|Goodfellow|2002|s=88}}, masa ciała około 1100 g{{r|whatbird}}. Samiec większy od samicy. Głowa czarna z odcieniem koloru purpury. Między czarnym [[dziób (zoologia)|dziobem]] i żółtym okiem biała plama w kształcie półksiężyca. Na potylicy widać czubek z dłuższych piór. Brzuch, szyja, boki, pierś, ogon czarne, z białymi plamami. Głowa samicy i młodych brązowa; plecy, boki oraz ogon ciemne; dziób żółty do pomarańczowego. W locie widoczne skrzydła z czarnym rysunkiem, lot świszczący.


== Ekologia ==
'''Podobne gatunki''' - [[gągoł]]
[[Plik:Bucephala islandica MHNT.ZOO.2010.11.19.1.jpg|thumb|240px|Jaja z kolekcji muzealnej]]
Ptaki [[Monogamia (biologia)|monogamiczne]]. Preferuje otwarte jeziora i oczka wodne, jeziora śródlądowe i rzeki{{r|whatbird}}. W głębi lądu, latem i jesienią, żywi się [[owady|owadami wodnymi]], [[skorupiaki|skorupiakami]] i roślinami wodnymi. Na zimowiskach odżywia się głównie skorupiakami, [[mięczaki|mięczakami]], małymi [[ryby|rybami]] i różnym materiałem roślinnym; pożywienie zdobywa nurkując z powierzchni wody{{r|whatbird}}. Gniazda pokryte puchem i [[wiechlinowate|trawą]] buduje w szczelinach skał, urwistych brzegach rzek lub na drzewach nawet do wysokości 50 m{{r|whatbird}}{{odn|odn=b|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1991|s=184}}. Samica znosi 5–15 bladoniebieskich, oliwkowych lub zielonych jaj, które wysiaduje przez okres 28–34 dni{{r|whatbird}}.


== Status i ochrona ==
[[Kategoria: Kaczkowate]]
W [[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]] [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody]] jest zaliczany do kategorii LC ([[Gatunek najmniejszej troski|najmniejszej troski]]) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji szacuje się na około 175–200 tysięcy dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny{{r|iucn}}.


== Zobacz też ==
Gosler Andrew: Atlas Ptaków Świata. MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2000. ISBN 83-7073-059-0.
* [[ptaki obserwowane w Polsce, lecz nie zaliczone do polskiej awifauny]]


== Przypisy ==
[[de: Spatelente]]
<references>
[[en: Barrow's Goldeneye]]
* <ref name=avibase>{{cytuj stronę| autor = Denis Lepage | url = http://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=PL&avibaseid=9456DEDF7E1AADF3|tytuł = Sierpiec (''Bucephala islandica'') (Gmelin, 1789)|opublikowany = Avibase|data dostępu = 2013-11-25}}</ref>
[[fr: garrot d'Islande]]
* <ref name="ioc">{{Cytuj stronę | url = https://www.worldbirdnames.org/bow/waterfowl/ | tytuł = IOC World Bird List (v12.2) | autor = F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.) | język = en | data dostępu = 2023-01-25}}</ref>
[[hu: Izlandi kerceréce]]
* <ref name="kfaneks">{{Cytuj stronę | url = http://komisjafaunistyczna.pl/aneks/ | tytuł = Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 31.12.2021, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej | opublikowany = Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego | data dostępu = 2023-01-25}}</ref>
[[nl: IJslandse brilduiker]]
* <ref name="mk">Systematyka i nazwy polskie za: {{cytuj stronę|autor = P. Mielczarek & M. Kuziemko |url = http://listaptakow.eko.uj.edu.pl/nonpasserines1.html#Mergini |tytuł = Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05)|opublikowany = Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego |praca = Kompletna lista ptaków świata|data dostępu = 2021-07-19}}</ref>
[[no: Islandsand]]
* <ref name="oryg">{{Cytuj | autor = J.F. Gmelin | tytuł = Caroli a Linné Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis | url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/2656034#page/42/mode/1up | wolumin = 1 cz. 2 | wydanie = 13 | miejsce = [[Lipsk|Lipsiae]] | data = 1789 | s = 541 | język = la}}</ref>
[[fi: Amerikantelkkä]]
* <ref name=whatbird>{{cytuj stronę | url = http://identify.whatbird.com/obj/401/overview/Barrows_Goldeneye.aspx | tytuł = Barrow's Goldeneye ''Bucephala islandica''| opublikowany = WhatBird| język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20211021041810/http://identify.whatbird.com/obj/401/overview/Barrows_Goldeneye.aspx |zarchiwizowano = 2021-10-21}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę| nazwisko= Gosler | imię= Andrew| tytuł=Atlas ptaków świata| rok= 2000| wydawca= MULTICO Oficyna Wydawnicza | miejsce=Warszawa | isbn = 83-7073-059-0}}
* {{cytuj książkę| odn = tak | autor = Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal| tytuł = Handbook of the Birds of the World|część = 1|tytuł części = Ostrich to Ducks |rozdział = Family Anatidae (Ducks, geese and Swans)| imię r = Carles | nazwisko r = Carboneras| rok = 1992|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|isbn = 84-87334-10-5|strony = |język = en}}
* {{cytuj książkę| odn = a | autor = [[Przemysław Busse]] (red.), [[Zygmunt Czarnecki (ornitolog)|Zygmunt Czarnecki]], [[Andrzej Dyrcz]], Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech | tytuł = Ptaki | tom = I|url = |rok = 1991|wydawca = Wiedza Powszechna|miejsce = Warszawa|seria = Mały słownik zoologiczny|isbn = 83-214-0563-0}}
* {{cytuj książkę| odn = b | autor = Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech | tytuł = Ptaki | tom = II|url = |rok = 1991|wydawca = Wiedza Powszechna|miejsce = Warszawa|seria = Mały słownik zoologiczny|isbn = 83-214-0563-0}}
* {{cytuj książkę |odn = {{odn/id|Sterry|Cleave|Clements|Goodfellow|2002}} | nazwisko = Sterry| imię = Paul|nazwisko2 = Cleave|imię2 = Andrew|nazwisko3 = Clements|imię3 = Andy|nazwisko4 = Goodfellow|imię4 = Peter|tytuł = Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany|wydawca = Horyzont| miejsce = Warszawa| rok = 2002| isbn = 83-7311-341-X}}

== Linki zewnętrzne ==
* {{Cytuj stronę | url = https://ebird.org/species/bargol/ | tytuł = Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy | praca = eBird | opublikowany = Cornell Lab of Ornithology | język = en}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Kaczkowate]]
[[Kategoria:Ptaki Ameryki Północnej]]
[[Kategoria:Ptaki Europy]]
[[Kategoria:Taksony opisane przez Johanna Friedricha Gmelina]]
[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1789 roku]]

Aktualna wersja na dzień 21:19, 18 lis 2023

Sierpiec
Bucephala islandica[1]
(J.F. Gmelin, 1789)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Mergini

Rodzaj

Bucephala

Gatunek

sierpiec

Synonimy
  • Anas islandica J.F. Gmelin, 1789[2]
  • Clangula islandica (J.F. Gmelin, 1789)[3]
  • Glaucionetta islandica (J.F. Gmelin, 1789)[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     występuje przez cały rok

     zimowiska

Sierpiec[5], gągoł północny[6] (Bucephala islandica) – gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje Amerykę Północną i Islandię. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1789 roku niemiecki przyrodnik Johann Friedrich Gmelin w 13. edycji linneuszowskiego Systema Naturae. Autor nadał gatunkowi nazwę Anas islandica, a jako miejsce typowe wskazał Islandię[3][7]. Obecnie sierpiec zaliczany jest do rodzaju Bucephala[5][8]. Nie wyróżnia się podgatunków[8].

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Alaska przez zachodnią Kanadę na południe do północno-zachodnich USA i dalej na południowy wschód do stanów Oregon i Kolorado, wschodnia Kanada (południowy Quebec i północno-wschodnia część półwyspu Labrador) oraz Islandia[4][8].

Wyjątkowo zalatuje do Polski, ze względu jednak na to, że nie ma pewności, czy były to pojawy naturalne, gatunkowi temu nadano kategorię D w klasyfikacji AERC i nie jest on zaliczany do krajowej awifauny[9].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 41–51 cm[10][11], długość skrzydła 21–25 cm[11], rozpiętość skrzydeł 67–85 cm[12], masa ciała około 1100 g[10]. Samiec większy od samicy. Głowa czarna z odcieniem koloru purpury. Między czarnym dziobem i żółtym okiem biała plama w kształcie półksiężyca. Na potylicy widać czubek z dłuższych piór. Brzuch, szyja, boki, pierś, ogon czarne, z białymi plamami. Głowa samicy i młodych brązowa; plecy, boki oraz ogon ciemne; dziób żółty do pomarańczowego. W locie widoczne skrzydła z czarnym rysunkiem, lot świszczący.

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Jaja z kolekcji muzealnej

Ptaki monogamiczne. Preferuje otwarte jeziora i oczka wodne, jeziora śródlądowe i rzeki[10]. W głębi lądu, latem i jesienią, żywi się owadami wodnymi, skorupiakami i roślinami wodnymi. Na zimowiskach odżywia się głównie skorupiakami, mięczakami, małymi rybami i różnym materiałem roślinnym; pożywienie zdobywa nurkując z powierzchni wody[10]. Gniazda pokryte puchem i trawą buduje w szczelinach skał, urwistych brzegach rzek lub na drzewach nawet do wysokości 50 m[10][11]. Samica znosi 5–15 bladoniebieskich, oliwkowych lub zielonych jaj, które wysiaduje przez okres 28–34 dni[10].

Status i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody jest zaliczany do kategorii LC (najmniejszej troski) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji szacuje się na około 175–200 tysięcy dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[4].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Bucephala islandica, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. Carboneras 1992 ↓, s. 623.
  3. a b c Denis Lepage: Sierpiec (Bucephala islandica) (Gmelin, 1789). Avibase. [dostęp 2013-11-25].
  4. a b c Bucephala islandica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-19].
  6. Busse i in. 1991a ↓, s. 171.
  7. J.F. Gmelin, Caroli a Linné Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 13, t. 1 cz. 2, Lipsiae 1789, s. 541 (łac.).
  8. a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2023-01-25]. (ang.).
  9. Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 31.12.2021, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-01-25].
  10. a b c d e f Barrow's Goldeneye Bucephala islandica. WhatBird. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-21)]. (ang.).
  11. a b c Busse i in. 1991b ↓, s. 184.
  12. Sterry i in. 2002 ↓, s. 88.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Andrew Gosler: Atlas ptaków świata. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2000. ISBN 83-7073-059-0.
  • Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
  • Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
  • Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
  • Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]