Przejdź do zawartości

Król elfów: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian
Paterm (dyskusja | edycje)
m Inspiracje: ilustracja
 
(Nie pokazano 31 wersji utworzonych przez 23 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Erlkoenig Jena 01.jpg|thumb|upright|Posąg Króla Elfów w [[Jena|Jenie]]]]
[[Plik:Erl king sterner.jpg|thumb|Ilustracja [[Albert Sterner|Alberta Sternera]], ok. 1910]]
'''''Król elfów''''', '''''Król olszyn''''' lub '''''Król olch''''' (oryg. ''Der Erlkönig'') – [[ballada]] [[Johann Wolfgang von Goethe|Johanna Wolfganga von Goethego]], napisana w roku 1782. Opisuje śmierć dziecka z rąk nadprzyrodzonej istoty, ducha, tytułowego króla.
[[Plik:Erl king sterner.jpg|thumb|Ilustracja Alberta Sternera, ok. 1910]]
[[Plik:Erlkoenig Schwind.jpg|thumb|Ilustracja [[Moritz von Schwind|Moritza von Schwinda]], ok. 1917]]
[[Plik:Schubert - Schumann-Heink - Erlkönig .ogg|thumb|Fragment ballady w wykonaniu [[Ernestine Schumann-Heink]] (1913)]]
'''Król Elfów''', '''Król Olszyn''' lub '''Król Olch''' (oryg. ''Der Erlkönig'') – [[ballada]] [[Johann Wolfgang von Goethe|Johanna Wolfganga von Goethego]], napisana w roku 1782. Opisuje śmierć dziecka z rąk nadprzyrodzonej istoty, ducha, tytułowego króla.


Ballada przedstawia ojca z synkiem pędzącego konno przez las późną wieczorową porą. Na początku wydaje się, że dziecko jedynie majaczy w dziwnej chorobie w obliczu zbliżającej się śmierci, lecz ostatni wers przynosi nagły zwrot – dziecko nie żyje.
Ballada przedstawia ojca z synkiem pędzącego konno przez las wieczorową porą. Na początku wydaje się, że dziecko jedynie majaczy w dziwnej chorobie, lecz ostatni wers przynosi nagły zwrot – dziecko nie żyje.


== Bibliografia ==
== Źródła ==
[[Plik:Erlkoenig Schwind.jpg|thumb|Ilustracja [[Moritz von Schwind|Moritza von Schwinda]], ok. 1917]]
* Motyw utworu pochodzi z [[Dania|duńskiej]] ballady przetłumaczonej na [[Język niemiecki|niemiecki]] przez [[Johann Gottfried Herder|Johanna Gottfrieda Herdera]], w tej wersji postać złego ducha nazywa się ''ellerkonge'', co jest inną formą ''elverkonge'', czyli ''król [[Elf (fantastyka)|elfów]]''. W wersji Herdera pojawia się jako [[Kalka (językoznawstwo)|kalka językowa]] ''Erlkönig'', oznaczająca 'króla [[Olsza|olszyn]]', 'króla olch’. (Północnoniemiecka forma rzeczownika ''die Erle'' ‘olcha’ brzmiąca ''die Eller'' stała się przyczyną pomyłki tłumacza.)
Motyw utworu pochodzi z [[Dania|duńskiej]] ballady przetłumaczonej na [[Język niemiecki|niemiecki]] przez [[Johann Gottfried Herder|Johanna Gottfrieda Herdera]], w tej wersji postać złego ducha nazywa się ''ellerkonge'', co jest inną formą ''elverkonge'', czyli ''król [[Elf (fantastyka)|elfów]]''. W wersji Herdera pojawia się jako [[Kalka (językoznawstwo)|kalka językowa]] ''Erlkönig'', oznaczająca 'króla [[Olsza|olszyn]]', 'króla olch’. (Północnoniemiecka forma rzeczownika ''die Erle'' ‘olcha’ brzmiąca ''die Eller'' stała się przyczyną pomyłki tłumacza.)


Do dziś nie rozstrzygnięto sporu o znaczenie tytułu ballady i co zatem idzie o interpretację natury tytułowego króla. Badacze nie są zgodni, czy Goethe o pomyłce Herdera wiedział, czy też odwołał się raczej do [[folklor|wierzeń ludowych]] związanych z bagnistymi terenami porośniętymi olchami i wierzbami. Miały je zamieszkiwać duchy, oddziałujące na ludzi swą zgubną mocą. Źródłem wielu [[przesąd]]ów i zabobonów były nie tylko bagna, ale również drewno olchowe, które po rozrąbaniu czerwienieje, jak gdyby krwawiło.
Do dziś nie rozstrzygnięto sporu o znaczenie tytułu ballady i co zatem idzie o interpretację natury tytułowego króla. Badacze nie są zgodni, czy Goethe o pomyłce Herdera wiedział, czy też odwołał się raczej do [[folklor|wierzeń ludowych]] związanych z bagnistymi terenami porośniętymi olchami i wierzbami. Miały je zamieszkiwać duchy, oddziałujące na ludzi swoją zgubną mocą. Źródłem wielu [[przesąd]]ów i zabobonów były nie tylko bagna, ale również drewno olchowe, które po rozrąbaniu czerwienieje, jak gdyby krwawiło.


W tradycji [[Elf (fantastyka)#Folklor niemiecki|folkloru duńskiego i niemieckiego]] postać króla elfów jest zapowiedzią śmierci, pokazuje się osobie umierającej. Badacze stojący na stanowisku, że Goethe mógł być świadomy powiązań ''Erlköniga'' z elfami, wskazują na etymologię słowa ''elf'' i jego związek ze słowem ''alb'': koszmar, zmora senna, które to także udziałem dziecka z ballady Goethego.
W tradycji [[Elf (fantastyka)#Folklor niemiecki|folkloru duńskiego i niemieckiego]] postać króla elfów jest zapowiedzią śmierci, gdyż ukazuje się osobie umierającej. Badacze stojący na stanowisku, że Goethe mógł być świadomy powiązań ''Erlköniga'' z elfami, wskazują na etymologię słowa ''elf'' i jego związek ze słowem ''alb'' (koszmar, zmora senna), co także ma związek z dzieckiem z ballady Goethego.


== Inspiracje ==
== Inspiracje ==
[[Plik:Schubert - Schumann-Heink - Erlkönig.ogg|thumb|Fragment ballady w wykonaniu [[Ernestine Schumann-Heink]] (1913)]]
Do tekstu Goethego komponowano wielokrotnie muzykę. Za najbardziej znaną uchodzi kompozycja [[Franz Schubert|Franciszka Schuberta]], op. 1 D. 328, z roku 1815. Popularna jest też wersja [[Carl Loewe|Carla Loewego]].
{{Listen
| type = music
| filename = Schubert's Erlkönig, D.328 - Michael Jackson.ogg
| title = ''Erlkönig''
| description = Pełna wersja
}}
[[Plik:Erlkoenig Jena 01.jpg|thumb|upright|Posąg króla elfów w [[Jena|Jenie]]]]
Do tekstu Goethego komponowano wielokrotnie muzykę. Za najbardziej znaną uchodzi kompozycja [[Franz Schubert|Franza Schuberta]], op. 1 D. 328, z roku 1815. Popularna jest też wersja [[Carl Loewe|Carla Loewego]].


Ballada stała się również inspiracją dla niemieckiej grupy [[Rammstein]]. W utworze ''Dalai Lama'' ojciec leci wraz z synem samolotem. W trakcie podróży syn słyszy przyzywania Władcy Nieba.
Ballada zainspirowała również niemiecką grupę [[Rammstein]]. W utworze ''Dalai Lama'' ojciec leci wraz z synem samolotem. W trakcie podróży syn słyszy przyzywania Władcy Nieba. Oprócz tego niemiecka grupa [[Obscura]] wykonująca progresywny death metal w tekście do utworu ''Incarnated'' wykorzystuje jeden z angielskich przekładów ballady. Także śląskojęzyczna grupa muzyczna [[Oberschlesien (zespół muzyczny)|Oberschlesien]] dokonała własnej interpretacji wraz z wykonaniem w języku śląskim.

Oprócz tego niemiecka grupa [[Obscura]] wykonująca progresywny death metal w tekście do utworu „Incarnated” wykorzystuje jeden z angielskich przekładów ballady.


Wiele wyrażeń z ballady weszło na stałe do świadomości Niemców i służy często jako podstawa aluzji i gier słownych. Sama ballada była też wielokrotnie parodiowana.
Wiele wyrażeń z ballady weszło na stałe do świadomości Niemców i służy często jako podstawa aluzji i gier słownych. Sama ballada była też wielokrotnie parodiowana.


Do ballady nawiązuje też tytuł powieści francuskiego pisarza [[Michel Tournier|Michela Tourniera]] – ''Król Olch'' (tytuł oryg. franc. ''Le Roi des Aulnes'', 1970), sfilmowanej przez [[Volker Schlöndorff|Volkera Schlöndorffa]] (tytuł oryg. niem. ''Der Unhold''). Książka opowiada historię Francuza zafascynowanego [[narodowy socjalizm|narodowym socjalizmem]], który prowadzi przymusową rekrutację młodych chłopców do armii. Ludność uważa go za potwora porywającego bezbronne dzieci i nazywa go ''Królem Olch''.
Do ballady nawiązuje tytuł powieści francuskiego pisarza [[Michel Tournier|Michela Tourniera]] – ''Król Olch'' (fr. ''Le Roi des Aulnes'', 1970), sfilmowanej przez [[Volker Schlöndorff|Volkera Schlöndorffa]] (niem. ''Der Unhold''). Książka opowiada historię Francuza zafascynowanego [[narodowy socjalizm|narodowym socjalizmem]], który prowadzi przymusową rekrutację młodych chłopców do armii. Ludność uważa go za potwora porywającego bezbronne dzieci i nazywa go ''Królem Olch''.


Do ballady Goethego nawiązał również Andrzej Sapkowski w ostatniej powieści sagi o Wiedźminie pt. „Pani Jeziora”. Król Elfów, przewodzący Ludowi Olch (a więc de facto Król Olch) więzi w swym świecie Cirillę, jedną z głównych bohaterek sagi.
Do ballady Goethego nawiązał również Andrzej Sapkowski w ostatniej powieści sagi o Wiedźminie ''Pani Jeziora''. Król Elfów, przewodzący Ludowi Olch (a więc de facto Król Olch) więzi w swym świecie Cirillę, jedną z głównych bohaterek sagi.


== Tekst i tłumaczenia ==
== Tekst i tłumaczenia ==
Oryginał składa się z 8 czterowersowych strof, z męskim układem rymów ''aabb'', o wyraźnym rytmie.
Oryginał składa się z 8 czterowersowych strof, z męskim układem rymów ''aabb'', o wyraźnym rytmie.


Ballada była wielokrotnie tłumaczona na język polski i funkcjonują przynajmniej trzy jej tytuły:
Ballada była wielokrotnie tłumaczona na język polski. W użyciu są przynajmniej trzy tytuły:


* ''Król Olszyn'' przekład [[Władysław Syrokomla|Władysława Syrokomli]] z roku 1856, najstarszy z przekładów, wszystkie strofy mają 12 sylab i rymują się żeńsko.
* ''Król olszyn'' przekład [[Władysław Syrokomla|Władysława Syrokomli]] z roku 1856, wszystkie strofy mają 12 sylab i rymy żeńskie
* ''Król Elfów'' przekład [[Jadwiga Gamska-Łempicka|Jadwigi Gamskiej-Łempickiej]]. Zwrotki składają się z dwóch wersów 12-sylabowych o rymach żeńskich i dwóch wersów 11-sylabowych o rymach męskich.
* ''Król elfów'' przekład [[Jadwiga Gamska-Łempicka|Jadwigi Gamskiej-Łempickiej]]. Zwrotki składają się z dwóch wersów 12-sylabowych o rymach żeńskich i dwóch wersów 11-sylabowych o rymach męskich
* ''Król Elfów'' przekład T. Piątkowskiego. Większość zwrotek 11-sylabowych o rymach żeńskich ''aabb'', z wyjątkiem dwóch pierwszych zwrotek o 7 do 9 sylabach, częściowo rymowanych męsko.
* ''Król elfów'' przekład T. Piątkowskiego. Większość zwrotek 11-sylabowych o rymach żeńskich ''aabb'', z wyjątkiem dwóch pierwszych zwrotek liczących od 7 do 9 sylab, częściowo z rymami męskimi
* ''Król Olch'' swobodny przekład [[Wisława Szymborska|Wisławy Szymborskiej]], w rytmie oryginału, wersy rymują się męsko.
* ''Król olch'' swobodny przekład [[Wisława Szymborska|Wisławy Szymborskiej]], w rytmie oryginału, wersy męskie.
* ''Król Olch'' przekład [[Antoni Libera|Antoniego Libery]], w rytmie oryginału, o rymach ''aabb''
* ''Król olch'' przekład [[Antoni Libera|Antoniego Libery]], w rytmie oryginału, o rymach ''aabb''
* ''Król Olch'' w przekładzie [[Andrzej Lam|Andrzeja Lama]].
* ''Król olch'' w przekładzie [[Andrzej Lam|Andrzeja Lama]]
* ''Król Elfów'' przekład [[Włodzimierz Lewik|Włodzimierza Lewika]]
* ''Król elfów'' przekład [[Włodzimierz Lewik|Włodzimierza Lewika]]


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
{{wikiźródła|Król Olszyn|tekst w przekładzie Władysława Syrokomli}}
{{wikiźródła}}
* [http://gutenberg.spiegel.de/buch/3670/231 Tekst oryginału w Projekcie Gutenberg-DE] {{lang|de}}
* [https://gutenberg.spiegel.de/buch/gedichte-9503/128 Tekst oryginału w Projekcie Gutenberg-DE] {{lang|de}}
* [http://knpk.ah.edu.pl/palio/html.run?_Instance=wsh-postgres&_PageID=1&_CatID=951&_LangID=1&_CheckSum=1738671304 ''Król olch'' w Kolekcji Niemieckiej Poezji Klasycznej. Przekład Andrzeja Lama]
* [http://www.recmusic.org/lieder/get_text.html?TextId=6381 Lista kompozytorów, którzy napisali muzykę do Króla Elfów] {{lang|de}}
* [https://archive.is/4J3M Lista kompozytorów, którzy napisali muzykę do ''Króla elfów''] {{lang|de}}
* [http://www.filmweb.pl/Kr%F3l,Olch,(1996),o,filmie,Film,id=5004 O filmie Volkera Schlöndorffa]
* [http://www.filmweb.pl/film/Król+Olch-1996-5004/descs O filmie Volkera Schlöndorffa]
* [http://www.antoni-libera.pl/node/26 Przekład Antoniego Libery]
* [http://www.antoni-libera.pl/node/26 Przekład Antoniego Libery]
* {{Cytuj stronę | url = http://wiersze.annet.pl/w,,10636 | tytuł = Przekład Wisławy Szymborskiej | opublikowany = wiersze.annet.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20180412161634/http://wiersze.annet.pl/w,,10636 | zarchiwizowano = 2018-04-12}}
* [http://www.mmzielonagora.pl/artykul/poetyckie-podroze-popo-2-201379.html Przekład Włodzimierza Lewika]

* [http://www.wiersze.annet.pl/w,,10636 Przekład Swobodny Wisławy Szymborskiej]
{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Niemieckie utwory literackie]]
[[Kategoria:Twórczość Johanna Wolfganga von Goethego]]
[[Kategoria:Twórczość Johanna Wolfganga von Goethego]]
[[Kategoria:Utwory literackie z 1782]]
[[Kategoria:Utwory literackie z 1782]]
[[Kategoria:Niemieckie utwory poetyckie]]

Aktualna wersja na dzień 22:43, 27 sty 2023

Ilustracja Alberta Sternera, ok. 1910

Król elfów, Król olszyn lub Król olch (oryg. Der Erlkönig) – ballada Johanna Wolfganga von Goethego, napisana w roku 1782. Opisuje śmierć dziecka z rąk nadprzyrodzonej istoty, ducha, tytułowego króla.

Ballada przedstawia ojca z synkiem pędzącego konno przez las wieczorową porą. Na początku wydaje się, że dziecko jedynie majaczy w dziwnej chorobie, lecz ostatni wers przynosi nagły zwrot – dziecko nie żyje.

Źródła

[edytuj | edytuj kod]
Ilustracja Moritza von Schwinda, ok. 1917

Motyw utworu pochodzi z duńskiej ballady przetłumaczonej na niemiecki przez Johanna Gottfrieda Herdera, w tej wersji postać złego ducha nazywa się ellerkonge, co jest inną formą elverkonge, czyli król elfów. W wersji Herdera pojawia się jako kalka językowa Erlkönig, oznaczająca 'króla olszyn', 'króla olch’. (Północnoniemiecka forma rzeczownika die Erle ‘olcha’ brzmiąca die Eller stała się przyczyną pomyłki tłumacza.)

Do dziś nie rozstrzygnięto sporu o znaczenie tytułu ballady i co zatem idzie o interpretację natury tytułowego króla. Badacze nie są zgodni, czy Goethe o pomyłce Herdera wiedział, czy też odwołał się raczej do wierzeń ludowych związanych z bagnistymi terenami porośniętymi olchami i wierzbami. Miały je zamieszkiwać duchy, oddziałujące na ludzi swoją zgubną mocą. Źródłem wielu przesądów i zabobonów były nie tylko bagna, ale również drewno olchowe, które po rozrąbaniu czerwienieje, jak gdyby krwawiło.

W tradycji folkloru duńskiego i niemieckiego postać króla elfów jest zapowiedzią śmierci, gdyż ukazuje się osobie umierającej. Badacze stojący na stanowisku, że Goethe mógł być świadomy powiązań Erlköniga z elfami, wskazują na etymologię słowa elf i jego związek ze słowem alb (koszmar, zmora senna), co także ma związek z dzieckiem z ballady Goethego.

Inspiracje

[edytuj | edytuj kod]
Fragment ballady w wykonaniu Ernestine Schumann-Heink (1913)
Pełna wersja
Posąg króla elfów w Jenie

Do tekstu Goethego komponowano wielokrotnie muzykę. Za najbardziej znaną uchodzi kompozycja Franza Schuberta, op. 1 D. 328, z roku 1815. Popularna jest też wersja Carla Loewego.

Ballada zainspirowała również niemiecką grupę Rammstein. W utworze Dalai Lama ojciec leci wraz z synem samolotem. W trakcie podróży syn słyszy przyzywania Władcy Nieba. Oprócz tego niemiecka grupa Obscura wykonująca progresywny death metal w tekście do utworu Incarnated wykorzystuje jeden z angielskich przekładów ballady. Także śląskojęzyczna grupa muzyczna Oberschlesien dokonała własnej interpretacji wraz z wykonaniem w języku śląskim.

Wiele wyrażeń z ballady weszło na stałe do świadomości Niemców i służy często jako podstawa aluzji i gier słownych. Sama ballada była też wielokrotnie parodiowana.

Do ballady nawiązuje tytuł powieści francuskiego pisarza Michela TournieraKról Olch (fr. Le Roi des Aulnes, 1970), sfilmowanej przez Volkera Schlöndorffa (niem. Der Unhold). Książka opowiada historię Francuza zafascynowanego narodowym socjalizmem, który prowadzi przymusową rekrutację młodych chłopców do armii. Ludność uważa go za potwora porywającego bezbronne dzieci i nazywa go Królem Olch.

Do ballady Goethego nawiązał również Andrzej Sapkowski w ostatniej powieści sagi o Wiedźminie Pani Jeziora. Król Elfów, przewodzący Ludowi Olch (a więc de facto Król Olch) więzi w swym świecie Cirillę, jedną z głównych bohaterek sagi.

Tekst i tłumaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Oryginał składa się z 8 czterowersowych strof, z męskim układem rymów aabb, o wyraźnym rytmie.

Ballada była wielokrotnie tłumaczona na język polski. W użyciu są przynajmniej trzy tytuły:

  • Król olszyn przekład Władysława Syrokomli z roku 1856, wszystkie strofy mają 12 sylab i rymy żeńskie
  • Król elfów przekład Jadwigi Gamskiej-Łempickiej. Zwrotki składają się z dwóch wersów 12-sylabowych o rymach żeńskich i dwóch wersów 11-sylabowych o rymach męskich
  • Król elfów przekład T. Piątkowskiego. Większość zwrotek 11-sylabowych o rymach żeńskich aabb, z wyjątkiem dwóch pierwszych zwrotek liczących od 7 do 9 sylab, częściowo z rymami męskimi
  • Król olch swobodny przekład Wisławy Szymborskiej, w rytmie oryginału, wersy męskie.
  • Król olch przekład Antoniego Libery, w rytmie oryginału, o rymach aabb
  • Król olch w przekładzie Andrzeja Lama
  • Król elfów przekład Włodzimierza Lewika

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]