Jaromil Jireš: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m drobne techniczne |
m →Kariera filmowa: drobne redakcyjne |
||
(Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Filmowiec infobox |
{{Filmowiec infobox |
||
|imię i nazwisko = Jaromil Jireš |
|imię i nazwisko = Jaromil Jireš |
||
|imię i nazwisko org = |
|||
|grafika = |
|grafika = |
||
|opis grafiki = |
|opis grafiki = |
||
|alt grafiki = |
|||
|prawdziwe imię i nazwisko = |
|prawdziwe imię i nazwisko = |
||
|imię i nazwisko urodzenia = |
|||
|data urodzenia = [[10 grudnia]] [[1935]] |
|data urodzenia = [[10 grudnia]] [[1935]] |
||
|miejsce urodzenia = [[Bratysława]] |
|miejsce urodzenia = [[Bratysława]] |
||
Linia 22: | Linia 25: | ||
== Kariera filmowa == |
== Kariera filmowa == |
||
W 1963 roku nakręcił swój pierwszy film pełnometrażowy, ''[[Pierwszy krzyk]]'' (''Křik''){{r|ct}}{{odn|Trzynadlowski|1992|s=119}}, który uczestniczył w [[Festiwal Filmowy w Cannes|festiwalu w Cannes]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.festival-cannes.com/en/films/krik |tytuł = Krik |opublikowany = [[Festiwal Filmowy w Cannes]] |język = en |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. Film ten jest opisem życia młodego małżeństwa, które spodziewa się dziecka{{r|ct}}{{odn|Trzynadlowski|1992|s=119}}. Wbrew intencjom reżysera, reżimowi krytycy wykorzystali |
W 1963 roku nakręcił swój pierwszy film pełnometrażowy, ''[[Pierwszy krzyk]]'' (''Křik''){{r|ct}}{{odn|Trzynadlowski|1992|s=119}}, który uczestniczył w [[Festiwal Filmowy w Cannes|festiwalu w Cannes]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.festival-cannes.com/en/films/krik |tytuł = Krik |opublikowany = [[Festiwal Filmowy w Cannes]] |język = en |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. Film ten jest opisem życia młodego małżeństwa, które spodziewa się dziecka{{r|ct}}{{odn|Trzynadlowski|1992|s=119}}. Mężczyzna zajmuje się naprawą telewizorów. Ukryta kamera podąża za nim podczas pracy, podpatrując sceny życia ulicznego, biurowego i prywatnego, a także rejestrując przypadkiem zasłyszane słowa i podpatrzone sytuacje. Bohater przypomina sobie sytuacje z ostatnich miesięcy, a teraźniejszość miesza się w jego myślach z przeszłością. Pojawiają się obrazy dzieci z różnych państw, fragmenty kroniki filmowej oraz zdjęcia z albumu rodzinnego, które wraz ze scenami z wędrówki miejskiej tworzą mozaikę{{odn|Hučková|2017|s=60}}. Reżyser realizuje w tym dziele współczesne nurty filmowe, głównie [[cinéma-vérité]]{{odn|Opela|2000|s=487-488}}. Wbrew intencjom reżysera, reżimowi krytycy wykorzystali film do celów propagandowych, przeciwstawiając go ''Odwadze na co dzień'' [[Evald Schorm|Evalda Schorma]], który uważali za zbyt pesymistyczny{{odn|Ciszewska|2013|s=66}}. Był to też jego pierwszy obraz nakręcony w [[Studio Filmowe Barrandov|studiu filmowym Barrandov]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.filmreference.com/Directors-Ha-Ji/Jire-Jaromil.html |tytuł = Jaromil Jireš – Director |opublikowany = Film Reference |język = en |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>, z którym współpracował do 1992 roku<ref>{{Cytuj stronę |url = https://variety.com/2001/scene/people-news/jaromil-jires-1117855848/ |tytuł = Jaromil Jires |nazwisko = Meils |imię = Cathy |data = 2001-11-14 |opublikowany = [[Variety]] |język = en |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. |
||
W 1965 roku wyreżyserował nowelę ''Romanca'', która weszła w skład filmu ''[[Perełki na dnie (film)|Perełki na dnie]]''{{odn|Ciszewska|2013|s=66}}<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.filmovyprehled.cz/en/film/396628/romance |tytuł = Romance |opublikowany = Filmový přehled |język = en |data dostępu = 2021-04-30}}</ref>, powstałego z inicjatywy Jireša{{r|gw}}. Nowela ta opowiada o miłości młodego elektryka do romskiej dziewczyny{{odn|Ciszewska|2013|s=66}} i otrzymała Grand Prix [[Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Oberhausen|festiwalu w Oberhausen]] w 1966 roku<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Czechoslovakia 1967 Yearbook |wydawca = Pragopress |miejsce = Prague |data = 1967 |strony = 135–136 |język = en}}</ref>, a także została wyróżniona przez krytyków z „Film Society Review”, którzy nazwali ją „uroczą historią miłosną”, a resztę filmu „nudną”<ref>{{Cytuj pismo |czasopismo = Film Society Review |wydawca = American Federation of Film Societies |strony = 14 |język = en |data = 1966-12}}</ref>. W tym samym roku Jireš został też wykładowcą reżyserii na FAMU{{r|ct}}. |
W 1965 roku wyreżyserował nowelę ''Romanca'', która weszła w skład filmu ''[[Perełki na dnie (film)|Perełki na dnie]]''{{odn|Ciszewska|2013|s=66}}<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.filmovyprehled.cz/en/film/396628/romance |tytuł = Romance |opublikowany = Filmový přehled |język = en |data dostępu = 2021-04-30}}</ref>, powstałego z inicjatywy Jireša{{r|gw}}. Nowela ta opowiada o miłości młodego elektryka do romskiej dziewczyny{{odn|Ciszewska|2013|s=66}} i otrzymała Grand Prix [[Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Oberhausen|festiwalu w Oberhausen]] w 1966 roku<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Czechoslovakia 1967 Yearbook |wydawca = Pragopress |miejsce = Prague |data = 1967 |strony = 135–136 |język = en}}</ref>, a także została wyróżniona przez krytyków z „Film Society Review”, którzy nazwali ją „uroczą historią miłosną”, a resztę filmu „nudną”<ref>{{Cytuj pismo |czasopismo = Film Society Review |wydawca = American Federation of Film Societies |strony = 14 |język = en |data = 1966-12}}</ref>. W tym samym roku Jireš został też wykładowcą reżyserii na FAMU{{r|ct}}. |
||
W 1968 roku na podstawie powieści [[Żart (powieść)|''Żart'']] [[Milan Kundera|Milana Kundery]] wyreżyserował [[Żart (film 1968)|film]] o tym samym tytule, do którego razem z pisarzem stworzył scenariusz{{r|ct}}. Film ten otrzymał dwie nagrody na [[Międzynarodowy Festiwal Filmowy w San Sebastián|festiwalu w San Sebastián]]{{r|gw}}: Katolickiego Biura Filmowego{{r|ct}} oraz nagrodę CIDALC{{odn|Tuduri|1992|s=113}}. Początkowo obraz zyskał też popularność w kinach, jednak niedługo później został wycofany i zakazany w kraju aż do obalenia komunizmu<ref>{{Cytuj stronę |url = https://dafilms.com/director/10259-jaromil-jires |tytuł = Jaromil Jireš (Czech Republic) |opublikowany = Doc Alliance Films |język = en |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>, a reżyser został wyrzucony z uczelni{{r|ct}}. W międzyczasie Jireš kontynuował tworzenie filmów dokumentalnych, m.in. ''Zabawa w króla'' (1967), ''Dziadek'' (1968) oraz ''Wyprawa Vincenza Moštka i Šimona Pešla z Vlčnova do Pragi A.D. 1969''{{odn|Ciszewska|2013|s=66}}. |
W 1968 roku na podstawie powieści [[Żart (powieść)|''Żart'']] [[Milan Kundera|Milana Kundery]] wyreżyserował [[Żart (film 1968)|film]] o tym samym tytule, do którego razem z pisarzem stworzył scenariusz{{r|ct}}. Film ten otrzymał dwie nagrody na [[Międzynarodowy Festiwal Filmowy w San Sebastián|festiwalu w San Sebastián]]{{r|gw}}: Katolickiego Biura Filmowego{{r|ct}} oraz nagrodę CIDALC{{odn|Tuduri|1992|s=113}}. Początkowo obraz zyskał też popularność w kinach, jednak niedługo później został wycofany i zakazany w kraju aż do obalenia komunizmu<ref>{{Cytuj stronę |url = https://dafilms.com/director/10259-jaromil-jires |tytuł = Jaromil Jireš (Czech Republic) |opublikowany = Doc Alliance Films |język = en |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>, a reżyser został wyrzucony z uczelni{{r|ct}}. W międzyczasie Jireš kontynuował tworzenie filmów dokumentalnych, m.in. ''Zabawa w króla'' (1967), ''Dziadek'' (1968) oraz ''Wyprawa Vincenza Moštka i Šimona Pešla z Vlčnova do Pragi A.D. 1969''{{odn|Ciszewska|2013|s=66}}. W swoich filmach dokumentalnych z lat 60. skupiał się głównie na folklorze Moraw południowych, tam również działa się akcja kilku jego filmów krótkometrażowych. W nieco zmienionej formie uwzględnił ten region również w filmie ''Opera ve vinici'' (1981). Od lat 70. natomiast poświęcone były sztuce: muzyce, malarstwu i architekturze{{odn|Opela|2000|s=487-488}}. |
||
Mimo represji związanych z [[Praska Wiosna|Praską Wiosną]], pozostał w kraju i zaczął tworzyć filmy, głównie dokumentalne, dla telewizji{{odn|Chansel|2001|s=205}}, jednakże brak wolności twórczej niekorzystnie wpłynął na jego zdrowie psychiczne: popadł w depresję{{r|ct}}. W 1970 roku nakręcił kolejny film, ''[[Waleria i tydzień cudów]]'', na podstawie powieści [[Vítězslav Nezval|Vítězslava Nezvala]] o tym samym tytule<ref name="csfd">{{Cytuj stronę |url = https://www.csfd.cz/tvurce/3199-jaromil-jires/ |tytuł = Jaromil Jireš |opublikowany = [[Česko-Slovenská filmová databáze]] |język = cs |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. Zdaniem [[Maria Janion|Marii Janion]], jest on swego rodzaju przeglądem dziecięcych wyobrażeń na temat własnego pochodzenia, w którym urojenia bohaterki mieszają się ze schematami melodramatu i powieści grozy{{odn|Janion|1980|s=335}}. Film opowiada o mieszkającej z babcią na wsi nastolatce, która przeżywa pierwszą w życiu menstruację (tytułowy „tydzień cudów”) oraz jest prześladowana przez wampiry. Dzieło skupia się na zmieniających się doświadczeniach świata głównej bohaterki oraz jej poglądach na sprzeczne z rzeczywistością wyobrażenia seksualne{{odn|Zipes|Greenhill|Magnus-Johnston|2016|s=141}}. W filmie pojawia się też wątek nekrofilii, przeciwstawionej młodzieńczej inicjacji bohaterki. W dojrzewaniu dziewczyny bierze udział wampir, podający się za jej ojca{{odn|Pająk|2010|s=164}} i księdza. Babcia dziewczyny pomaga mu ją uwieść w zamian za wieczną młodość. W filmie pojawia się również brat dziewczyny, będący jednocześnie jej obrońcą, jak i zalotnikiem, który najpierw kradnie dziewczynie perłowe kolczyki, by później je jej oddać{{odn|Bingham|2011|s=133}}. Obraz został nagrodzony Grand Prix festiwalu w Bergamo{{odn|Bianchi|1970|s=24}}. |
Mimo represji związanych z [[Praska Wiosna|Praską Wiosną]], pozostał w kraju i zaczął tworzyć filmy, głównie dokumentalne, dla telewizji{{odn|Chansel|2001|s=205}}, jednakże brak wolności twórczej niekorzystnie wpłynął na jego zdrowie psychiczne: popadł w depresję{{r|ct}}. W 1970 roku nakręcił kolejny film, ''[[Waleria i tydzień cudów]]'', na podstawie powieści [[Vítězslav Nezval|Vítězslava Nezvala]] o tym samym tytule<ref name="csfd">{{Cytuj stronę |url = https://www.csfd.cz/tvurce/3199-jaromil-jires/ |tytuł = Jaromil Jireš |opublikowany = [[Česko-Slovenská filmová databáze]] |język = cs |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. Zdaniem [[Maria Janion|Marii Janion]], jest on swego rodzaju przeglądem dziecięcych wyobrażeń na temat własnego pochodzenia, w którym urojenia bohaterki mieszają się ze schematami melodramatu i powieści grozy{{odn|Janion|1980|s=335}}. Film opowiada o mieszkającej z babcią na wsi nastolatce, która przeżywa pierwszą w życiu menstruację (tytułowy „tydzień cudów”) oraz jest prześladowana przez wampiry. Dzieło skupia się na zmieniających się doświadczeniach świata głównej bohaterki oraz jej poglądach na sprzeczne z rzeczywistością wyobrażenia seksualne{{odn|Zipes|Greenhill|Magnus-Johnston|2016|s=141}}. W filmie pojawia się też wątek nekrofilii, przeciwstawionej młodzieńczej inicjacji bohaterki. W dojrzewaniu dziewczyny bierze udział wampir, podający się za jej ojca{{odn|Pająk|2010|s=164}} i księdza. Babcia dziewczyny pomaga mu ją uwieść w zamian za wieczną młodość. W filmie pojawia się również brat dziewczyny, będący jednocześnie jej obrońcą, jak i zalotnikiem, który najpierw kradnie dziewczynie perłowe kolczyki, by później je jej oddać{{odn|Bingham|2011|s=133}}. Obraz został nagrodzony Grand Prix festiwalu w Bergamo{{odn|Bianchi|1970|s=24}}. |
||
W 1972 roku wyreżyserował film ''[[I pozdrawiam jaskółki]]'' na podstawie pamiętników więziennych [[Marie Kudeříková|Marii Kudeříkovej]], działającej w czeskim ruchu oporu podczas II wojny światowej<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Zelman |imię = Julia |tytuł = Czech Films about the Holocaust before and after 1968. Jaromil Jireš’s And Give My Love to the Swallows (…a pozdravuji vlastovky, 1972) |url = https://eefb.org/retrospectives/jaromil-jiress-and-give-my-love-to-the-swallows-a-pozdravuji-vlastovky-1972/?pdf=1610|czasopismo = East European Film Bulletin |wolumin = 23 |issn = 1775-3635 |język = en |data = 2012-11}}</ref>. W 1974 roku otrzymał Srebrnego Smoka na [[Krakowski Festiwal Filmowy|Krakowskim Festiwalu Filmowym]] za ''Kasiarza''<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Art and Science |czasopismo = Polish Perspectives |wolumin = 9 |strony = 76 |język = en |data = 1974}}</ref>. W 1978 roku stworzył film ''Młody mężczyzna i Moby Dick'', który rok później został zaprezentowany na [[Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie|festiwalu w Moskwie]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.moscowfilmfestival.ru/miff43/archives/?year=1979 |tytuł = 1979 ГОД |opublikowany = [[Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie]] |język = ru |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. W 1982 roku ukończył obraz ''Zaćmienie częściowe'', za który został nominowany do [[Złoty Niedźwiedź|Złotego Niedźwiedzia]] na [[33. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie|festiwalu w Berlinie]]<ref name="ct" /><ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.berlinale.de/en/archive/jahresarchive/1983/02_programm_1983/02_programm_1983.html |tytuł = Programme 1983 |opublikowany = [[Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie]] |język = en |data dostępu = 2021-04-29}}</ref> oraz zdobył Srebrnego Słonia na festiwalu w Kalkucie{{r|csfd}}. Rok później wyreżyserował ''Katapultę'', a w 1984 roku – ''Receptę na życie''{{r|csfd}}. |
W 1972 roku wyreżyserował film ''[[I pozdrawiam jaskółki]]'' na podstawie pamiętników więziennych [[Marie Kudeříková|Marii Kudeříkovej]], działającej w czeskim ruchu oporu podczas II wojny światowej{{odn|Opela|2000|s=487-488}}<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Zelman |imię = Julia |tytuł = Czech Films about the Holocaust before and after 1968. Jaromil Jireš’s And Give My Love to the Swallows (…a pozdravuji vlastovky, 1972) |url = https://eefb.org/retrospectives/jaromil-jiress-and-give-my-love-to-the-swallows-a-pozdravuji-vlastovky-1972/?pdf=1610|czasopismo = East European Film Bulletin |wolumin = 23 |issn = 1775-3635 |język = en |data = 2012-11}}</ref>. W 1974 roku otrzymał Srebrnego Smoka na [[Krakowski Festiwal Filmowy|Krakowskim Festiwalu Filmowym]] za ''Kasiarza''<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Art and Science |czasopismo = Polish Perspectives |wolumin = 9 |strony = 76 |język = en |data = 1974}}</ref>. W 1978 roku stworzył film ''Młody mężczyzna i Moby Dick'', który rok później został zaprezentowany na [[Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie|festiwalu w Moskwie]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.moscowfilmfestival.ru/miff43/archives/?year=1979 |tytuł = 1979 ГОД |opublikowany = [[Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie]] |język = ru |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. W 1982 roku ukończył obraz ''Zaćmienie częściowe'', za który został nominowany do [[Złoty Niedźwiedź|Złotego Niedźwiedzia]] na [[33. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie|festiwalu w Berlinie]]<ref name="ct" /><ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.berlinale.de/en/archive/jahresarchive/1983/02_programm_1983/02_programm_1983.html |tytuł = Programme 1983 |opublikowany = [[Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie]] |język = en |data dostępu = 2021-04-29}}</ref> oraz zdobył Srebrnego Słonia na festiwalu w Kalkucie{{r|csfd}}. Rok później wyreżyserował ''Katapultę'', a w 1984 roku – ''Receptę na życie''{{r|csfd}}. |
||
W 1986 roku nakręcił opowiadający o życiu [[Leoš Janáček|Leoša Janáčka]] film ''Lev s bílou hřívou''{{odn|Hames|2010|s=30}}. Po 1989 roku ponownie wykładał na FAMU{{r|csfd}}, a w 1993 roku został przewodniczącym Stowarzyszenia czeskich reżyserów{{r|ct}}. W 1991 roku wyreżyserował ''Labirynt'', a trzy lata później zrealizował kolejny film – ''[[Nauczyciel tańca (film 1994)|Nauczyciel tańca]]'', za który został nominowany do [[Czeski Lew|Czeskiego Lwa]] dla najlepszego reżysera<ref name="csfd" /><ref name="cl1995">{{Cytuj stronę |url = https://www.filmovaakademie.cz/cz/1995/nominace |tytuł = Český lev / 1995 / Nominace |opublikowany = Česká filmová a televizní akademie |język = cs |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>, a [[Martin Dejdar]] za rolę w nim otrzymał Czeskiego Lwa dla najlepszego aktora pierwszoplanowego{{r|cl1995}}. Ostatnim filmem Jireša był obraz ''Dvojrole'' z 1999 roku, poruszający problematykę zmiany tożsamości i związane z nią kwestie etyczne{{r|ct}}. Za rolę w tym filmie [[Tereza Brodská]] została nagrodzona Czeskim Lwem dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.filmovaakademie.cz/cz/1999/nominace |tytuł = Český lev / 1999 / Nominace |opublikowany = Česká filmová a televizní akademie |język = cs |data dostępu = 2021-04-29}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://archiv.ihned.cz/c1-744579-drzitele-oceneni-cesky-lev-za-rok-1999 |tytuł = Držitelé ocenění Český lev za rok 1999 |data = 2000-03-06 |opublikowany = [[Hospodářské noviny]] |język = cs |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. W latach 90. Jireš był też przedstawicielem Czech w funduszu wsparcia europejskiej kinematografii [[Eurimages]]{{r|idnes}}. |
W 1986 roku nakręcił opowiadający o życiu [[Leoš Janáček|Leoša Janáčka]] film ''Lev s bílou hřívou''{{odn|Hames|2010|s=30}}. Po 1989 roku ponownie wykładał na FAMU{{r|csfd}}, a w 1993 roku został przewodniczącym Stowarzyszenia czeskich reżyserów{{r|ct}}. W 1991 roku wyreżyserował ''Labirynt'', a trzy lata później zrealizował kolejny film – ''[[Nauczyciel tańca (film 1994)|Nauczyciel tańca]]'', za który został nominowany do [[Czeski Lew|Czeskiego Lwa]] dla najlepszego reżysera<ref name="csfd" /><ref name="cl1995">{{Cytuj stronę |url = https://www.filmovaakademie.cz/cz/1995/nominace |tytuł = Český lev / 1995 / Nominace |opublikowany = Česká filmová a televizní akademie |język = cs |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>, a [[Martin Dejdar]] za rolę w nim otrzymał Czeskiego Lwa dla najlepszego aktora pierwszoplanowego{{r|cl1995}}. Ostatnim filmem Jireša był obraz ''Dvojrole'' z 1999 roku, poruszający problematykę zmiany tożsamości i związane z nią kwestie etyczne{{r|ct}}. Za rolę w tym filmie [[Tereza Brodská]] została nagrodzona Czeskim Lwem dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.filmovaakademie.cz/cz/1999/nominace |tytuł = Český lev / 1999 / Nominace |opublikowany = Česká filmová a televizní akademie |język = cs |data dostępu = 2021-04-29}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://archiv.ihned.cz/c1-744579-drzitele-oceneni-cesky-lev-za-rok-1999 |tytuł = Držitelé ocenění Český lev za rok 1999 |data = 2000-03-06 |opublikowany = [[Hospodářské noviny]] |język = cs |data dostępu = 2021-04-29}}</ref>. W latach 90. Jireš był też przedstawicielem Czech w funduszu wsparcia europejskiej kinematografii [[Eurimages]]{{r|idnes}}. |
||
== Ostatnie lata życia == |
== Ostatnie lata życia == |
||
Pod koniec życia pracował nad adaptacją filmową książki ''Podivné lásky'' [[Jiří Mucha|Jiříego Muchy]], jednak nigdy jej nie nakręcił<ref name="idnes">{{Cytuj stronę |url = https://www.idnes.cz/kultura/film-televize/zemrel-reziser-jaromil-jires.A011026_112601_filmvideo_kne |tytuł = Zemřel režisér Jaromil Jireš |data = 2001-10-26 |opublikowany = [[idnes.cz|iDnes]] |język = cs |data dostępu = 2021-04-29}}</ref><ref name="dvojka">{{Cytuj stronę | url = https://dvojka.rozhlas.cz/svuj-talent-utopil-reziser-zertu-v-desitkach-bezzubych-filmu-pribehy-slavnych-7455712 | tytuł = Svůj talent utopil režisér Žertu v desítkách bezzubých filmů. Příběhy slavných: Jaromil Jireš | data = 2017-08-11 | opublikowany = Český rozhlas Dvojka | język = cs | data dostępu = 2021-06-09}}</ref>. W październiku<ref name="gw">{{Cytuj stronę |url = https://wyborcza.pl/1,75410,2475354.html?disableRedirects=true |tytuł = Smutny los „Żartu” |data = 2005-01-03 |opublikowany = [[Gazeta Wyborcza]] |data dostępu = 2021-04-29}}</ref> lub grudniu 1999 roku{{r|idnes}} w wypadku samochodowym doznał ciężkiego urazu głowy. Mimo wielu zabiegów rehabilitacyjnych, nie wrócił do pełni zdrowia. Zmarł w szpitalu uniwersyteckim w [[Motol (Praga)|praskiej dzielnicy Motol]]{{r|ct}} 24 października 2001 roku{{r|tg}}<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Fallece Jaromil Jires | czasopismo = Reforma | strony = 5 | issn = 1563-7697 | język = es | data = 2001-10-27}}</ref>. |
|||
== Życie osobiste == |
== Życie osobiste == |
||
Linia 62: | Linia 65: | ||
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Ciszewska |imię = Ewa |tytuł = Hrabal i inni. Adaptacje czeskiej literatury |url = https://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/31433/63-86%20Ciszewska.pdf |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego |miejsce = Łódź |data = 2013 |strony = 63–86 |isbn = 978-83-7525-950-6 |nazwisko2 = Nurczyńska-Fidelska (red.) |imię2 = Ewelina |rozdział = Folklor w służbie komunizmu. ''Żart'' Milana Kundery w adaptacji Jaromila Jireša |nazwisko r = Ciszewska |imię r = Ewa |doi = 10.18778/7525-950-6.05 |odn = tak}} |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Ciszewska |imię = Ewa |tytuł = Hrabal i inni. Adaptacje czeskiej literatury |url = https://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/31433/63-86%20Ciszewska.pdf |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego |miejsce = Łódź |data = 2013 |strony = 63–86 |isbn = 978-83-7525-950-6 |nazwisko2 = Nurczyńska-Fidelska (red.) |imię2 = Ewelina |rozdział = Folklor w służbie komunizmu. ''Żart'' Milana Kundery w adaptacji Jaromila Jireša |nazwisko r = Ciszewska |imię r = Ewa |doi = 10.18778/7525-950-6.05 |odn = tak}} |
||
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Hames |imię = Peter |tytuł = Czech and Slovak Cinema: Theme and Tradition |url = https://books.google.pl/books?id=1NqqBgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false |wydawca = Edinburgh University Press |miejsce = Edinburgh |data = 2010 |isbn = 978-0-7486-2082-1 |język = en | odn = tak}} |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Hames |imię = Peter |tytuł = Czech and Slovak Cinema: Theme and Tradition |url = https://books.google.pl/books?id=1NqqBgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false |wydawca = Edinburgh University Press |miejsce = Edinburgh |data = 2010 |isbn = 978-0-7486-2082-1 |język = en | odn = tak}} |
||
* {{Cytuj pismo | nazwisko = Hučková | imię = Jadwiga | tytuł = Od prawdy życia po rewoltę estetyczną. Kilka aspektów czechosłowackiej Nowej Fali | czasopismo = [[The Polish Journal of Aesthetics|Estetyka i Krytyka]] | wolumin = 44 (1/2017) | strony = 55-72 | issn = 1643-1243 | data = 2017 | url = https://pjaesthetics.uj.edu.pl/documents/138618288/138825208/eik_44_4.pdf/1f69db23-5f0a-4e18-ab54-a3c5ddce0698 | doi = 10.19205/44.17.4 | odn = tak}} |
|||
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Janion |imię = Maria |autor link = Maria Janion |tytuł = Odnawianie znaczeń |wydawca = Wydawnictwo Literackie |miejsce = Kraków |data = 1980 |isbn = 9788308002643 | odn = tak}} |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Janion |imię = Maria |autor link = Maria Janion |tytuł = Odnawianie znaczeń |wydawca = Wydawnictwo Literackie |miejsce = Kraków |data = 1980 |isbn = 9788308002643 | odn = tak}} |
||
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Pendergast | imię = Sara | tytuł = International Dictionary of Films and Filmmakers | wydawca = St. James Press | miejsce = Detroit | data = 2000 | strony = 487-488 | isbn = 9781558624498 | nazwisko2 = Pendergast (red.) | imię2 = Tom | tom = 2 | rozdział = Jireš, Jaromil | imię r = Vladimir | nazwisko r = Opela | język = en | odn = tak}} |
|||
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Bogusławska |imię = Magdalena |tytuł = Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna |url = https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/13517/P.%20Paj%C4%85k%2C%20Z%20dziej%C3%B3w%20czeskiego%20horroru%20literackiego%20i%20filmowego%20w%20czasach%20komunizmu.pdf |wydawca = Libron |miejsce = Kraków |data = 2010 |strony = 149–167 |isbn = 978-83-62196-10-4 |nazwisko2 = Grębecka (red.) |imię2 = Zuzanna |rozdział = Z dziejów czeskiego horroru literackiego i filmowego w czasach komunizmu |nazwisko r = Pająk |imię r = Patrycjusz |odn = tak}} |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Bogusławska |imię = Magdalena |tytuł = Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna |url = https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/13517/P.%20Paj%C4%85k%2C%20Z%20dziej%C3%B3w%20czeskiego%20horroru%20literackiego%20i%20filmowego%20w%20czasach%20komunizmu.pdf |wydawca = Libron |miejsce = Kraków |data = 2010 |strony = 149–167 |isbn = 978-83-62196-10-4 |nazwisko2 = Grębecka (red.) |imię2 = Zuzanna |rozdział = Z dziejów czeskiego horroru literackiego i filmowego w czasach komunizmu |nazwisko r = Pająk |imię r = Patrycjusz |odn = tak}} |
||
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Schneider |imię = Steven Jay |tytuł = 501 Movie Directors |wydawca = Barrons Educational Series |miejsce = Hauppauge |data = 2007 |isbn = 978-0-7641-6022-6 |język = en | odn = tak}} |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Schneider |imię = Steven Jay |tytuł = 501 Movie Directors |wydawca = Barrons Educational Series |miejsce = Hauppauge |data = 2007 |isbn = 978-0-7641-6022-6 |język = en | odn = tak}} |
Aktualna wersja na dzień 00:17, 11 sty 2022
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód | |
Współmałżonek |
Hana Jirešová |
Lata aktywności |
1963–1999 |
Jaromil Jireš (ur. 10 grudnia 1935 w Bratysławie, zm. 24 października 2001 w Pradze) – czeski reżyser i scenarzysta filmowy. Jeden z twórców czechosłowackiej Nowej Fali. Tworzył przede wszystkim dramaty poruszające kwestie codziennych dylematów moralnych. Ceniony za umiejętność opowiadania historii i surrealistyczne obrazy[1].
Młodość i edukacja
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w Bratysławie, jednak już od najmłodszych lat mieszkał w Pradze z matką i ciotką, którym zawdzięcza znajomość języka francuskiego[2]. Studiował na praskiej FAMU, gdzie ukończył kierunek operatorski w 1958 roku i reżyserię w 1960 roku. Już w czasie studiów zaczął reżyserować pierwsze filmy, głównie dokumentalne, m.in. Gorączka (1958) i Sala zagubionych kroków (1960)[3][2].
Kariera filmowa
[edytuj | edytuj kod]W 1963 roku nakręcił swój pierwszy film pełnometrażowy, Pierwszy krzyk (Křik)[2][4], który uczestniczył w festiwalu w Cannes[5]. Film ten jest opisem życia młodego małżeństwa, które spodziewa się dziecka[2][4]. Mężczyzna zajmuje się naprawą telewizorów. Ukryta kamera podąża za nim podczas pracy, podpatrując sceny życia ulicznego, biurowego i prywatnego, a także rejestrując przypadkiem zasłyszane słowa i podpatrzone sytuacje. Bohater przypomina sobie sytuacje z ostatnich miesięcy, a teraźniejszość miesza się w jego myślach z przeszłością. Pojawiają się obrazy dzieci z różnych państw, fragmenty kroniki filmowej oraz zdjęcia z albumu rodzinnego, które wraz ze scenami z wędrówki miejskiej tworzą mozaikę[6]. Reżyser realizuje w tym dziele współczesne nurty filmowe, głównie cinéma-vérité[7]. Wbrew intencjom reżysera, reżimowi krytycy wykorzystali film do celów propagandowych, przeciwstawiając go Odwadze na co dzień Evalda Schorma, który uważali za zbyt pesymistyczny[8]. Był to też jego pierwszy obraz nakręcony w studiu filmowym Barrandov[9], z którym współpracował do 1992 roku[10].
W 1965 roku wyreżyserował nowelę Romanca, która weszła w skład filmu Perełki na dnie[8][11], powstałego z inicjatywy Jireša[12]. Nowela ta opowiada o miłości młodego elektryka do romskiej dziewczyny[8] i otrzymała Grand Prix festiwalu w Oberhausen w 1966 roku[13], a także została wyróżniona przez krytyków z „Film Society Review”, którzy nazwali ją „uroczą historią miłosną”, a resztę filmu „nudną”[14]. W tym samym roku Jireš został też wykładowcą reżyserii na FAMU[2].
W 1968 roku na podstawie powieści Żart Milana Kundery wyreżyserował film o tym samym tytule, do którego razem z pisarzem stworzył scenariusz[2]. Film ten otrzymał dwie nagrody na festiwalu w San Sebastián[12]: Katolickiego Biura Filmowego[2] oraz nagrodę CIDALC[15]. Początkowo obraz zyskał też popularność w kinach, jednak niedługo później został wycofany i zakazany w kraju aż do obalenia komunizmu[16], a reżyser został wyrzucony z uczelni[2]. W międzyczasie Jireš kontynuował tworzenie filmów dokumentalnych, m.in. Zabawa w króla (1967), Dziadek (1968) oraz Wyprawa Vincenza Moštka i Šimona Pešla z Vlčnova do Pragi A.D. 1969[8]. W swoich filmach dokumentalnych z lat 60. skupiał się głównie na folklorze Moraw południowych, tam również działa się akcja kilku jego filmów krótkometrażowych. W nieco zmienionej formie uwzględnił ten region również w filmie Opera ve vinici (1981). Od lat 70. natomiast poświęcone były sztuce: muzyce, malarstwu i architekturze[7].
Mimo represji związanych z Praską Wiosną, pozostał w kraju i zaczął tworzyć filmy, głównie dokumentalne, dla telewizji[17], jednakże brak wolności twórczej niekorzystnie wpłynął na jego zdrowie psychiczne: popadł w depresję[2]. W 1970 roku nakręcił kolejny film, Waleria i tydzień cudów, na podstawie powieści Vítězslava Nezvala o tym samym tytule[18]. Zdaniem Marii Janion, jest on swego rodzaju przeglądem dziecięcych wyobrażeń na temat własnego pochodzenia, w którym urojenia bohaterki mieszają się ze schematami melodramatu i powieści grozy[19]. Film opowiada o mieszkającej z babcią na wsi nastolatce, która przeżywa pierwszą w życiu menstruację (tytułowy „tydzień cudów”) oraz jest prześladowana przez wampiry. Dzieło skupia się na zmieniających się doświadczeniach świata głównej bohaterki oraz jej poglądach na sprzeczne z rzeczywistością wyobrażenia seksualne[20]. W filmie pojawia się też wątek nekrofilii, przeciwstawionej młodzieńczej inicjacji bohaterki. W dojrzewaniu dziewczyny bierze udział wampir, podający się za jej ojca[21] i księdza. Babcia dziewczyny pomaga mu ją uwieść w zamian za wieczną młodość. W filmie pojawia się również brat dziewczyny, będący jednocześnie jej obrońcą, jak i zalotnikiem, który najpierw kradnie dziewczynie perłowe kolczyki, by później je jej oddać[22]. Obraz został nagrodzony Grand Prix festiwalu w Bergamo[23].
W 1972 roku wyreżyserował film I pozdrawiam jaskółki na podstawie pamiętników więziennych Marii Kudeříkovej, działającej w czeskim ruchu oporu podczas II wojny światowej[7][24]. W 1974 roku otrzymał Srebrnego Smoka na Krakowskim Festiwalu Filmowym za Kasiarza[25]. W 1978 roku stworzył film Młody mężczyzna i Moby Dick, który rok później został zaprezentowany na festiwalu w Moskwie[26]. W 1982 roku ukończył obraz Zaćmienie częściowe, za który został nominowany do Złotego Niedźwiedzia na festiwalu w Berlinie[2][27] oraz zdobył Srebrnego Słonia na festiwalu w Kalkucie[18]. Rok później wyreżyserował Katapultę, a w 1984 roku – Receptę na życie[18].
W 1986 roku nakręcił opowiadający o życiu Leoša Janáčka film Lev s bílou hřívou[28]. Po 1989 roku ponownie wykładał na FAMU[18], a w 1993 roku został przewodniczącym Stowarzyszenia czeskich reżyserów[2]. W 1991 roku wyreżyserował Labirynt, a trzy lata później zrealizował kolejny film – Nauczyciel tańca, za który został nominowany do Czeskiego Lwa dla najlepszego reżysera[18][29], a Martin Dejdar za rolę w nim otrzymał Czeskiego Lwa dla najlepszego aktora pierwszoplanowego[29]. Ostatnim filmem Jireša był obraz Dvojrole z 1999 roku, poruszający problematykę zmiany tożsamości i związane z nią kwestie etyczne[2]. Za rolę w tym filmie Tereza Brodská została nagrodzona Czeskim Lwem dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej[30][31]. W latach 90. Jireš był też przedstawicielem Czech w funduszu wsparcia europejskiej kinematografii Eurimages[32].
Ostatnie lata życia
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec życia pracował nad adaptacją filmową książki Podivné lásky Jiříego Muchy, jednak nigdy jej nie nakręcił[32][33]. W październiku[12] lub grudniu 1999 roku[32] w wypadku samochodowym doznał ciężkiego urazu głowy. Mimo wielu zabiegów rehabilitacyjnych, nie wrócił do pełni zdrowia. Zmarł w szpitalu uniwersyteckim w praskiej dzielnicy Motol[2] 24 października 2001 roku[34][35].
Życie osobiste
[edytuj | edytuj kod]Był żonaty z Haną Jirešovą, z którą miał dwoje dzieci[34]: córkę Alenę i syna Ondřeja[2].
Filmografia
[edytuj | edytuj kod]- Pierwszy krzyk (1963)
- Żart (1968)
- Waleria i tydzień cudów (1970)
- I pozdrawiam jaskółki (1972)
- Zaćmienie częściowe (1982)
- Katapulta (1983)
- Recepta na życie (1984)
- Lev s bílou hřívou (1986)
- Labirynt (1991)
- Nauczyciel tańca (1994)
- Dvojrole (1999)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Schneider 2007 ↓, s. 396.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Jaromil Jireš. Česká televize. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
- ↑ Ciszewska 2013 ↓, s. 65.
- ↑ a b Trzynadlowski 1992 ↓, s. 119.
- ↑ Krik. Festiwal Filmowy w Cannes. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
- ↑ Hučková 2017 ↓, s. 60.
- ↑ a b c Opela 2000 ↓, s. 487-488.
- ↑ a b c d Ciszewska 2013 ↓, s. 66.
- ↑ Jaromil Jireš – Director. Film Reference. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
- ↑ Cathy Meils: Jaromil Jires. Variety, 2001-11-14. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
- ↑ Romance. Filmový přehled. [dostęp 2021-04-30]. (ang.).
- ↑ a b c Smutny los „Żartu”. Gazeta Wyborcza, 2005-01-03. [dostęp 2021-04-29].
- ↑ Czechoslovakia 1967 Yearbook. Prague: Pragopress, 1967, s. 135–136. (ang.).
- ↑ „Film Society Review”, s. 14, 1966-12. American Federation of Film Societies. (ang.).
- ↑ Tuduri 1992 ↓, s. 113.
- ↑ Jaromil Jireš (Czech Republic). Doc Alliance Films. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
- ↑ Chansel 2001 ↓, s. 205.
- ↑ a b c d e Jaromil Jireš. Česko-Slovenská filmová databáze. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
- ↑ Janion 1980 ↓, s. 335.
- ↑ Zipes, Greenhill i Magnus-Johnston 2016 ↓, s. 141.
- ↑ Pająk 2010 ↓, s. 164.
- ↑ Bingham 2011 ↓, s. 133.
- ↑ Bianchi 1970 ↓, s. 24.
- ↑ Julia Zelman. Czech Films about the Holocaust before and after 1968. Jaromil Jireš’s And Give My Love to the Swallows (…a pozdravuji vlastovky, 1972). „East European Film Bulletin”. 23, 2012-11. ISSN 1775-3635. (ang.).
- ↑ Art and Science. „Polish Perspectives”. 9, s. 76, 1974. (ang.).
- ↑ 1979 ГОД. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie. [dostęp 2021-04-29]. (ros.).
- ↑ Programme 1983. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
- ↑ Hames 2010 ↓, s. 30.
- ↑ a b Český lev / 1995 / Nominace. Česká filmová a televizní akademie. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
- ↑ Český lev / 1999 / Nominace. Česká filmová a televizní akademie. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
- ↑ Držitelé ocenění Český lev za rok 1999. Hospodářské noviny, 2000-03-06. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
- ↑ a b c Zemřel režisér Jaromil Jireš. iDnes, 2001-10-26. [dostęp 2021-04-29]. (cz.).
- ↑ Svůj talent utopil režisér Žertu v desítkách bezzubých filmů. Příběhy slavných: Jaromil Jireš. Český rozhlas Dvojka, 2017-08-11. [dostęp 2021-06-09]. (cz.).
- ↑ a b Ronald Bergan: Jaromil Jires. The Guardian, 2001-11-20. [dostęp 2021-04-29]. (ang.).
- ↑ Fallece Jaromil Jires. „Reforma”, s. 5, 2001-10-27. ISSN 1563-7697. (hiszp.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Pietro Bianchi. Per Bergamo ragionamento sugli autori e sulla vittoria cecoslovacca. „Il Dramma”. 9, s. 24–25, 1970-09. (wł.).
- Adam Bingham (red.): Directory of World Cinema: East Europe. Bristol: Intellect, 2011, s. 133. ISBN 978-1-84150-464-3. (ang.).
- Dominique Chansel: Europe On-screen: Cinema and the Teaching of History. Strasbourg: Council of Europe, 2001. ISBN 978-92-871-4531-4. (ang.).
- Ewa Ciszewska: Folklor w służbie komunizmu. Żart Milana Kundery w adaptacji Jaromila Jireša. W: Ewa Ciszewska, Ewelina Nurczyńska-Fidelska (red.): Hrabal i inni. Adaptacje czeskiej literatury. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2013, s. 63–86. DOI: 10.18778/7525-950-6.05. ISBN 978-83-7525-950-6.
- Peter Hames: Czech and Slovak Cinema: Theme and Tradition. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010. ISBN 978-0-7486-2082-1. (ang.).
- Jadwiga Hučková. Od prawdy życia po rewoltę estetyczną. Kilka aspektów czechosłowackiej Nowej Fali. „Estetyka i Krytyka”. 44 (1/2017), s. 55-72, 2017. DOI: 10.19205/44.17.4. ISSN 1643-1243.
- Maria Janion: Odnawianie znaczeń. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980. ISBN 978-83-08-00264-3.
- Vladimir Opela: Jireš, Jaromil. W: Sara Pendergast, Tom Pendergast (red.): International Dictionary of Films and Filmmakers. T. 2. Detroit: St. James Press, 2000, s. 487-488. ISBN 978-1-55862-449-8. (ang.).
- Patrycjusz Pająk: Z dziejów czeskiego horroru literackiego i filmowego w czasach komunizmu. W: Magdalena Bogusławska, Zuzanna Grębecka (red.): Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna. Kraków: Libron, 2010, s. 149–167. ISBN 978-83-62196-10-4.
- Steven Jay Schneider: 501 Movie Directors. Hauppauge: Barrons Educational Series, 2007. ISBN 978-0-7641-6022-6. (ang.).
- Jan Trzynadlowski (red.): W kręgu filmu, telewizji i teatru. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 1992. ISBN 978-83-229-0608-8.
- José Luis Tuduri: San Sebastián: un festival, una historia (1967-1977). San Sebastián: Euskadiko Filmategia, 1992. ISBN 978-84-604-3080-3. (hiszp.).
- Jack David Zipes, Pauline Greenhill, Kendra Magnus-Johnston (ed.): Fairy-Tale Films Beyond Disney: International Perspectives. New York: Routledge, 2016. ISBN 978-0-415-70929-3. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jaromil Jireš w bazie Filmweb
- Jaromil Jireš w bazie IMDb (ang.)