Tekst źródłowy strony Ustrój polityczny Włoch

{{wyróżnienie|DA}}
'''Ustrój polityczny Włoch''' opiera się na uchwalonej 22 grudnia 1947 ''[[Konstytucja Włoch|Konstytucji Republiki Włoskiej]]'' oraz ustawach konstytucyjnych. [[Włochy]] są demokratyczną republiką parlamentarną z elementami [[demokracja bezpośrednia|demokracji bezpośredniej]]<ref>[[Weto ludowe]] i [[Obywatelska inicjatywa ustawodawcza|inicjatywa ludowa]].</ref><ref name="strona129">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 129 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. Na straży przestrzegania ustawy zasadniczej stoi [[Sąd Konstytucyjny (Włochy)|Sąd Konstytucyjny]]. Do głównych zasad systemu politycznego należą [[republika]]nizm, [[demokracja]], [[system parlamentarny|parlamentaryzm]], [[decentralizacja]], praworządność oraz silna pozycja praw i wolności jednostki. [[Władza ustawodawcza|Władzę ustawodawczą]] sprawuje [[bikameralizm|dwuizbowy]] [[Parlament Włoch|Parlament]], a [[Władza wykonawcza|wykonawczą]] [[Prezydenci Włoch|Prezydent Republiki]] i Rada Ministrów<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 127–129 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. Sądownictwo powszechne należy do sędziów pokoju, trybunałów zwykłych, sądów apelacyjnych i [[Sąd Kasacyjny (Włochy)|Sądu Kasacyjnego]]. Gwarantem ich autonomiczności i niezawisłości jest [[Najwyższa Rada Sądownictwa (Włochy)|Najwyższa Rada Sądownictwa]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 155–156 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. System uzupełniają sądy administracyjne – regionalne trybunały administracyjne i [[Rada Stanu (Włochy)|Rada Stanu]] oraz prokuratura, związana z sądownictwem powszechnym<ref name="strona156-157">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 156–157 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. Formalnie jednak konstytucja nie wypowiada się o [[monteskiusz]]owskiej zasadzie [[Podział władz|trójpodziału władzy]]<ref name="strona129" />. Włochy są państwem [[państwo unitarne|unitarnym]], a zarazem silnie [[decentralizacja|zdecentralizowanym]], określanym wręcz jako [[państwo zregionalizowane|zregionalizowane]]<ref name="Strona131">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 131 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. Kraj podzielony jest na dwadzieścia regionów, w tym pięć o statusie specjalnym z szerokim zakresem autonomii<ref name="strona158">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 158 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

== Konstytucja ==
{{osobny artykuł|Konstytucja Włoch}}
Włoska ustawa zasadnicza jest zaliczana do modelowych rozwiązań konstytucjonalizmu europejskiego okresu powojennego<ref name="strona128">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 128 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. Weszła w życie 1 stycznia 1948, po uprzednim uchwaleniu w dniu 22 grudnia 1947. Twórcą Konstytucji ([[język włoski|wł.]] ''Costituzione della Repubblica Italiana'') była wyłoniona w wyborach powszechnych z 2 czerwca 1946 [[Konstytuanta]] (wł. ''Assemblea Costituente della Repubblica Italiana''). Uzupełnieniem włoskiej ustawy zasadniczej są ustawy konstytucyjne, przyjmowane w takim samym trybie jak poprawki do Konstytucji. Obecna Konstytucja, na którą składa się ok. 150 artykułów, należy do najobszerniejszych spośród [[Europa|europejskich]] ustaw zasadniczych<ref name="strona127">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 127 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

Główne zasady ustrojowe zawarte w pierwszej części ustawy zasadniczej to: demokratyzm, parlamentaryzm, decentralizacja władzy, praworządność i jej gwarancje oraz prawa i wolności jednostki. Podobnie jak w przypadku [[Niemcy|Republiki Federalnej Niemiec]] przyczyną umieszczenia w konstytucji szczegółowych i rozbudowanych definicji zasad ustrojowych było dążenie do radykalnego zerwania z systemem [[faszyzm|faszystowskim]]<ref name="strona128" />.

=== Procedura zmiany ===
Włoska Konstytucja ma charakter [[konstytucja sztywna|sztywny]]. Jej zmiana wymaga nadzwyczajnej procedury w postaci dwukrotnego uchwalenia poprawek przez każdą z izb Parlamentu. Między głosowaniami w obu izbach musi minąć minimum trzy miesiące. Głosowanie w izbie wyższej obarczone jest wymogiem większości bezwzględnej. Ponadto na żądanie 20% członków jednej z izb, pięciuset tysięcy wyborców lub pięciu rad regionalnych władze zobowiązane są do zorganizowania [[referendum]] zatwierdzającego zmiany. Wnioski takie nie mogą być jednak składane, jeśli w drugim głosowaniu w każdej z izb osiągnięta została większość 2/3 głosów<ref name="strona127" />.

=== Struktura Konstytucji ===
Obecna włoska ustawa zasadnicza<ref name="strona128" /><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.cortecostituzionale.it/documenti/download/pdf/Costituzione_della_Repubblica_italiana.pdf |tytuł = Costituzione Della Repubblica Italiana |opublikowany = cortecostituzionale.it |język = it |data dostępu = 2021-02-21}}</ref> ujęta została w następującą strukturę:
* '''''Zasady Podstawowe''''' ([[język włoski|wł.]] ''Principi fondamentali'')
* '''''Prawa i Obowiązki Obywateli''''' (wł. ''Diritti e Doveri dei Cittadini'')
* '''''Ustrój Republiki''''' (wł. ''Ordinamento della Repubblica'')
** ''Parlament'' (wł. ''Il Parlamento'')
** ''Prezydent Republiki'' (wł. ''Il Presidente della Repubblica'')
** ''Rząd'' (wł. ''Il Governo'')
*** ''Rada Ministrów'' (wł. ''Il Consiglio dei Ministri'')
*** ''Administracja Publiczna'' (wł. ''La Pubblica Amministrazione'')
*** ''Organy Pomocnicze'' (wł. ''Gli organi ausiliari'')
** ''Sądownictwo'' (wł. ''La Magistratura'')
** ''Regiony, Prowincje, Gminy'' (wł. ''Le Regioni, le Province, i Comuni'')
** ''Gwarancje Konstytucyjne'' (wł. ''Garanzie Costituzionali'')
* '''''Postanowienia Przejściowe i Końcowe''''' (wł. ''Disposizioni Transitorie e Finali'').

== Sąd Konstytucyjny ==
[[Plik:Constitutional.court.of.italy.in.rome.arp.jpg|thumb|''Palazzo della Consulta'' – siedziba Sądu Konstytucyjnego]]
{{osobny artykuł|Sąd Konstytucyjny (Włochy)}}

Włoski Sąd Konstytucyjny (wł. ''Corte Costituzionale della Repubblica Italiana'', znany też jako ''Corte Costituzionale'' – ''Trybunał Konstytucyjny'') jest pierwszym powojennym trybunałem konstytucyjnym w [[Europa|Europie]]. Wbrew nazwie, zgodnie z literą Konstytucji nie stanowi on części władzy sądowniczej, lecz jest organem politycznym, funkcjonującym poza systemem sądów powszechnych<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 161 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.
W jego skład wchodzi piętnastu sędziów – pięciu nominowanych przez prezydenta, pięciu nominowanych przez obradujące wspólnie obie izby Parlamentu, trzech wybieranych przez Trybunał Kasacyjny, jeden przez Radę Stanu i jeden przez Trybunał Obrachunkowy. Dziewięcioletnia kadencja nie może być powtarzana, a funkcji sędziego Trybunału nie wolno łączyć z innymi funkcjami państwowymi<ref name="strona162">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 162 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.
Zakres kompetencji Trybunału obejmuje kontrolę procedury uchwalania i zgodności aktów normatywnych z ustawą zasadniczą, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych oraz egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej. W kwestii zgodności z zasadami Konstytucji kontroli Trybunału podlegają:
* ustawy konstytucyjne (w zakresie procedury ich uchwalania);
* ustawy zwykłe;
* dekrety i tymczasowe rozporządzenia z mocą ustawy;
* ustawy regionalne<ref name="strona162" />.

Włoski Sąd Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy:
* władzami państwa;
* państwem a regionem;
* regionami<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 163 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

Ponadto Trybunał jest organem przed którym odpowiedzialność za ''zdradę stanu lub pogwałcenie Konstytucji'' ponosi Prezydent Republiki. Procedurę postawienia go przed Trybunałem rozpoczyna Parlament na wspólnym posiedzeniu obu izb (izby wyższej i izby niższej). Uchwalenie stosownego wniosku wymaga bezwzględnej większości głosów. W tym wypadku Trybunał pracuje w składzie poszerzonym o szesnastu członków wylosowanych spośród obywateli posiadających [[bierne prawo wyborcze]] w wyborach do Senatu<ref name="strona154">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 154 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

== Parlament ==
{{osobny artykuł|Parlament Włoch}}
Włoski [[Parlament Włoch|Parlament]] ([[język włoski|wł.]] ''Parlamento Italiano'') jest [[bikameralizm|dwuizbowy]], tworzy go [[Izba Deputowanych (Włochy)|Izba Deputowanych]] (wł. ''Camera dei Deputati'') oraz [[Senat (Włochy)|Senat]] (wł. ''Senato della Repubblica''). Obie izby stanowią polityczną reprezentację suwerennego ''ludu'', wyjątkiem od tej zasady jest możliwość mianowania pięciu senatorów dożywotnich za ''wybitne zasługi''<ref name="art59">Art. 59 Konstytucji.</ref>. Parlamentarzyści reprezentują ''naród'' i nie wiążą ich żadne dyrektywy<ref>Art. 67 Konstytucji.</ref>. Obie izby mają podobną strukturę wewnętrzną, a ich członkom przysługuje [[immunitet]]<ref>Art. 68 Konstytucji.</ref> oraz prawo do wynagrodzenia<ref>Art. 69 Konstytucji.</ref><ref name="strona134">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 134 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. Jednakowe są także reguły funkcjonowania Izby Deputowanych i Senatu – jawne obrady<ref>Z zastrzeżeniem możliwości ich utajnienia.</ref>, wymóg zwykłej większości i zachowania [[kworum]] w głosowaniach oraz struktura wewnętrzna<ref name=autonazwa1>Przewodniczący, prezydium i komisje.</ref><ref name="strona135">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 135 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

=== Struktura ===
W obu izbach Parlamentu wyróżnia się z następujące elementy strukturalne:
* przewodniczących ([[Przewodniczący włoskiej Izby Deputowanych|Przewodniczący Izby Deputowanych]] – wł. ''Presidente della Camera dei deputati'' i [[Przewodniczący Senatu Włoch|Przewodniczący Senatu]] – wł. ''Presidente del Senato della Repubblica'') – reprezentują izby, kierują ich pracami, przyjmują projekty ustaw, wnioski, zapytania i interpelacje, decydują o przesyłaniu projektów do prac komisji;
* prezydia (wł. ''Presidenza'') – w skład prezydium wchodzi przewodniczący izby, czterech zastępców, trzech kwestorów i ośmiu sekretarzy. Prezydia rozstrzygają kwestie administracyjne;
* komitety (wł. ''Giunta'');
** Komitety ds. regulaminowych;
** Komitety ds. wyborczych i immunitetu;
** Komitet ds. odpowiedzialności deputowanych – w Izbie Deputowanych;
** Komitet ds. europejskich – w Senacie;
* komisje (wł. ''Commissione'') – po trzynaście dla każdej z Izb. Ich członkowie delegowani są po równej liczbie z każdej partii do danej komisji. Komisje dzielą się na:
** problemowe;
** specjalne;
** nadzwyczajne<ref name=autonazwa1 /><ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 137–138 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

=== Kadencja ===
Od 1963 okres [[Kadencja (politologia)|kadencji]] dla obu izb biegnie równolegle i wynosi równo pięć lat. Wybory do obu izb nowego parlamentu muszą się odbyć w maksymalnie 70 dni od momentu zakończenia kadencji poprzedniego parlamentu. Nowo wybrany parlament musi się spotkać w maksymalnie 20 dni od momentu wyborów. Do czasu ukonstytuowania się nowego parlamentu stary zachowuje wszystkie swoje kompetencje.

Sesje Parlamentu dzielą się na zwyczajne i nadzwyczajne. Pierwsze rozpoczynają się w pierwszy nieświąteczny dzień lutego i października, natomiast drugie wymagają inicjatywy jednego z przewodniczących izb, 1/3 członków parlamentu lub Prezydenta Republiki. Skrócenie kadencji następuje aktem Prezydenta na wniosek członków Rady Ministrów i za ich [[kontrasygnata|kontrasygnatą]]. W przypadku uruchomienia owej procedury istnieje konstytucyjny wymóg ''wysłuchania'' przewodniczących. Kadencja parlamentu nie może być przez nikogo przedłużona w czasie pokoju<ref name="strona135" />.

=== Wybory ===
Parlamentarzyści wybierani są w wyborach równych, tajnych, powszechnych, bezpośrednich i w głosowaniu osobistym<ref>Art. 48, 56, 57 i 58 Konstytucji.</ref>. Zróżnicowany jest natomiast wiek zapewniający [[prawa wyborcze]]. Do Izby Deputowanych wynosi on 18 lat ([[czynne prawo wyborcze|czynne]]) i 25 ([[bierne prawo wyborcze|bierne]]), zaś do Senatu odpowiednio 25 i 40 lat. Ponadto senatorem dożywotnim zostaje każdy były Prezydent Republiki<ref name="strona135" />.

==== Izba Deputowanych ====
[[Plik:Camera dei deputati Aula Palazzo Montecitorio Roma.jpg|thumb|Izba Deputowanych]]
{{osobny artykuł|Izba Deputowanych (Włochy)}}
Włoska Izba Deputowanych liczy 630 członków<ref name="strona134" />. Zgodnie z obowiązującą od 2006 [[ordynacja wyborcza|ordynacją wyborczą]] 12 posłów wybierają Włosi mieszkający poza granicami kraju. Wybory w okręgach jednomandatowych pozostały w okręgu [[Dolina Aosty]] (1 mandat) i [[Trydent-Górna Adyga|Trydencie-Górnej Adydze]] (5 mandatów), zaś pozostałych wybiera się w okręgach wielomandatowych. W wyborach mogą startować zarówno pojedyncze listy, jak też koalicje (na zasadzie blokowania list). W razie nieuzyskania przez partię zwycięską 340 mandatów stosuje się tzw. ''premię większościową'', która wyrównuje zdobyte przez nią miejsca w Izbie do tej liczby. Szczegółowe zasady rejestracji ugrupowań i przebiegu głosowania reguluje ordynacja z 4 sierpnia 1993, znowelizowana 21 grudnia 2005<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 135–136 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

==== Senat ====
{{osobny artykuł|Senat (Włochy)}}
Ordynacja wyborcza do Senatu z 1993 jest w swym charakterze zbliżona do ordynacji w wyborach do Izby Deputowanych. Od czasu wyborów w 2006 również do tej izby senatorów (oprócz zagranicy, a także dwóch regionów z mniejszościami językowymi) wybiera się w okręgach wielomandatowych, odpowiadających w tym wypadku regionom. Próg wyborczy funkcjonuje na poziomie okręgu i wynosi 8% dla pojedynczych ugrupowań i 20% dla koalicji. Również w przypadku Senatu funkcjonuje ''premia większościowa'', ale wynosi ona 55% i stosowana jest na poziomie okręgu, a nie całego kraju, jak w przypadku Izby Deputowanych<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 136–137 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

=== Funkcja ustawodawcza ===
Na mocy wprowadzonej w 2001 roku zmiany w Konstytucji utworzono wykaz siedemnastu zagadnień, w których Parlament otrzymał monopol prawodawczy oraz wykaz ponad dwudziestu zagadnień, w których uprawniony jest do regulowania obowiązujących w nich ''zasad podstawowych''<ref>Art. 117 Konstytucji.</ref>. Pozostałe regulacje należą do kompetencji władz regionów, co ustawa zasadnicza określa jako ''ustawodawstwo konkurencyjne''<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 138–139 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

Kompetencje i prawa Parlamentu w zakresie funkcji ustawodawczej:
* upoważnienie Prezydenta do ratyfikacji umów międzynarodowych<ref>Art. 80 Konstytucji.</ref>;
* upoważnienie Rady Ministrów do wydawania dekretów z mocą ustaw i ich przekształcanie w ustawy<ref>Art. 76 i 77 Konstytucji.</ref>;
* przekształcanie tymczasowych rozporządzeń z mocą ustawy w ustawy<ref>Art. 77 ust. 2 Konstytucji.</ref>;
* prawo [[inicjatywa ustawodawcza|inicjatywy ustawodawczej]];
* uchwalanie ustaw<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 138–141 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

=== Funkcja kontrolna ===
Kompetencje i prawa Parlamentu w zakresie funkcji kontrolnej:
* procedura odpowiedzialności ministrów przed Parlamentem<ref name=autonazwa2>Art. 95 Konstytucji.</ref>;
* udzielanie wotum zaufania Radzie Ministrów przez obie izby;
* przeprowadzanie debat i formułowanie ocen na temat poczynań Rady Ministrów;
* możliwość zarządzania dochodzeń ''w sprawach stanowiących interes publiczny''<ref>Art. 82 Konstytucji.</ref>;
* rozpatrywanie sprawozdań z kontroli wykonywania budżetu sporządzanych przez Trybunał Obrachunkowy;
* możliwość kierowania zapytań przez parlamentarzystów wobec członków Rady Ministrów w określonych sprawach;
* możliwość zgłaszania interpelacji;
* szerokie uprawnienia kontrolne stałych komisji parlamentarnych<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 142–143 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

== Rada Ministrów ==
[[Plik:Giorgia Meloni Official 2022 (cropped).jpg|thumb|upright|Premier Giorgia Meloni]]
{{osobny artykuł|Premierzy Włoch}}

=== Powoływanie i skład ===
Na czele Rady Ministrów (wł. ''Consiglio dei Ministri'') stoi powoływany przez Prezydenta Republiki [[Premierzy Włoch|premier]] (wł. ''Presidente del Consiglio dei Ministri della Repubblica Italiana''). Następnie na wniosek premiera Prezydent nominuje poszczególnych ministrów. W ciągu dziesięciu dni od powstania Rada musi uzyskać wotum zaufania ze strony obu izb Parlamentu. Swoje funkcje pełni do momentu rezygnacji, utraty parlamentarnego zaufania lub ukonstytuowania się nowego Parlamentu po wyborach parlamentarnych. W przypadku zmian w składzie rządu poszczególnych ministrów odwołuje lub powołuje Prezydent na wniosek premiera<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 144 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

Obecnie na podstawie ustawy o Radzie Ministrów z 23 sierpnia 1988 funkcjonuje dziewiętnaście resortów, ale dodatkowo w skład Rady Ministrów powoływani są przeważnie też [[Minister bez teki|ministrowie bez teki]]. Status ministra ma również szef rządu regionalnego [[Sycylia|Sycylii]]. W Radzie istnieje też urząd wicepremiera, a także komitety koordynujące pracę różnych ministerstw na danym obszarze polityki<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 145 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. Dodatkowym organem w Radzie Ministrów jest jego Prezydium, czyli urząd wspomagający premiera<ref name="strona146">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 146 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

=== Funkcje ===
Do podstawowych funkcji Rady Ministrów zalicza się:
* ustalanie ogólnych kierunków polityki i administrowania;
* działalność prawodawczą, w tym inicjatywę ustawodawczą;
* rozwiązywanie sporów kompetencyjnych między ministrami;
* kontrola i nadzór nad działalnością ministrów;
* wydawanie dekretów oraz rozporządzeń z mocą ustawy;
* uprawnienia nadzorcze wobec regionów<ref>Art. 126 i 127 Konstytucji.</ref>;
* kontrasygnowanie aktów Prezydenta<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 145–146 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

Szczególną pozycję w Radzie Ministrów zajmuje premier. Do jego podstawowych funkcji zalicza się:
* kierowanie ogólną polityką rządu<ref name=autonazwa2 />;
* przewodniczenie posiedzeniom Rady Ministrów;
* pilnowanie realizacji decyzji Rady Ministrów;
* koordynacja działań ministrów<ref name="strona146" />.

=== Odpowiedzialność ===
Za wywiązywanie się ze swych obowiązków Rada Ministrów politycznie odpowiedzialna jest przed Parlamentem. Specyfiką włoskiego systemu jest wymóg uzyskania wotum zaufania zarówno od Izby Deputowanych, jak i Senatu w osobnych procedurach. Uzyskanie wotum zaufania po raz pierwszy, przed rozpoczęciem pracy Rady Ministrów, nosi nazwę inwestytury parlamentarnej. Odrębną instytucję stanowi wotum nieufności. Wniosek o wotum nieufności może zostać zgłoszony przez minimum 10% składu jednej z izb<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 146–147 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. W związku z równorzędną pozycją Izby Deputowanych i Senatu uchwalenie wniosku już przez jedną z izb zobowiązuje rząd do ustąpienia<ref name="strona148">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 148 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.
Odpowiedzialność prawną ministrowie ponoszą przed sądami powszechnymi. Postawienie członka Rady Ministrów przed sądem związane jest z koniecznością uzyskania akceptacji wniosku sądu lub prokuratury przez Parlament<ref name="strona148" />.

=== Organy pomocnicze Rady Ministrów ===
==== Narodowa Rada Gospodarki i Pracy ====
[[Narodowa Rada Gospodarki i Pracy]] (wł. ''Consiglio Nazionale dell’Economia e del Lavoro'') jest organem reprezentującym przedstawicieli przemysłu, rolnictwa, usług oraz pracodawców i pracobiorców sektora prywatnego i publicznego. Jej członkowie pochodzą z nominacji prezydenckiej na wniosek premiera. Zadaniem Rady jest funkcja doradcza wobec Rady Ministrów i Parlamentu w kwestiach gospodarki i pracy. Ponadto jest organem opiniodawczym oraz ma prawo inicjatywy ustawodawczej<ref>Art. 99 Konstytucji.</ref><ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 148–149 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

==== Rada Stanu ====
[[Rada Stanu (Włochy)|Rada Stanu]] (wł. ''Il Consiglio di Stato'') jest naczelną instancją sądownictwa administracyjnego oraz organem doradczym wobec Rady Ministrów. Rada pracuje w dwóch formach – jako Zgromadzenie Ogólne bądź jako jedna z trzech sekcji, tworzonych dekretem prezydenckim. Istnieje konstytucyjny wymóg niezależności członków Rady Stanu od Rady Ministrów<ref>Art. 100 Konstytucji.</ref><ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 149–150 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

==== Trybunał Obrachunkowy ====
[[Trybunał Obrachunkowy (Włochy)|Trybunał Obrachunkowy]] (wł. ''Corte dei conti'') jest organem kontrolującym realizację budżetu oraz podmioty subwencjonowane z budżetu. Jego drugą funkcją jest kontrola legalności i rejestrowanie aktów wydawanych przez rząd. Ponadto Trybunał Obrachunkowy jest szczególnym rodzajem sądu administracyjnego w zakresie określonym ustawowo<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 150 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

== Prezydent Republiki ==
[[Plik:Sergio Mattarella Presidente della Repubblica Italiana.jpg|thumb|upright|Prezydent Sergio Mattarella]]
{{osobny artykuł|Prezydenci Włoch}}
Podstawowe znaczenie i charakter urzędu Prezydenta Republiki określa Konstytucja w art. 87<ref name="art87" />. Podobnie jak to jest w przypadku Trybunału Konstytucyjnego, artykuł ten nie definiuje Prezydenta jako organ [[władza wykonawcza|władzy wykonawczej]], ustawodawczej czy sądowniczej, lecz jako odrębną instytucję polityczną – głowę państwa. W trakcie normalnego funkcjonowania rządu i parlamentu uprawnienia wykonawcze prezydenta są mocno ograniczone i mają głównie charakter reprezentacyjny. Wszystkie wydane przez niego akty wymagają kontrasygnaty odpowiedniego ministra, co pozostaje w zgodzie z tradycjami systemów parlamentarnych<ref name="strona151" />. Prezydent ma jednak sporą władzę nad systemem sądów powszechnych.

W [[historia Włoch|historii Republiki Włoskiej]] na urząd Prezydenta powoływano przeważnie osoby cieszące się dużym autorytetem osobistym i politycznym. Praktyka ta wpłynęła na wzmocnienie wagi samego urzędu, przez co prezydentura włoska oceniana jest jako aktywna. Rola i znaczenie Prezydenta wzrasta w obliczu częstych we Włoszech kryzysów gabinetowych, gdy dalszy los rządu i parlamentu zależy w dużej mierze od postępowania głowy państwa<ref name="strona154" />.

=== Wybór ===
Organem dokonującym wyboru Prezydenta Republiki (wł. ''Presidente della Repubblica Italiana'') jest specjalne kolegium, w skład którego wchodzą:
* członkowie Izby Deputowanych;
* członkowie Senatu;
* delegaci rad regionalnych<ref name="strona151">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 151 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.
Liczące ponad 1000 osób zgromadzenie zwoływane jest przez Przewodniczącego Izby Deputowanych. Wybór dokonuje się większością 2/3 głosów<ref>W czwartym z kolei głosowaniu wystarczy większość bezwzględna.</ref>. Kandydować może każdy obywatel Włoch, który ukończył 50 lat. Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje wszystkim członkom kolegium. Kadencję Prezydenta Konstytucja określa na siedem lat, dopuszcza też możliwość reelekcji. Piastowanie tego urzędu wiąże się z zakazem sprawowania funkcji na innych stanowiskach. W razie niezdolności Prezydenta do wykonywania zadań, jego zastępcą staje się Przewodniczący Senatu<ref name="strona151" />.

=== Funkcje ===
Pośród funkcji Prezydenta Republiki wyodrębnia się:
* funkcję generalną – Prezydent jako głowa państwa i reprezentant jedności narodowej<ref name="art87">Art. 87 Konstytucji.</ref> (wł. ''Il capo dello Stato e representa l’unita nazionale'');
* funkcje związane z działalnością Parlamentu;
** zarządzanie wyborów<ref name="art87" />;
** ustalanie pierwszego terminu posiedzenia obu izb Parlamentu<ref name="art87" />;
** zwoływanie sesji nadzwyczajnych Parlamentu<ref>Art. 62 Konstytucji.</ref>;
** kierowanie orędzi do obu izb<ref name="art87" />;
** promulgację ustaw<ref>Art. 73 Konstytucji.</ref>;
** stosowanie weta ustawodawczego<ref>Art. 74 Konstytucji.</ref>;
** decydowanie o rozwiązaniu Parlamentu<ref>Art. 88 Konstytucji.</ref>;
** mianowanie 5 senatorów dożywotnich<ref name="art59" />;
** zarządzanie referendów<ref>Art. 75, 87 i 138 Konstytucji.</ref>;
* funkcje związane z działalnością Rady Ministrów;
** powoływanie premiera i ministrów<ref>Art. 92 Konstytucji.</ref>;
** mianowanie dalszych funkcjonariuszy administracji państwowej<ref name="art87" />;
** upoważnianie Rady Ministrów do przedstawiania projektów ustaw Parlamentowi<ref name="art87" />;
** ogłaszanie dekretów i tymczasowych rozporządzeń z mocą ustaw<ref name="art87" />;
** ratyfikacja traktatów międzynarodowych<ref>Art. 80 i 87 Konstytucji.</ref>;
** zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi i przewodniczenie Najwyższej Radzie Obrony<ref name="art87" />;
** ogłaszanie stanu wojny, uchwalanego przez Parlament<ref name="art87" />;
* funkcje związane z działalnością sądów;
** ułaskawianie lub łagodzenie kary<ref name="art87" />;
** przewodniczenie Najwyższej Radzie Sądownictwa<ref>Art. 87 i 104 Konstytucji.</ref>;
** mianowanie pięciu spośród piętnastu sędziów Sądu Konstytucyjnego<ref>Art. 153 Konstytucji.</ref>;
** mianowanie członków Zgromadzenie Plenarnego Rady Stanu oraz regionalnych trybunałów administracyjnych;
* funkcję związaną ze strukturą regionalną – prawo rozwiązywania rad regionalnych<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 152–153 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.
Ponadto Prezydent [[Pełnomocnictwo|akredytuje]] i przyjmuje [[dyplomacja|dyplomatów]] innych państw oraz nadaje odznaczenia państwowe<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Skrzydło |imię = Wiesław |tytuł = Ustroje państw współczesnych |autor r = Wiesław Skrzydło |autor2 r = Wojciech Orłowski |rozdział = Ustrój polityczny Republiki Włoskiej |wydanie = czwarte |wydawca = Wydawnictwo UMCS |miejsce = Lublin |rok = 2007 |strony = 87 |isbn = 978-83-227-2747-8}}</ref>.

=== Odpowiedzialność ===
Z odpowiedzialności politycznej przed jakimkolwiek organem zwalnia Prezydenta zasada kontrasygnaty. Prezydent odpowiada jednak za ''zdradę stanu lub pogwałcenie Konstytucji''<ref>Art. 90 Konstytucji.</ref> przed obradującym w szczególnym składzie Sądem Konstytucyjnym, na wniosek Parlamentu<ref name="strona154" />.

== Władza sądownicza ==
=== Sądownictwo powszechne ===
[[Plik:Roma-palazzaccio.jpg|thumb|''Palazzo di Giustizia'' – siedziba Sądu Kasacyjnego]]
W sprawach z zakresu [[prawo cywilne|prawa cywilnego]] orzekają:
* w I instancji;
** sędziowie pokoju (wł. ''giudice di pace'');
** ''trybunały zwykłe'' (wł. ''tribunale ordinario'') jednoosobowe;
** ''trybunały zwykłe'' kolegialne;
* w II instancji;
** ''trybunały zwykłe'' wobec sędziów pokoju;
** sądy apelacyjne wobec ''trybunałów zwykłych'';
* w III instancji;
** Sąd Kasacyjny (wł. ''Corte Suprema di Cassazione'')<ref name="Strona155">{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 155 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

W sprawach z zakresu [[prawo karne|prawa karnego]] orzekają:
* w I instancji;
** sędziowie pokoju;
** ''trybunały zwykłe'' jednoosobowe;
** ''trybunały zwykłe'' kolegialne;
** sądy przysięgłych;
* w II instancji;
** ''trybunały zwykłe'';
** sądy apelacyjne;
** sądy apelacyjne przysięgłych;
* w III instancji;
** Sąd Kasacyjny<ref name="Strona155" />.

Funkcjonowanie sądów specjalnych i nadzwyczajnych jest przez Konstytucję wykluczone<ref>Art. 102 Konstytucji.</ref>. System sądów określony jest jako ''autonomiczny i niezawisły od wszelkich innych władz''<ref name="art104">Art. 104 Konstytucji.</ref>, a sędziowie są niezawiśli, nieusuwalni i podlegający wyłącznie ustawom<ref>Art. 101, 107 i 108 Konstytucji.</ref>. Gwarantem tego stanu rzeczy jest Najwyższa Rada Sądownictwa, w skład której wchodzą:
* Prezydent Republiki;
* Prezes Trybunału Kasacyjnego;
* Generalny Prokurator Trybunału Kasacyjnego;
* 20 sędziów, w tym dwóch z Trybunału Kasacyjnego, wybieranych przez ogół włoskich sędziów;
* 10 członków wybieranych spośród profesorów prawa i adwokatów przez wspólne posiedzenie Parlamentu<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 156 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.
Sędziowie powoływani są na drodze konkursów<ref name="art104" />, a o ich nominacji decyduje Najwyższa Rada Sądownictwa<ref>Art. 105 Konstytucji.</ref>.

=== Sądownictwo administracyjne ===
Orzecznictwo w zakresie [[prawo administracyjne|prawa administracyjnego]] sprawują regionalne trybunały administracyjne oraz Rada Stanu, jako organ odwoławczy. W kompetencji trybunałów leży rozpatrywanie skarg wobec aktów administracyjnych oraz kontrola ich legalności i użyteczności oraz celowości. Uzupełnieniem systemu sądownictwa administracyjnego są szczególne sądy administracyjne, w tym Trybunał Obrachunkowy. Organem analogicznym do Najwyższej Rady Sądownictwa jest natomiast Rada Prezydialna Sądownictwa Administracyjnego<ref name="strona156-157" />.

=== Prokuratura ===
Zgodnie z Konstytucją do systemu sądownictwa włączona jest także prokuratura. Jej urzędy funkcjonują przy każdym sądzie karnym, a prokuratorzy reprezentowani są w Najwyższej Radzie Sądownictwa. Konstytucja formułuje również gwarancje niezawisłości prokuratorów<ref>Art. 107 Konstytucji.</ref> oraz nakaz wszczynania przez nich postępowań karnych<ref>Art. 112 Konstytucji.</ref><ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 157 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

== Ustrój terytorialny ==
[[Plik:Regioni of Italy with official names.png|thumb|upright=1.6|Regiony Włoch]]
{{osobny artykuł|Regiony Włoch|Prowincje Włoch}}
Republika Włoska zaliczana jest do [[decentralizacja|państw zdecentralizowanych]], przy czym zgodnie z literą konstytucji zachowuje charakter [[państwo unitarne|państwa unitarnego]]<ref>Art. 5 Konstytucji.</ref>. Obecnie Włochy dzielą się na dwadzieścia [[Regiony Włoch|regionów]], spośród których pięć to tzw. regiony specjalne<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 130 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>. Są to:
* [[Sycylia]]<ref name="Wyspa">Z przyczyn geograficznych – położenie wyspiarskie.</ref>;
* [[Sardynia]]<ref name="Wyspa" />;
* [[Trydent-Górna Adyga]]<ref>Zamieszkana przez liczną mniejszość [[język niemiecki|niemieckojęzyczną]].</ref>;
* [[Dolina Aosty]]<ref>Zamieszkana przez liczną mniejszość [[język francuski|francuskojęzyczną]].</ref>;
* [[Friuli-Wenecja Julijska]]<ref>Zamieszkana przez liczną mniejszość [[język słoweński|słoweńskojęzyczną]].</ref><ref name="strona158" />.

Regiony same uchwalają swoje statuty oraz mają szerokie kompetencje ustawodawcze i wykonawcze. Nie funkcjonuje w nich jednak odrębne sądownictwo, a ich mieszkańcy nie mają podwójnego obywatelstwa<ref name="Strona131" />. Urzędnikiem koordynującym działania regionów z administracją centralną jest Przedstawiciel [[państwo|Państwa]] do spraw Autonomii Regionalnej (odpowiada polskiemu [[wojewoda|wojewodzie]]). Władzę ustawodawczą w regionach sprawują rady regionalne (wł. ''consiglio regionale''), a wykonawczą komitety regionalne (wł. ''giunta regionale'') (odpowiadają polskim [[zarząd województwa|zarządom województwa]]). Kontrola administracyjna przypisana jest regionalnym trybunałom administracyjnym<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 160–161 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>.

== System partyjny ==
{{osobny artykuł|Partie polityczne Włoch}}
Po zakończeniu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] włoska scena polityczna zdominowana była przez trzy ugrupowania: [[Chrześcijańska Demokracja (Włochy)|Chrześcijańską Demokrację]] (wł. ''Democrazia Cristiana''), [[Włoska Partia Komunistyczna|Włoską Partię Komunistyczną]] (wł. ''Partito Comunista Italiano'') i [[Włoska Partia Socjalistyczna|Włoską Partię Socjalistyczną]] (wł. ''Partito Socialista Italiano''). Przyjęcie [[ordynacja proporcjonalna|zasady proporcjonalności w wyborach]] uniemożliwiało samodzielne rządy i skłaniało partie do wchodzenia w koalicje z mniejszymi ugrupowaniami. Podziały w Partii Socjalistycznej oraz rozwiązanie Chrześcijańskiej Demokracji i Partii Komunistycznej w latach 90. przeobraziły włoską scenę polityczną. Funkcjonujący we Włoszech [[system wielopartyjny]] określano jako charakteryzujący się niestabilnością rządów i rozdrobnieniem politycznym<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |rok = 2008 |strony = 133 |isbn = 978-83-7601-353-4}}</ref>, jednak po [[Wybory parlamentarne we Włoszech w 2008 roku|wyborach parlamentarnych w 2008]] roku, gdy dwie główne siły polityczne uzyskały łącznie ponad 80% głosów sytuacja ustabilizowała się<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/121181.html |tytuł = Włoskie marzenie o stabilizacji |autor = Piotr Kowalczuk |data = 2008-04-16 |opublikowany = rp.pl |data dostępu = 2008-04-17 |archiwum = https://web.archive.org/web/20120318195748/http://www.rp.pl/artykul/121181.html |zarchiwizowano = 2012-03-18 }}</ref>.

Obecnie dominującymi partiami we Włoszech są:
* [[Forza Italia]];
* [[Partia Demokratyczna (Włochy)|Partia Demokratyczna]] (wł. ''Partito Democratico'');
* [[Liga Północna|Liga]] (wł. ''Lega'').

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |nazwisko = Sarnecki |imię = Paweł |tytuł = Ustroje konstytucyjne państw współczesnych |autor r = Paweł Sarnecki |autor r link = Paweł Sarnecki |rozdział = Republika Włoska |wydanie = czwarte |wydawca = Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. |miejsce = Warszawa |rok = 2008 |strony = 127–163 |isbn = 978-83-7601-353-4}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Skrzydło |imię = Wiesław |tytuł = Ustroje państw współczesnych |autor r = Wiesław Skrzydło |autor2 r = Wojciech Orłowski |rozdział = Ustrój polityczny Republiki Włoskiej |wydanie = czwarte |wydawca = Wydawnictwo UMCS |miejsce = Lublin |rok = 2007 |strony = 55–91 |isbn = 978-83-227-2747-8}}

== Linki zewnętrzne ==
* [http://servat.unibe.ch/icl/it00000_.html Konstytucja Republiki Włoskiej] {{lang|en}}
* [http://www.quirinale.it/ Prezydent Republiki] {{lang|it|fr|en|de|es}}
* [http://www.governo.it/ Rada Ministrów] {{lang|it}}
* [http://www.camera.it/index.asp Izba Deputowanych] {{lang|it|en|fr}}
* [http://www.senato.it/ Senat Republiki] {{lang|it|en}}
* [http://www.cortecostituzionale.it/ Sąd Konstytucyjny] {{lang|it|en|es|fr}}
* [http://www.parties-and-elections.eu/italy.html Partie i wybory] {{lang|en}}

{{Ustroje polityczne państw Europy}}
{{Polityka Włoch}}
{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Polityka Włoch]]
[[Kategoria:Ustroje polityczne państw|Włochy]]