Tekst źródłowy strony Pieniński Pas Skałkowy

[[Plik:Kramnica i Obłazowa a1.jpg|thumb|200px|Obłazowa, Kramnica i Pieniny Spiskie]]
[[Plik:Przełom Pieniński a1.jpg|thumb|200px|Przełom Dunajca przez Pieniny]]
[[Plik:Biała Woda a1.jpg|thumb|200px|[[Smolegowa Skała]]]]
[[Plik:Geol map.png|thumb|250px|Mapa geologiczna Karpat Zachodnich – Pieniński Pas Skałkowy (ciemnoniebieski) oddziela Karpaty Zewnętrzne od Karpat Centralnych]]
'''Pieniński Pas Skałkowy''', '''Pieniński Pas Skalicowy''' – wąski pas skał, zbudowany głównie z mało odpornych na [[wietrzenie]] [[Wapień|wapieni]], [[Margiel|margli]], [[Łupek ilasty|łupków ilastych]] i [[Iłowiec (skała osadowa)|iłowców]] [[Kreda (okres)|kredowych]], wśród których występują [[Łuska (geologia)|łuski]], bryły lub [[Soczewka (geologia)|soczewy]] odporniejszych wapieni [[jura]]jskich. Wyznacza on granicę między [[Karpaty Zewnętrzne|Karpatami Zewnętrznymi]] a Karpatami Wewnętrznymi (na terenie Polski [[Centralne Karpaty Zachodnie|Karpatami Centralnymi]]). Tworzy wygięty na północ łuk o długości ok. 600 km i szerokości od kilkuset metrów do 20 km, od okolic [[Wiedeń|Wiednia]] aż po [[Karpaty Marmaroskie]] w [[Rumunia|Rumunii]]. Nie tworzy jednak zwartego masywu górskiego, ponieważ na większości swojego obszaru przykryty jest [[Trzeciorzęd|trzecio-]] i [[czwartorzęd]]owymi osadami. Miejscami wapienie jurajskie wyodrębnione w wyniku procesu [[Denudacja|denudacji]] wychodzą na powierzchnię w postaci izolowanych stromych form skalnych, na terenie [[Słowacja|Słowacji]] i [[Polska|Polski]] tworząc niewielki [[łańcuch górski]]<ref name=bir />.

Występująca w języku polskim nazwa ''Pieniński Pas Skałkowy'' wywodzi się od nazwy grupy górskiej, którą buduje w granicach Polski i jest na ogół rozszerzana na całość formacji na obszarze wszystkich krajów. W innych językach formacja ta nazywana może być zupełnie inaczej ({{w języku|sk|Pieninské bradlové pásmo}} lub ''Bradlové pásmo'', {{w języku|en|Pieniny Klippen Belt}}<ref name=bir />).

W granicach Polski ma on ok. 50 km długości i do 6 km szerokości. W jego skład wchodzą (w kierunku od zachodu na wschód): [[Skalice Nowotarskie]], [[Pieniny Spiskie]], [[Pieniny Czorsztyńskie]], [[Pieniny Właściwe]], [[Małe Pieniny]]. Rozpoczyna się w okolicach wsi [[Stare Bystre]] na zachód od [[Nowy Targ|Nowego Targu]]. Jego zachodnia część, sięgająca do [[Dursztyn]]a, to pasmo izolowanych, częściowo zalesionych skałek, wyrastających z wyrównanej powierzchni [[Kotlina Orawsko-Nowotarska|Kotliny Nowotarskiej]]<ref name=nyka />. Wśród nich najważniejsze to: [[Szeligówka (wzgórze)|Szeligówka]] 711 m, [[Skałka Rogoźnicka]] 708 m, [[Ranisberg]] 738 m, [[Cisowa Skała (Kotlina Nowotarska)|Cisowa Skała]] 686 m i [[Grzebieniowa Skała]], [[Obłazowa]] 670 m, [[Kramnica]] 688 m, [[Dursztyńskie Skałki|Skałki Dursztyńskie]]. Bardziej znana i bardziej wybitna część wschodnia tworzy masyw górski – [[Pieniny]] z najwyższym szczytem [[Wysokie Skałki]] (Wysoka; 1052 m)<ref name=bir />.

Na Słowacji do Pienińskiego Pasa Skałkowego należą m.in.: [[Brančské bradlá]] na [[Pogórze Myjawskie|Pogórzu Myjawskim]], [[Rochovica]] i [[Brodnianka]] na północ od [[Żylina|Żyliny]], [[Veľké Vreteno]], [[Steny (Góry Kisuckie)|Steny]] z [[Ľadonhora|Ľadonhorą]], Pieniny, [[Litmanowskie Skałki]], [[Jarzębiński Przełom]], [[Udolskie Skałki]], [[Slatina pri Šarišskom Jastrabí]], [[Okrúhly kopec]], [[Spiací mních]], [[Zámok]]<ref name=bir />.

Pieniński Pas Skałkowy dzieli się na wiele pomniejszych jednostek tektonicznych, ale tylko niektóre z nich ciągną się wzdłuż całego pasma. Najważniejsze to:
* [[jednostka czorsztyńska]]
* [[jednostka kysucka]]
* [[jednostka niedzicka]] lub jednostka czertezicka
* [[jednostka klapska]]
* [[jednostka orawska]]
* [[jednostka manińska]]<ref name=bir />.

Najstarsze skały pochodzą ze [[Jura|środkowej jury]] do [[Kreda (okres)|górnej kredy]]. Leżą one w pozycji normalnej, z niewielkimi [[Luka stratygraficzna|lukami stratygraficznymi]]<ref name=bir />.

Pieniński Pas Skałkowy wyróżniał już [[Stanisław Staszic]], po raz pierwszy zaś do nauki nazwę tę wprowadził węgierski geolog [[Melchior Neumayr]] w 1871 r<ref name=nyka />.

== Przypisy ==
<references responsive>
<ref name=bir>{{Cytuj |autor = [[Krzysztof Birkenmajer]] |tytuł = Przewodnik geologiczny po Pienińskim Pasie Skałkowym |wydawca = Wydawnictwa Geologiczne |miejsce = Warszawa |data = 1979 |isbn = 83-220-0038-3}}</ref>
<ref name=nyka>{{Cytuj |autor = [[Józef Nyka]] |tytuł = Pieniny |wydanie = IX |miejsce = Latchorzew |wydawca = Wyd. Trawers |data = 2006 |isbn = 83-915859-4-8}}</ref>
</references>

[[Kategoria:Karpaty]]
[[Kategoria:Geologia Karpat]]
[[Kategoria:Topografia Pienin]]
[[Kategoria:Góry Słowacji]]