Tekst źródłowy strony Pieśń o Rolandzie

[[Plik:Mort de Roland.jpg|thumb|220px|Śmierć Rolanda w bitwie pod Roncevaux, ilustracja z manuskryptu, ok. 1455-1460]]
'''Pieśń o Rolandzie''' ({{fr.|La Chanson de Roland}}) – [[Francja|francuska]] [[Pieśń (gatunek literacki)|pieśń]], najstarszy i najbardziej znany francuski [[epos rycerski]], należący do tzw. ''[[chansons de geste]]'' (pieśni o bohaterskich czynach). Utwór datowany jest na XI wiek, a znany jest z anglo-normandzkiego rękopisu oksfordzkiego z 1170. Autor jest nieznany, jedyną wzmianką o nim jest adnotacja na końcu rękopisu wspominająca osobę o imieniu Turold.

Polski przekład ''Pieśni o Rolandzie'' pochodzi z roku 1932, jego autorem jest [[Tadeusz Boy-Żeleński]].

{{Wikiźródła pobierz|Pieśń o Rolandzie (tłum. Boy, 1932)|Pieśni o Rolandzie}}

== Tło historyczne ==
Utwór opisuje starcie dwóch cywilizacji: [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]] i [[islam|muzułmańskiej]] (chociaż wykreowanej w sposób odległy od rzeczywistości), przedstawiając dzieje wyprawy wojennej [[Karol Wielki|Karola Wielkiego]] do Hiszpanii przeciw [[Saraceni|Saracenom]] w roku 778, a szczególnie [[Bitwa w wąwozie Roncevaux|bitwę w wąwozie Roncevaux]]. Wydarzenia przedstawione są w sposób poważnie odbiegający od prawdy historycznej, a znaczenie bitwy zostało wyolbrzymione (środek typowy dla ''chanson de geste''). W rzeczywistości idący w tylnej straży wojsk [[Frankowie|Franków]] [[Roland (rycerz)|Roland]], hrabia Bretanii, został zaskoczony przez oddziały [[Baskowie|Basków]], a po zaciętym starciu zabity razem z całym swoim oddziałem. Taką wersję wydarzeń, datowaną na 15 lipca 778, podaje [[Einhard]] w swojej kronice. W utworze ambitny hrabia Roland, siostrzeniec Karola, zostaje wciągnięty w zasadzkę i ponosi śmierć wraz z towarzyszącymi mu [[rycerstwo|rycerzami]]. 

== Okoliczności powstania utworu ==
Badacz średniowiecznej literatury francuskiej [[Joseph Bédier]] wysuwał tezę, iż genezy ''Pieśni o Rolandzie'' należy się doszukiwać w utworach komponowanych i wykonywanych przez tzw. ''jongleurs'' (śpiewaków) na potrzeby pielgrzymów na szlaku do [[Santiago de Compostela]], gdy mijali oni wąwóz [[Roncevaux]], a później i na innych uczęszczanych szlakach pielgrzymek. Podkreślał on istnienie na poły mitycznej figury Rolanda w kulturze ludowej Katalonii (jako Rotllà) oraz Basków. Bédier sądził też, że śpiewacy ci byli wręcz zatrudniani przez zakonników<ref name=Bedier>J. Baszkiewicz, ''Historia Francji'', ss.66-67</ref>.

Wpływ duchowieństwa na niektóre elementy eposu jest niewątpliwy (np. akcenty „religii królewskiej”). Pytanie natomiast, jakie piętno wycisnęli na epopei ''jongleurs'', ludzie z gminu, a jakie rycerstwo i jego tradycje. Epos stanowił odbicie świata rycerskiego; opiewał niezłomność, bohaterstwo, wytrwałość<ref name=Bedier/>.

== Przegląd treści ==
Utwór podzielony jest na cztery części:
* od 1 do 79 strofy ([[laisse]]) – Ganelon, zazdrosny o stosunek Karola Wielkiego do Rolanda, decyduje się na zdradę swojego władcy. Wchodzi w zmowę z kalifem Saracenów Marsylem.
* od 80 do 176 strofy – opis bitwy pod Roncevaux. Roland, zaskoczony przez oddział Saracenów, odmawia wezwania pomocy Karola Wielkiego mimo rad rozważnego przyjaciela, hrabiego Oliwiera. W bitwie giną wszyscy członkowie straży tylnej, w tym Roland (wezwawszy pomoc w momencie, gdy nie jest ona już w stanie nic zmienić), Oliwier i arcybiskup Turpin.
* od 177 do 266 strofy – wojska Karola Wielkiego docierają na pole bitwy, dochodzi do ponownego starcia z Saracenami, tym razem całkowicie zwycięskiego dla Franków.
* od 267 do 291 strofy – po zwycięskiej bitwie schwytani Saraceni zostają straceni lub zmuszeni do przejścia na chrześcijaństwo, a Ganelon skazany na śmierć przez rozerwanie końmi.

''Pieśń'' oddaje ideały rycerza chrześcijańskiego. Występują w niej postaci charakterystyczne dla tego typu eposu:
* władca (Karol Wielki, majestatyczny i dysponujący władzą pochodzącą od [[Bóg|Boga]], obrońca wiary)
* rycerz (Roland, dzielny i wierny władcy, ginie w walce w obronie wiary, a [[anioł]]owie zanoszą jego duszę do [[Eden (raj)|Raju]])
* kobieta (Oda, narzeczona rycerza; umiera na wieść o śmierci ukochanego)
* zdrajca ([[Ganelon]], ojczym Rolanda)

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |autor=Jan Baszkiewicz |tytuł=Historia Francji |wydawca=Zakład Narodowy im. Ossolińskich |rok=1978}}
* {{cytuj książkę |tytuł=Pieśń o Rolandzie |inni=Tadeusz Żeleński, Krystyna Kasprzyk (tłum.) |wydawca=Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce=Warszawa |rok=1959}}

== Linki zewnętrzne ==
{{wikicytaty|z Pieśni o Rolandzie|Pieśń o Rolandzie}}
* {{wolnelektury|Pieśń o Rolandzie|piesn-o-rolandzie}}
* [https://polona.pl/search/?query=Pie%C5%9B%C5%84_o_Rolandzie&filters=public:1,hasTextContent:0 Polskie wydania utworu] w bibliotece [[Polona]]

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Średniowieczne utwory w języku francuskim]]
[[Kategoria:Francuskie eposy]]
[[Kategoria:Utwory literackie, których akcja toczy się w średniowieczu]]