Tekst źródłowy strony Ozimek

{{Inne znaczenia|miasta|[[Ozimek (ujednoznacznienie)]]}}
{{Polskie miasto infobox
 |nazwa                     = Ozimek
 |dopełniacz nazwy          = Ozimka
 |zdjęcie                   = OZIMEK most żelazny (1).jpg
 |opis zdjęcia              = [[Most wiszący w Ozimku|Most]] na rzece [[Mała Panew]]
 |herb                      = POL Ozimek COA.svg
 |flaga                     = POL Ozimek Flag.svg
 |dewiza                    = 
 |województwo               = opolskie
 |powiat                    = [[Powiat opolski (województwo opolskie)|opolski]]
 |gmina                     = [[Ozimek (gmina)|Ozimek]]
 |aglomeracja               = opolska
 |data założenia            = 
 |prawa miejskie            = 1962
 |stanowisko zarządzającego = 
 |zarządzający              = Mirosław Wieszołek
 |powierzchnia              = 3,25
 |wysokość                  = 
 |rok                       = 30.06.2016
 |liczba ludności           = 8959<ref name="populacja2016">{{Polska w liczbach|id=Ozimek|nazwa=Ozimek w liczbach|data dostępu=11 stycznia 2016}}</ref>
 |gęstość zaludnienia       = 2756,6
 |strefa numeracyjna        = +48 77
 |kod pocztowy              = 46-040
 |tablice rejestracyjne     = OPO
 |kod mapy                  = Ozimek (gmina)
 |współrzędne               = 50°40′49″N 18°12′36″E
 |TERYT                     = 1609084
 |SIMC                      = 0965849
 |hasło promocyjne          = 
 |adres urzędu miasta       = ul. ks. Jana Dzierżona 4b<br />46-040 Ozimek
 |commons                   = Category:Ozimek
 |wikinews                  = 
 |wikicytaty                = 
 |wikisłownik               = 
 |www                       = http://www.ozimek.pl/
 |bip                       = http://bip.ozimek.pl/
}}
'''Ozimek''' ([[Niemieckie nazwy miejscowości i ich części w Polsce|niem.]] ''Malapane''<ref name="MP">Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i [[Ministerstwo Ziem Odzyskanych|Ziem Odzyskanych]] z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości ({{Monitor Polski|1946|142|262}}).</ref>) – [[miasto]] w [[Województwo opolskie|województwie opolskim]], w [[Powiat opolski (województwo opolskie)|powiecie opolskim]], w odległości ok. 21&nbsp;km na wschód od [[Opole|Opola]]. Ozimek położony jest nad rzeką [[Mała Panew|Małą Panwią]] (prawy dopływ [[Odra|Odry]]), na [[Równina Opolska|Równinie Opolskiej]], na pograniczu [[Nizina Śląska|Niziny]] i [[Wyżyna Śląska|Wyżyny Śląskiej]], na [[Górny Śląsk|Górnym Śląsku]], w odległości 10&nbsp;km od kompleksu [[Jezioro Turawskie|jezior turawskich]]. Rozciąga się pomiędzy [[droga krajowa nr 46 (Polska)|drogą krajową nr 46]] a linią kolejową [[Linia kolejowa nr 144|nr 144]]<ref name=ooim>{{Cytuj książkę |nazwisko = Senska |imię = Androna |tytuł = Ozimek. Oficjalny informator miejski |inni = kolegium redakcyjne |wydawca = Wydawnictwo „Journal” Sp. z o.o. |miejsce = Bydgoszcz |rok = 1993}}</ref>.

Miejscowość jest siedzibą [[Ozimek (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Ozimek]]. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] należała administracyjnie do [[Województwo opolskie (1975–1998)|województwa opolskiego]].

Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 8959 mieszkańców<ref name="populacja2016" />.

== Nazwa ==
Osada początkowo nosiła nazwę po rzece, czyli Mał(a)pądew, później Małpanew (stąd niemiecka nazwa ''Malapane'') i Mała Panew. Słowo Ozimek to początkowo nazwisko właściciela młyna i z czasem zaczęto go używać do nazywania powstałego przy hucie osiedla przemysłowego. Notatka, która odnosi się już do nowej nazwy, pochodzi z 1784&nbsp;r. i nosi nazwę ''Malapane, pol. Ozimek''<ref name=lachur />.

Z kolei niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy wywodził polską nazwę miejscowości od nazwy określającej pole zasiane na zimę nasionami [[Rośliny ozime|roślin ozimych]], czyli tzw. ''ozimka''{{r|Adamy}}. Oziminy wysiewa się jesienią, a ich nasiona leżą pod śniegiem czekając na nadejście wiosny. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we [[Wrocław]]iu jako starą słowiańską nazwę miejscowości wymienia ''Oziemek'' podając jej znaczenie „Winter-Saatfeld”, czyli w języku polskim „pole zasiane na zimę”{{r|Adamy}}.

Statystyczny opis [[Królestwo Prus|Prus]] z roku 1837 notuje ''Malapane (poln. Ochimmek)''{{odn|Leopold Zedlitz-Neukirch|1837|s=135}}. Polską nazwę ''Ozimek'' w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w [[Głogówek|Głogówku]] w 1847 wymienił śląski pisarz [[Józef Lompa]]<ref>[[Józef Lompa]], „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 28.</ref>.

== Historia ==
{{sekcja stub}}
'''Wybór lokalizacji'''
{{Osobny artykuł|Wojny śląskie}}
Po zakończeniu [[Wojny śląskie|drugiej wojny śląskiej]] król pruski [[Fryderyk II Wielki]] zlecił odbudowę i ponowne zasiedlenie zniszczonego obszaru (Śląsk zamieszkiwało wówczas 150 tysięcy osób), jednak świadomy ponownego starcia o śląską ziemię rozpoczął remonty zdobytych śląskich twierdz oraz zabezpieczenie miejsc produkcji amunicji. Skupiono się na poszukiwaniu licznych miejsc do wzniesienia hut żelaza. Uwagę zwrócił m.in. młyn nad brzegiem rzeki Małapane, który został później wykupiony od gospodarza o nazwisku Ozimek, gdyż położony był w miejscu z dostępem do drewna, które było wymagane w procesie wytapiania żelaza<ref name=lachur>{{Cytuj książkę |nazwisko = Lachur |imię = Czesław |tytuł = Opolszczyzna znana i nieznana: obrazki krajoznawczo-historyczne |wydawca = Wydawnictwo Nowik |miejsce = Kępa |rok = 2009 |strony = 197, 202, 205 |isbn = 978-83-89848-66-6 |język = pl}}</ref>. Minister śląski von Müchow zlecił leśniczemu Rhedanz postawienie pieca hutniczego, który miał być wykorzystywany przy odlewie kul. 1 marca 1753 r. rozkaz ten został potwierdzony podpisem w [[Poczdam]]ie, w kolejnym roku huta została uruchomiona, a w 1763&nbsp;r. wytwarzała 2000&nbsp;Mg&nbsp;(ton) szlifowanych kul armatnich, granatów i kartaczy.
[[Plik:Malapane, Knippel.jpg|thumb|left|200px|Ozimek – [[Most wiszący w Ozimku|zabytkowy most]] [[Most wiszący|wiszący]] (''XIX w.'')]]
Wraz z budową huty powstały kolonie robotnicze. Pierwsze domy zbudowano w pobliżu huty i zakwaterowano w nich urzędników oraz wyspecjalizowanych hutników<ref name=ooim />; pozostali pracownicy dochodzili z pobliskich miejscowości<ref name=powopszkice>{{Cytuj książkę |nazwisko = Madeja |imię = Józef |tytuł = Powiat opolski. Szkice monograficzne |wydawca = Instytut Śląski w Opolu |miejsce = Opole |rok = 1969 |strony = 423–424 |rozdział = Poznajemy wsie. Wsie powiatu opolskiego |język = pl}}</ref>. Do osady sprowadzono wyszkolonych [[Protestantyzm|protestanckich]] pracowników wraz z rodzinami z [[Saksonia|Saksonii]], [[Brandenburgia|Brandenburgii]] oraz okolic [[Harz]]u<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Keil |imię = Ernst |tytuł = Derschau – ein Kolonistendorf im Landkres Oppeln, Oberschlesien |strony = 19 |język = de}}</ref>. W 1782 r. ukończono budowę kolonii Antoniów. Składała się ona z 20 domów dla 40 rodzin. Domy te były zlokalizowane wzdłuż drogi Ozimek – [[Jedlice (województwo opolskie)|Jedlice]]. Druga kolonia, Łazy, powstała przy hucie. Była ona przeznaczona głównie dla węglarzy, których obowiązkiem było dostarczanie określonej ilości węgla drzewnego do huty. W 1829&nbsp;r. kolonia ta została włączona do Ozimka{{r|ooim}}.

Po zakończeniu I wojny światowej w okolicy następuje wzrost nastrojów prokomunistycznych. Na początku 1919 roku wójt gminy donosił władzom centralnym, że „obserwuje się gwałtowny wzrost ruchu spartakusowskiego wśród ludności miejscowych wsi. W państwowych zakładach hutniczych w Ozimku grozi urzędnikom i naszym zaufanym ludziom ciągłe niebezpieczeństwo.”<ref>Dariusz Zalega „Gdy zmiotło trony” „Le monde diplomatique” listopad 2016, s. 38.</ref>.

Podczas II wojny światowej istniał na terenie miasta przy hucie „Małapanew 2" obóz pracy dla robotników przymusowych z Polski, ZSRR i Czechosłowacji, a także jenieckie obozy robocze dla radzieckich i brytyjskich jeńców wojennych. Jeńców i robotników traktowano okrutnie<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 494.</ref>. Podczas ofensywy radzieckich wojsk w 1945 roku okolice Jeziora Turawskiego i Ozimka stały się najważniejszą częścią zewnętrznej linii obronnej twierdzy Opole – tzw. ryglem. Umocnienia bojowe powstawały tu pod osobistym nadzorem dowódcy twierdzy płk. Friedricha Albrechta von Pfeila. W nocy z 22 na 23 stycznia 1945 doszło do szturmu oddziałów Armii Czerwonej (54 Brygada Pancerna Gwardii i oddziały 120 Dywizji Piechoty) na Ozimek broniony przez niemieckie oddziały [[Volkssturm]]u, Wehrmachtu i oddział Łotyszów. W wyniku zaciętych walk oddziałom sowieckim udało się zdobyć miasto, jednak hitlerowcy zniszczyli wszystkie czołgi radzieckie użyte podczas ataku. W walkach poległo 43 żołnierzy Armii Czerwonej<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Tomczyk |imię = Damian |tytuł = Śląsk Opolski 1945 |miejsce = Opole |rok = 1989 |strony = 96, 161–162}}</ref>. Po zdobyciu miasta Sowieci rozprawili się z miejscową ludnością. Zamordowany został m.in. pastor ewangelicki Günter Brun, a w podpalonym klasztorze służebniczek śląskich żywcem spłonęła s. Pelagia – Józefa Goreczka<ref>Ks. A. Hanich, Martyrologium duchowieństwa Śląska Opolskiego w latach II wojny światowej, Opole 2009, s. 36, 88–89.</ref>.

Po wojnie ku czci żołnierzy polskich i radzieckich poległych w walkach z Niemcami na terenie Polski odsłonięto Pomnik Braterstwa Broni usytuowany w Parku Hutniczym<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 493.</ref>.

'''Początki osadnictwa'''

Początkowo Ozimek był osiedlem hutniczym, otoczonym przez obszary leśne. [[Walenty Roździeński]], świadek formowania się nazewnictwa górnośląskiego w XVI i XVII wieku, wspomina w swoim poemacie [[s:Officina ferraria, abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego|Officina ferraria, abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego]] z 1612 r. o dawnej hucie, która nosiła taką samą nazwę jak rzeka: {{Cytat
 |treść = Z tejże ziemi Myszyńskiej na Małpadwi rzece,<br />która wziąwszy od granic polskich w Odrę ciecze,<br />te kuźnice Małpadwią z przodku nazywane,<br />od Małopadwie, iż ją zbudowano przy niej,<br />zaczym tych czasów te wszystkie kuźnice<br />Małpadewskimi zowią, co są na tej rzece.
 |autor = Walenty Roździeński
 |źródło = 
 |styl = środek
}}

'''Współczesność'''

Przez miasto i gminę przebiega jedna z pierwszych na [[Śląsk]]u linii kolejowych, prowadząca z [[Lubliniec|Lublińca]] do [[Opole|Opola]]. W 1954 r. Ozimek uzyskał prawa osiedla, a w 1962&nbsp;r. prawa miejskie. 11 lipca 1992&nbsp;r. podpisano akt partnerstwa z miastem [[Heinsberg (Nadrenia Północna-Westfalia)|Heinsberg]] w Niemczech{{r|ooim}}.

== Zabytki ==
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są<ref>{{zabytek|opolskie|strony = 100}}</ref>:
* [[Kościół Ewangelicko-Augsburski w Ozimku|kościół ewangelicko-augsburski]], [[Neoklasycyzm|neoklasycystyczny]] z 1819 roku – XIX w., wybudowany według projektu architekta [[Karl Friedrich Schinkel|Karla Friedricha Schinkla]]
* dom, ul. Wyzwolenia 47, drewniany, k. XVIII w., nie istnieje
* [[Most wiszący w Ozimku|żeliwny most wiszący]], nad rzeką Mała Panew, z 1827&nbsp;r.
inne zabytki
* zespół starych domów mieszkalnych{{r|ooim}}.

== Demografia ==
W 1864 r. parafia w Ozimku liczyła 886 osób<ref name=ooim />.

W 1965 r. Ozimek był zamieszkany przez 3800 osób<ref name=powopszkice />. W 1993 r. Ozimek był zamieszkany przez 10&nbsp;837 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 3334,46 osoby/km²<ref name=ooim />. Według danych z 31 grudnia 2008 r. miasto zamieszkiwały 9732 osoby (gęstość zaludnienia: 2994,46 osoby/km²)<ref>{{Cytuj |url = http://www.ozimek.pl/informacje/index.php |tytuł = Oficjalna witryna Gminy i Miasta Ozimek (woj. opolskie) :: Informacje ogólne |data = 2009-03-17 |język = pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20120420233250/http://www.ozimek.pl/informacje/index.php |zarchiwizowano = 2012-04-20 |data dostępu = 2012-01-22}}</ref>.

* Piramida wieku mieszkańców Ozimka w 2014 roku<ref name="populacja2016" />.

[[Plik:Piramida wieku Ozimek.png|690x480px]]

== Przemysł ==
{{osobny artykuł|Huta Małapanew}}
Największym zakładem przemysłowym w Ozimku jest Huta Małapanew Sp. z o.o. Do większych przedsiębiorstw zaliczają się także: Enma Sp. z o.o. (wytwarzanie i przesyłanie energii termicznej, usługi w zakresie ciepłownictwa, ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji), PPUH Prempol Sp. z o.o. (obróbka skrawaniem, małe i średnie konstrukcje stalowe, remonty urządzeń) oraz Canskór Sp. z o.o. (produkcja i eksport odzieży skórzanej)<ref name=ooim />.

== Oświata, kultura i sport ==
{{osobny artykuł|Muzeum Hutnictwa Doliny Małej Panwi w Ozimku}}

=== Oświata ===
W Ozimku działają: trzy przedszkola publiczne (nr 1, nr 2 i nr 4), trzy publiczne szkoły podstawowe (nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie, nr 2 im. Marii Konopnickiej i nr 3 im. Paraolimpijczyków i Olimpijczyków Polskich) oraz prowadzony przez [[starostwo powiatowe]] w Opolu Zespół Szkół w Ozimku (branżowa szkoła I stopnia, technikum oraz licea: ogólnokształcące oraz ogólnokształcące dla dorosłych).

=== Kultura ===
W Ozimku działają: Dom Kultury (dawniej Zakładowy Dom Kultury Huty Małapanew) oraz Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna z filiami w [[Dylaki|Dylakach]], [[Grodziec (gmina Ozimek)|Grodźcu]], [[Krasiejów|Krasiejowie]], [[Krzyżowa Dolina|Krzyżowej Dolinie]] i [[Szczedrzyk]]u.

Z Ozimka pochodzi aktor [[Witold Wieliński]] oraz znany wideobloger, przedsiębiorca, działacz społeczny i polityczny [[Zbigniew Stonoga]].

=== Sport ===
W Ozimku znajdują się m.in.: stadion sportowy (adres: ul. Janusza Korczaka 12a; boisko miejskie o wymiarach: 100 na 78&nbsp;m, korty tenisowe; pojemność: 5000 miejsc), OSiR Huty Małapanew SA (adres: ul. Juliusza Słowackiego 1a; sala sportowa, 2-torowa kręgielnia, siłownia, sala do tenisa stołowego, sauna, baza noclegowa) oraz kompleks boisk sportowych [[Orlik 2012]] (adres: ul. Adama Mickiewicza).

Działające w miejscowości kluby:
* Piłka nożna – KS [[Małapanew Ozimek]] (zał. 1946 r.)
* Piłka ręczna – M-GTS ''Siódemka'' Ozimek (zał. 1951 r.) i UKS ''Jaszczury'' Ozimek (zał. 2002 r.)
* Koszykówka – PGKiM Ozimek/Grodziec (zał. 2003 r.)
* Kolarstwo – KTK ''Amator'' Ozimek (zał. 1977 r.)
* Strzelectwo – LOK ''Odlewnik'' Opole
* Skat – Torpeda Ozimek

Z gminy Ozimek pochodzi dwóch piłkarzy: [[Waldemar Sobota]] oraz [[Paweł Olkowski]].


{{osobny artykuł|Kościół św. Jana Chrzciciela w Ozimku}}
[[Plik:ChurchInOzimekSilesiaPL.JPG|thumb|Neoklasycystyczny [[Kościół Ewangelicko-Augsburski w Ozimku|kościół ewangelicko-augsburski]]]]
* [[Kościół łaciński|Kościół rzymskokatolicki]]:
** [[Parafia św. Jana Chrzciciela w Ozimku|parafia św. Jana Chrzciciela]]
* [[Kościół Ewangelicko-Augsburski w Rzeczypospolitej Polskiej|Kościół Ewangelicko-Augsburski]]:
** [[Kościół Ewangelicko-Augsburski w Ozimku]]
* [[Świadkowie Jehowy]]:
** zbór Ozimek (w tym grupa ukraińskojęzyczna) – [[Sala królestwa|Sala Królestwa]] ul. Wyzwolenia 58b<ref>{{jw|data dostępu=2018-10-14}}</ref>

== Miasta partnerskie ==
* {{Flaga|DEU}} [[Heinsberg (Nadrenia Północna-Westfalia)|Heinsberg]]
* {{Flaga|CZE}} [[Rýmařov]]
* {{Flaga|CZE}} [[Przerów]]
* {{Flaga|SVK}} [[Krompachy]]

== Ludzie związani z Ozimkiem‎ ‎ ==
{{Kategoria główna|Ludzie związani z Ozimkiem‎‎}}

== Zobacz też ==
* [[Ozimek (stacja kolejowa)]]

== Przypisy ==
<references>
* <ref name=Adamy>{{Adamy1888|s=81}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* ''Ozimek. Oficjalny informator miejski''; Wydawnictwo „Journal” Sp. z o.o., Bydgoszcz 1993.
* {{cytuj książkę |nazwisko = Freiherr von Zedlitz-Neukirch |imię = Leopold |tytuł = Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band |wydawca = Verlag von August Hirschwald |miejsce = Berlin |data= 1837 |odn = {{odn/id|Leopold Zedlitz-Neukirch|1837}}}}

== Linki zewnętrzne ==
* {{SgKP|VII|789|Ozimek}}

{{Gmina Ozimek}}
{{Miasta województwa opolskiego}}
{{Powiat opolski (województwo opolskie)}}
{{Powiat opolski (dawny)}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Ozimek| ]]
[[Kategoria:Miasta w województwie opolskim]]
[[Kategoria:Miasta w Polsce, którym nadano prawa miejskie w XX wieku]]