Tekst źródłowy strony Język czarnogórski

{{Język infobox
 | nazwa oryginalna = црногорски jeзик<br />crnogorski jezik
 | obszar           = [[Czarnogóra]]
 | liczba mówiących = ok. 145 tys.
 | system pisma     = zmodyfikowany [[alfabet chorwacki]], zmodyfikowana [[cyrylica serbska]]
 | klasyfikacja     = * [[Języki indoeuropejskie]]
* [[Języki bałtosłowiańskie]]
* [[Języki słowiańskie]]
* [[Języki południowosłowiańskie]]
* [[Grupa zachodnia języków południowosłowiańskich|Grupa zachodnia]]
* [[Język serbsko-chorwacki]] (?)
* Język czarnogórski
 | język urzędowy   = {{państwo|Czarnogóra}}
 | organ regulujący = 
 | iso1             = 
 | iso2             = cnr
 | iso3             = cnr
 | sil              = srp
 | kod              = 
 | dialekty         = 
 | mapka            = MontenegroLanguage2011.PNG
 | opis             = Język ojczysty w Czarnogórze według spisu powszechnego z 2011 roku; czarnogórski zaznaczony na czerwono
 | wikisłownik      = Kategoria:Język czarnogórski
 | dopełniacz       = czarnogórskiego
}}
{{Inkubator|code=cnr|cnr/Početna stranica|w języku=czarnogórskim}}
'''Język czarnogórski''' (czarnogórski ''crnogorski jezik'', црногорски jeзик) – jeden z czterech wariantów standardowych [[Język standardowy|policentrycznego]] [[Język serbsko-chorwacki|języka serbsko-chorwackiego]]<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Ostojić | imię = Branislav |tytuł = Jezička situacija u Crnoj Gori – norma i standardizacija: radovi sa međunarodnog naučnog skupa, Podgorica 24.-25.5.2007 | nazwisko r = Kordić | imię r = Snježana | autor r link = Snježana Kordić | rozdział = Crnogorska standardna varijanta policentričnog standardnog jezika| adres rozdziału = http://bib.irb.hr/datoteka/430408.CRNOGORSKA_STANDARDNA_VARIJANTA.PDF |wydawca= Crnogorska akademija nauka i umjetnosti |miejsce= Podgorica |rok=2008 |strony=35–47 |isbn=978-86-7215-207-4 |oclc= 318462699 | język=sh}}</ref><ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Ostojić | imię = Branislav |tytuł = Jezička situacija u Crnoj Gori – norma i standardizacija: radovi sa međunarodnog naučnog skupa, Podgorica 24.-25.5.2007 | nazwisko r = Jakobsen | imię r = Per | rozdział = O strukturno-lingvističkim konstantama srpskohrvatskog jezika (inventar fonema i fonotaktička struktura) |wydawca= Crnogorska akademija nauka i umjetnosti |miejsce= Podgorica |rok=2008 |strony=26, 32 |isbn=978-86-7215-207-4 |oclc= 318462699 | język=sh}}</ref>, oparty, podobnie jak pozostałe warianty serbsko-chorwackiego, na podstawie [[Dialekty sztokawskie|sztokawskiej]]. Jest używany w [[Czarnogóra|Czarnogórze]]. W przyjętej 19 października 2007 przez parlament tego kraju [[konstytucja|konstytucji]] język czarnogórski został uznany za [[język urzędowy]], odrębny od [[język serbski|serbskiego]], [[język chorwacki|chorwackiego]] i [[język bośniacki|bośniackiego]]<ref>[http://www.skupstina.me/24_saziv/files/downloads/Ustav%20CG.doc Ustawa o czarnogórskim].</ref>. Mimo to spór o status języka czarnogórskiego trwa, gdyż przepisy prawne nie są naukowymi kryteriami służącymi klasyfikacji języków<ref>{{cytuj książkę| nazwisko = Gröschel | imię = Bernhard | autor link = Bernhard Gröschel |tytuł= Das Serbokroatische zwischen Linguistik und Politik: mit einer Bibliographie zum postjugoslavischen Sprachenstreit |wydawca=Lincom Europa |miejsce=Monachium |rok=2009 |strony=348–350 |seria=Studies in Slavic Linguistics ; 34 |isbn=978-3-929075-79-3 |język=de}}</ref>.

== Próba stworzenia języka literackiego ==
Ważnym etapem w pracach nad stworzeniem czarnogórskiego standardu literackiego było wydanie we wrześniu 2010 roku ''Gramatyki języka czarnogórskiego'' (czarnog. ''Gramatika crnogorskoga jezika'') w nakładzie 9 tysięcy egzemplarzy, co jest w przypadku Czarnogóry dużą liczbą{{Odn|Molas|2011|s=127}}. Gramatyka ta miała jednak raczej formę propozycji potencjalnego systemu językowego, niż opisem funkcjonującego w Czarnogórze języka{{Odn|Molas|2011|s=139–140}}. Do zaleceń ''Gramatyki'' nie stosują się jednak nawet autorzy tekstów rządowych i administracyjnych, w szczególności także Ministerstwo Oświaty Czarnogóry nie stosuje konsekwentnie narzucanych przez ''Gramatykę'' zasad{{Odn|Molas|2011|s=130–131}}. Liczne wątpliwości odnośnie do ostatecznego kształtu systemu czarnogórskiego spowodowały wycofanie się niektórych członków z prac nad standaryzacją, a także protesty językoznawców serbskich{{Odn|Molas|2011|s=131}}.

== Kontrowersje i poparcie ==
Na korzyść istnienia języka czarnogórskiego przemawiał znany profesor [[Dubravko Škiljan]], pracujący na uczelniach w [[Lublana|Lublanie]] i [[Zagrzeb]]iu. W wywiadzie dla [[belgrad]]zkiej gazety „Vreme”, na pytanie, jakie są różnice pomiędzy językiem serbskim i chorwackim, odpowiedział: „Tylko język czarnogórski ma typologiczne i systemowe warunki, aby być odrębnym językiem, ponieważ posiada odrębne głoski, odrębne fonemy”. Profesor Škiljan przywołał ''ś'', ''ź'', a według profesora Nikčevicia tych [[fonem]]ów jest w sumie pięć: ''ś'' (w wyrazie ''śekira'' ‘siekiera’), ''ź'' (w wyrazie ''iźesti''), ''dz'' (w wyrazie ''bidza''), ''đ'' (w wyrazie ''đevojka'' ‘dziewczyna’) oraz ''ć'' (w wyrazie ''ćerati'').

Język czarnogórski ma wiele typowych cech{{jakich|data=2022-08}}, które potwierdzają w pełni jego socjolingwistyczną tożsamość – w odróżnieniu od języka serbskiego, który jest ponadnarodowy: nie posiada żadnego systemowego elementu, o którym można by potwierdzić, że jest specyficznie serbski{{doprecyzuj|data=2022-08}}.

Oprócz Škiljana, który jest Chorwatem, również profesor Svenka Savić z Wydziału Filologicznego w Nowym Sadzie dała pełne poparcie istnieniu języka czarnogórskiego. To poparcie wyrazili także inni slawiści: profesor języków południowosłowiańskich Wydziału Filologicznego w Gdańsku Agnieszka Spagińska-Pruszak oraz emerytowany profesor katedry slawistyki Uniwersytetu Tartuskiego (Estonia) Aleksander Duliczenko{{fakt|data=2022-08}}. Obecnie czarnogórski jest wykładany na 10 uniwersytetach na świecie, równolegle z językiem serbskim, chorwackim i bośniackim{{fakt|data=2022-08}}.

== Alfabet ==
Alfabet czarnogórski w obecnej formie został wprowadzony rozporządzeniem z 9 czerwca 2009 przez ministra edukacji Czarnogóry, [[Sreten Škuletić|Sretena Škuleticia]] ([[dwuznak]]i są uznawane za osobne litery)<ref>{{Cytuj stronę | url = http://rtcg.me/index.php/vijesti/politika/aktuelno/6369-pravopis-crnogorskog-jezika | tytuł = RTCG – Radio Televizija Crne Gore – Nacionalni javni servis – Donijet Pravopis crnogorskog jezika<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany = rtcg.me | archiwum = https://web.archive.org/web/20110826105146/http://rtcg.me/index.php/vijesti/politika/aktuelno/6369-pravopis-crnogorskog-jezika | zarchiwizowano = 2011-08-26}}.</ref>:
{|class="wikitable"
|-
|Łacinka
|<big>[[A]] [[B]] [[C]] [[Č]] [[Ć]] [[D]] [[Dž]] [[Đ]] [[E]] [[F]] [[G]] [[H]] [[I]] [[J]] [[K]] [[L]] [[Lj]] [[M]] [[N]] [[Nj]] [[O]] [[P]] [[R]] [[S]] [[Š]] [[Ś]] [[T]] [[U]] [[V]] [[Z]] [[Ž]] [[Ź]]</big>
|-
|Cyrylica
|<big>[[А]] [[Б]] [[В]] [[Г]] [[Д]] [[Ђ]] [[Е]] [[Ж]] [[З]] [[З́]] [[И]] [[Ј]] [[К]] [[Л]] [[Љ]] [[М]] [[Н]] [[Њ]] [[О]] [[П]] [[Р]] [[С]] [[С́]] [[Т]] [[Ћ]] [[У]] [[Ф]] [[Х]] [[Ц]] [[Ч]] [[Џ]] [[Ш]]</big>
|}
{{wikisłownik|czarnogórski}}

== Cechy szczególne systemu czarnogórskiego ==
=== Fonetyka ===
Do najbardziej charakterystycznych cech włączonych do systemu czarnogórskiego należą [[fonem]]y ''ś'' /{{IPA|ɕ}}/ i ''ź'' /{{IPA|ʑ}}/, jak np. ''śekira'', ''śutra'', ''śever''; ''iźesti'', ''iźelica'' zamiast ''s(j)ekira'', ''sutra'', ''s(j)ever''; ''izjesti'', ''iz(j)elica'' w [[Język chorwacki|standardzie chorwackim]], [[Język bośniacki|bośniackim]] i [[Język serbski|serbskim]]{{Odn|Molas|2011|s=129}}. Wprowadzenie tych fonemów jest uwarunkowane występowaniem ich w [[Dialekty sztokawskie|dialektach sztokawskich]] używanych na terenie Czarnogóry{{Odn|Molas|2011|s=129}}, w szczególności w [[Dialekt czarnogórski|dialekcie czarnogórskim]]{{Odn|Sławski|1962|s=106}} i [[Dialekt wschodniohercegowiński|wschodniohercegowińskim]]{{Odn|Sławski|1962|s=99}}.

W związku z powyższą jotacją, włączono do języka standardowego także tzw. jotację jekawską typu ''tj'' > ''ć'' /{{IPA|t͡ɕ}}/, ''dj'' > ''đ'' /{{IPA|d͡ʑ}}/, stąd czarnog. ''ćerati'', ''polećeti''; ''đevojka'', ''viđeti'' obok ''t(j)erati'', ''polet(j)eti''; ''d(j)evojka'', ''vid(j)eti'' w pozostałych standardach sztokawskich{{Odn|Molas|2011|s=129–130}}. Jest to cecha wyłączna dla systemu czarnogórskiego{{Odn|Molas|2011|s=130}} i stanowi nawiązanie do analogicznego zjawiska zachodzącego w gwarach wschodniohercegowińskich{{Odn|Sławski|1962|s=99}} i czarnogórskich{{Odn|Sławski|1962|s=106}}.

Mimo licznych nawiązań do miejscowych dialektów uniknięto wprowadzania takich form charakterystycznych dla [[Dialekt czarnogórski|dialektu czarnogórskiego]], jak wtórna jotacja [[Spółgłoska wargowa|spółgłosek wargowych]] typu ''blježati'', ''pljesma'', ''mljesto'', ''vljera'' (zamiast tego jest ''bježati'', ''pjesma'', ''mjesto'', ''vjera''){{Odn|Molas|2011|s=130}} czy też wprowadzenie fonemu ''ʒ'' /{{IPA|d͡z}}/ albo długich form przymiotników na -''ijeh'' i -''ijem'', znanych z dzieł [[Piotr II Petrowić-Niegosz|Piotra Niegosza]]{{Odn|Molas|2011|s=139}}.

=== Fleksja ===
Charakterystycznym elementem są zanegowane formy czasownika ''biti'' ‘być’ w [[Czas teraźniejszy|czasie teraźniejszym]] typu ''nijesam'', ''nijesi'', ''nije''; ''nijesmo'', ''nijeste'', ''nijesu'' wobec występujących w trzech pozostałych standardach sztokawskich form ''nisam'', ''nisi'', ''nije''; ''nismo'', ''niste'', ''nisu'', uznawanych za obce systemu czarnogórskiemu{{Odn|Molas|2011|s=133}}.

W deklinacji [[Zaimek|zaimków osobowych]] 1. i 2. osoby liczny mnogiej uwzględniono formy [[Enklityka|enklityczne]] ''ni'' i ''vi'' w [[Celownik (przypadek)|celowniku]] oraz ''ne'' i ''ve'' w [[biernik]]u z zastrzeżeniem, że są one potoczne{{Odn|Molas|2011|s=133}}. Tego typu formy występują także w wielu gwarach czarnogórskich, w okolicy [[Zatoka Kotorska|Zatoki Kotorskiej]] używane jest także ''ni'' i ''vi'' w bierniku{{Odn|Sławski|1962|s=106}}.

=== Składnia ===
Osobliwym elementem [[Syntaktyka (językoznawstwo)|składni]] systemu czarnogórskiego jest [[tryb przypuszczający]] [[imperfekt]]u typu ''hoćah viđeti'' lub ''šćah viđeti'', wyrażający nieurzeczywistnioną możliwość lub zamiar, jak u Niegosza ''oni šćahu sve onako pojat'' czy ''hoćah po gradu izaći''{{Odn|Molas|2011|s=132}}. Konstrukcja ta jest jednak obca współczesnemu [[Uzus językowy|uzusowi]] i stanowi sztuczny element systemu czarnogórskiego{{Odn|Molas|2011|s=132–133}}.

== Zobacz też ==
* [[dialekt wschodniohercegowiński]]
* [[dialekt czarnogórski]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj | autor = Jerzy Molas | tytuł = Projekt języka czarnogórskiego | czasopismo = Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej | data = 2011 | url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=127117 | data dostępu = 2023-09-28 | wolumin = 46 | s = 127–140 | doi = 10.11649/sfps.2011.008 | dostęp = r | odn = tak}}
* {{Cytuj | autor =[[Franciszek Sławski]] | data = 1962 | tytuł=Zarys dialektologii południowosłowiańskiej | wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce=Warszawa| odn = tak}}

{{Języki słowiańskie}}

{{kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Języki południowosłowiańskie|Czarnogórski]]
[[Kategoria:Języki Czarnogóry]]