Paul d’Holbach (1723–1789) – filozof francuski.

Paul d’Holbach (1785)

Etokracja, czyli rząd oparty na moralności (1776)

edytuj

(fr. Ethocratie, ou Le gouvernement fondé sur la morale, tłum. M. Skrzypek)

  • Często ludy odpokutowują stuleciami nędzy za to, że miały zaszczyt posiadania, jako zwierzchnika, jednego z tych cudownych ludzi, których nazywa się wielkimi królami.
  • Głosić nietolerancję, to podpalać cały świat.
  • Każdy człowiek, który nic nie robi, jest człowiekiem niebezpiecznym.
  • Krainy, gdzie zadomowił się despotyzm i zbytek, pozbawione są całkowicie patriotyzmu, dzieje się tak dlatego, że wraz z wolnością i cnotą zniknęło tam szczęście, dlatego, ze nie ma ojczyzny dla niewolników, którym kraj służy za niewygodne więzienie; dlatego, że los panującego i narodu nie wzrusza wcale nieszczęśników, którzy nie mają nic do stracenia; dlatego, że ruina państwa czyni nader małe wrażenie na ludziach zepsutych i lekkomyślnych, którzy cieszą się tylko chwilą i nie troszczą się o nieprzyjemną przyszłość.
  • Nie ma bardziej godnego pogardy niewolnictwa od tego, które jest dobrowolne.
  • Nie ma niczego bardziej przygnębiającego niż skutki zbytku albo próżności bogaczy, kiedy ogarnia klasy niższe.
  • Nie można wątpić, że ciemnota jest źródłem występków i zła moralnego. Ignorancja wynika z braku doświadczenia i refleksji, bez których ludzie są tylko dziećmi nieobliczalnymi w swoim postępowaniu, oddanym wszelkim namiętnościom natury pozbawionej przewodnika, niezdolnymi do czynienia dobrego użytku z przedmiotów, które ich otaczają.
  • (...) niewolnicze wychowanie może uformować tylko podłe dusze albo ludzi nader bezczelnych, jeśli uda im się zdobyć jakąś władzę.
  • Osobne komisje, jak również przenoszenie spraw do innej instancji są środkami, które przystoją tylko tyranii i dobrze rządy powinny skazać je na banicję.
  • Przestępstwo zdaje się ulegać nobilitacji przez potęgę i rangę tych, którzy je popełniają. Podziwiamy kradzieże i rangę dokonywane przez królów pod nazwą podbojów; podziwiamy ich zbrodnie pod nazwą bitew.
  • Prześladowanie myśli jest najokrutniejszym, najbardziej oburzającym i najbardziej bezużytecznym gwałceniem wolności człowieka.
  • Religia (...) ma opierać swoje prawa jedynie na zgodności ze zdrową moralnością; polityka może być pożyteczna jedynie przez nadanie lekcjom moralności sankcji władzy.
  • Ten, kto wśród klas niższych albo najbardziej pogardzanych przez pysznych wielmożów wykonuje z honorem pożyteczny zawód, winien pod względem poważania zyskać sobie u współobywateli bardziej godne miejsce od tylu niskich dworzan, ciemnych szlachciców, tylu wielmożów pozbawionych cnót i talentów, którzy pożerają ojczyznę i prowadzą ją do ruiny.
  • (...) wolność nie może długo przetrwać w upodlonych duszach; mogą ją odczuwać i jej bronić tylko dusze szlachetne i bezinteresowne.
  • W dobrze zorganizowanym rządzie żaden człowiek, niezależnie od zajmowanego stanowiska, nie może nie lękać się kary za popełnione przestępstwa.
  • W narodach zepsutych i źle rządzonych, talenty zajmują się błahostkami; ludzie pogrążeni w zbytku są wrogami wszelkiej refleksji; ich umysły wydelikacone, podobnie jak ciała, nie są zdolne w żaden sposób do mozolnych zajęć; wszystkie doniosłe sprawy wydają się zbyt poważnie dla lekkomyślnych dzieci, które pragną tylko przelotnej zabawy. Oto dlaczego u ludów zniewolonych podwójnym jarzmem samowolnej władzy i zbytku spotykamy zazwyczaj głęboką obojętność dla wszystkiego, co może dotyczyć ojczyzny; sprawy naprawdę użyteczne są zbyt rozległe dla przytłumionych i ciasnych umysłów.
  • Wielki kredyt rujnuje tak całe narody jak i poszczególne osoby.
  • Zbytek jest odmianą oszustwa, dzięki któremu ludzie przystali na wzajemne zwodzenie się, a często też wprowadzanie w błąd samych siebie.

System przyrody czyli prawa świata fizycznego i moralnego

edytuj

(Warszawa 1957, tłum. Klemens Szaniawski)

  • Ateista jest człowiekiem, który zna przyrodę i jej prawa; zna też własną naturę i wie, jakie obowiązki nakłada na niego.
    • Źródło: tom II, s. 327
    • Zobacz też: ateizm
  • Bądź sprawiedliwy, bo sprawiedliwość jest ostoją ludzkości. Bądź dobry, bo dobroć zniewala wszystkie serca. Bądź wyrozumiały, bo sam jesteś słaby i żyjesz wśród istot równie słabych jak ty. Bądź łagodny, bo łagodność zjednywa uczucie. Bądź wdzięczny, bo wdzięczność podtrzymuje i żywi dobroć. Bądź skromny, bo pycha oburza istoty, które ciebie kochają. Wybaczaj obelgi, bo zemsta utrwala nienawiść. Czyń dobro temu, kto cię znieważa, aby okazać swoją wyższość i pozyskać jego przyjaźń. Bądź umiarkowany, wstrzemięźliwy i obyczajny, bo rozpusta, rozwiązłość i nadużycia zniszczą twój organizm i ściągną na ciebie pogardę.
    • Źródło: tom II, s. 386
  • Wzbraniać ludziom namiętności – to wzbraniać im być ludźmi.
    • Źródło: tom I, s. 397
  • Aby być szczęśliwym, trzeba pragnąć, działać i pracować, taki jest porządek przyrody, której życie polega na działaniu.
  • To człowiek człowiekowi najbardziej potrzebny jest do szczęścia.
  • Wszystkie dzieci rodzą się ateistami i nie mają pojęcia o Bogu.
    • Źródło: Le Bon Sens, Amsterdam 1772.