Zygmunt Moczyński
Zygmunt Moczyński (ur. 23 lutego 1871 w Bydgoszczy, zm. 17 września 1940 w Palmirach) – pedagog muzyczny, kompozytor, dyrygent, przywódca pomorskiej organizacji konspiracyjnej Batalion Śmierci za Wolność w latach 1939–1940.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujW zaborze pruskim
edytujUrodził się 23 lutego 1871 roku w Bydgoszczy[1]. Najmłodszy syn Marcina i Eleonory z Holsteinów[2][3]. Jako dziecko grał na organach i śpiewał w chórze. Uczęszczał do Instytutu Muzycznego w Bydgoszczy, ale z powodu trudnej sytuacji finansowej nie ukończył nauki. Pierwsze kompozycje stworzył jako nastolatek. Kontynuował naukę w Rogoźnie (23 lutego 1893 roku zdał maturę[3]) i Seminarium Nauczycielskim w Paradyżu (ob. Gościkowo), przygotowując się do pracy nauczyciela. Jako seminarzysta skomponował balladę „Król ślepiec”[1].
Po zdaniu egzaminu został nauczycielem w Koźminie Wielkopolskim. Tam kierował polskim ruchem muzycznym, zwalczanym przez władze pruskie[1]. Był zwolennikiem Narodowej Demokracji[3]. Otrzymał skierowanie do Instytutu Nauki Kościelnej w Berlinie[3]. Tam uzyskał dyplom dyrygenta, organisty oraz nauczyciela muzyki i śpiewu[1][4].
Po odbyciu studiów w Berlinie otrzymał skierowanie do Seminarium Nauczycielskiego w Grudziądzu. Regencja w Kwidzynie zablokowała jednak skierowanie twierdząc, że ojciec i dziadek Maczyńskiego byli powstańcami, zaś jego żona Maria Goebel nie znała dobrze języka niemieckiego[5]. Ostatecznie Moczyński podjął się pracy w Szczecinie[6].
W II Rzeczypospolitej
edytujPo I wojnie światowej przyjechał do Polski[6]. W latach 1919–1922 roku pracował w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Rogoźnie[4]. Wówczas skomponował m.in: „Pieśń żołnierską”, „Koncert Jankiela”. W 1922 roku przeprowadził się do Torunia[6]. Tam został wicedyrektorem Konserwatorium Muzycznego[7]. W latach 1928–1939 był dyrektorem chóru „Dzwon”[8]. Pracował w Polskim Radiu Pomorza i Kujaw[9], był dyrygentem chóru „Cecylia”, organistą w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, współpracował z Konfraternią Artystów w Toruniu[8].
W Toruniu skomponował m.in.: „Hymn Pomorza”, „Straż nad Wisłą”[3] „Bolesława Chrobrego”, „Pochód śpiewaków”, „Szarżę”, „Z twoich kości hetmanie” (na cześć Tadeusza Kościuszki), „Redutę Ordona”, „Kołowrotek”, „Krótkie kwartety smyczkowe”, „Trio kameralne”, „Poemat symfoniczny”, „Marsz żałobny”[6], „W dalekim porcie”, „Dzwon okrętowy”[10] oraz opracowania ludowe pieśni kujawskich i kaszubskich[6]. W 1928 roku otrzymał Złoty Krzyż „Pro Ecclesia et Pontifice”. W 1934 roku został wicedyrektorem i profesorem Konserwatorium Muzycznego w Toruniu. W 1938 roku otrzymał Złoty Krzyż Zasługi[6]. 12 grudnia 1938 roku w Dworze Artusa świętował 50-lecie pracy kompozytorskiej[11].
II wojna światowa
edytujPo ataku Niemiec na Polskę, we wrześniu 1939 roku przystąpił do Komendy Obrońców Polski oraz został liderem młodzieżowej organizacji Batalion Śmierci za Wolność[7]. Prawdopodobnie za pośrednictwem Komendy utrzymywał kontakt z ruchem oporu w Warszawie[12]. Jako lider Batalionu przestrzegał jej członków przed niepotrzebną brawurą[13].
Po rozbiciu Batalionu przez gestapo 6 marca 1940 roku został aresztowany i osadzony w Forcie VIII[14][13]. Początkowo był poszukiwany przez gestapo jako działacz gdańskiej Polonii i wielokrotny poseł do sejmu w Wolnym Mieście Gdańsk o tym samym imieniu i nazwisku[13]. Więziony w celi numer 17. Prawdopodobnie dzielił ją z Józefem Falkowskim, bliskim współpracownikiem z Batalionu[15]. Przesłuchiwany w siedzibie gestapo przy ul. Bydgoskiej, gdzie pytano go o kontakty z warszawską centralą podziemną. Według zachowanych relacji podczas tortur nie załamał się[13]. Okoliczności śmierci nie są w pełni znane. Po przesłuchaniu i torturach został przekazany do dalszego śledztwa w Bydgoszczy, stamtąd prawdopodobnie 9 września przewieziony do Warszawy[16][17]. Ostatnie tygodnie życia spędził na Pawiaku[16]. Został rozstrzelany 17 września 1940 roku w Palmirach, wraz z kilkudziesięcioma innymi członkami Batalionu[18]. Błędnie podaje się, że został zakatowany przez gestapo 17 kwietnia 1940 roku[19]. Prawdopodobnie został pochowany na cmentarzu w Palmirach. Szczątku Moczyńskiego nie zostały zidentyfikowane podczas ekshumacji ciał ofiar przeprowadzonych przez Polski Czerwony Krzyż i Komisję Badań Zbrodni Niemieckich w Polsce[20].
Jego pierwszą żoną była Maria Goebel[21]. Małżeństwo zawarli 11 lutego 1896 roku. Mieli troje dzieci[17]. Jego drugą żoną była Maria Moczyńska, z domu Ratajczak[21][9]. Oboje mieszkali przy ul. Konopnickiej 15[22].
Po II wojnie światowej imieniem i nazwiskiem Moczyńskiego mianowano ulice w Toruniu (na Chełmińskim Przedmieściu), Bydgoszczy (w Śródmieściu)[4] oraz w Szczecinie[6]. W 1946 roku toruński chór „Dzwon” przyjął nazwę „Chór Rzemieślniczy Dzwon im. Zygmunta Moczyńskiego”[17]. 17 czerwca 1962 roku przy ul. Konopnickiej 15 odsłonięto tablicę pamiątkową na jego cześć. Tablicę wykonano z inicjatywy Polskiego Związku Chórów i Orkiestr[23].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1936)[24]
- Krzyż „Pro Ecclesia et Pontifice” (1928)
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Smentek 2021 ↓, s. 52.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 43.
- ↑ a b c d e Komorowski 1993 ↓, s. 102.
- ↑ a b c Alfabet: M. kpcd.com.pl. [dostęp 2023-05-02].
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 15, 52-53.
- ↑ a b c d e f g Smentek 2021 ↓, s. 53.
- ↑ a b Smentek 2021 ↓, s. 10.
- ↑ a b Ojczyk 1998 ↓, s. 104.
- ↑ a b Łoza 1938 ↓, s. 497.
- ↑ Przybyszewski i Przybyszewska 2011 ↓, s. 104.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 14.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 26.
- ↑ a b c d Komorowski 1993 ↓, s. 103.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 11.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 34-35.
- ↑ a b Smentek 2021 ↓, s. 40.
- ↑ a b c Ojczyk 1998 ↓, s. 105.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 41.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 39.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 42.
- ↑ a b Smentek 2021 ↓, s. 15.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 33.
- ↑ Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 38.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 469
Bibliografia
edytuj- Krzysztof Komorowski: Konspiracja pomorska 1939–1947. Leksykon. Gdańsk: Novus orbis, 1993. ISBN 83-85560-06-08.
- Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938. [dostęp 2023-05-02].
- Michał Ojczyk: Moczyński Zygmunt. W: Anna Zakrzewska, Elżbieta Zawacka (red.): Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej. Część 4. Toruń: Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, 1998. ISBN 83-905659-7-8.
- Kazimierz Przybyszewski, Anna Przybyszewska. Konserwatorium Muzyczne Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego w Toruniu za dyrekcji Piotra Perkowskiego w latach 1936–1939. „Rocznik Toruński”. 38, 2011.
- Lidia Smentek: Batalion Śmierci za Wolność: spadająca co sekundę kropla wody odświeża pamięć. Toruń: Polskie Wydawnictwo Reklamowe, 2021. ISBN 978-83-66256-08-8.
- Antoni Ziółkiewicz: Toruńskie pomniki. Pomniki, tablice, kamienie. Toruń: Wydawnictwo Urbański, 2009. ISBN 978-83-88219-32-0.