Zielone Świątki
Zielone Świątki – potoczna (ludowa) nazwa święta Zesłania Ducha Świętego, którego geneza związana jest z przedchrześcijańskimi – pogańskimi – obrzędami wiosennymi o charakterze płodnościowym (siła drzew, zielonych gałęzi i wszelkiej wegetacji)[1] oraz zaduszkowym (kult przodków, dziady wiosenne)[2]. Zielone Świątki przypuszczalnie wywodzą się z wcześniejszego słowiańskiego święta zwanego Stado, którego pozostałością są odbywające się w tym okresie ludowe odpusty[3][4], w Niemczech obchodzone pod nazwą Pfingsten[5]. Zielone Świątki są świętem ruchomym i ich data jest uzależniona od daty Wielkanocy. Zesłanie Ducha Świętego wypada zawsze na 49 dni od Niedzieli Wielkanocnej. Oddaje to inna nazwa tego święta – Pięćdziesiątnica.
| |
| Dzień |
maj i czerwiec, data jest ruchoma i zależy od daty Wielkanocy (49 dni i 50 dni po Wielkanocy; w Niemczech święto trwa dwa dni, w Polsce jeden dzień) |
|---|---|
| Państwa |
Polska, Niemcy, Rosja, Białoruś, Ukraina, Norwegia, Holandia, Belgia, Litwa |
| Typ święta |
słowiańskie, dolnosaksońskie |
| Symbole |
zielone gałęzie |
| Inne nazwy |
Palinocka |
| Podobne święta | |
Zwyczaje
edytujLudowe obyczaje związane z Zielonymi Świątkami mają swe źródła w obrzędowości przedchrześcijańskiej. Wpisane są w rytm przyrody, oczekiwanie nadejścia lata. Ich archetypem są magiczne praktyki, które miały oczyścić ziemię z demonów wodnych, odpowiedzialnych wiosną za proces wegetacji. Działania te miały zapewnić obfite plony. W tym celu palono ognie, domy przyozdabiano zielonymi gałązkami, tatarakiem, kwiatami (przystrajanie domostw zielonymi gałęziami miało zapewnić urodzaj, a także ochronić przed urokami). Niektórzy wycinali młode brzózki i stawiali je w obejściu. W ludowej tradycji ziemi dobrzyńskiej – choć już w sposób cząstkowy – zachowały się zwyczaje związane z kultem drzew i zielonych gałęzi. Bydło okadzano dymem ze spalonych święconych ziół, przystrajano wieńcami i kwiatami, a po grzbietach i bokach toczono jajka. W okresie późniejszym zasiane pola obchodziły procesje, niesiono chorągwie i obrazy święte, śpiewano przy tym pieśni nabożne[6][7].
W zależności od regionu nazywane były dawniej również Sobótkami (południowa Polska) lub Palinockami (Podlasie) – konsekwencja tego, gdy w okresie chrystianizacji próbowano przenieść obchody Nocy Kupalnej na okres majowych Zielonych Świątek (a dopiero później na termin pierwotnie bliższy temu pogańskiemu świętu, na specjalnie w tym celu ustanowioną wigilię św. Jana). Zielone Świątki szczególnie były popularne wśród pasterzy, którzy ucztowali i tańczyli przy ogniu. Zwyczaj ten do dzisiaj jest popularny wśród górali zagórzańskich i Podhalan, w sobótkową noc na wielu wzgórzach palą się widoczne z daleka ogniska[8], od których odpala się tzw. fakły (lub kozubki) – szczególny rodzaj pochodni, robionej z kory młodego świerka (w gwarze podhalańskiej smreka/smereka). Robi się z niej swego rodzaju sakwę na długim kiju, do której wkłada się żywicę. Z fakłami robi się pochody między poszczególnymi watrami (tj. ogniskami), a także obchodzi pola, szczególnie te zasiane, w celu odpędzenia złych duchów od zagonów i pól[9][10].
Tradycja Zielonych Świątek przetrwała również w Dolnej Saksonii (Pfingstbaumpflanzen) oraz na zachodniej Ukrainie (Wodzenie kusta).
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Iwona Zielińska, Zesłanie Ducha Świętego, czyli Zielone Świątki na ziemi dobrzyńskiej, „Gazeta Pomorska”.
- ↑ Anna Zawistowicz-Adamska, Zielone Świątki w wierzeniach i obrzędach, „Orli Lot" 1934, nr 5.
- ↑ Karol Potkański, Święto wiosenne „Stado”, [w:] Karol Potkański, Pisma pośmiertne Karola Potkańskiego, t. 2, Kraków 1924, s. 3–43.
- ↑ Krzysztof Bracha, Słowiańskie święto wiosenne „stado”. Rekonstrukcja obrzędu, [w:] Targi, jarmarki i odpusty, red. M. Brzostowicz, J. Wrzesiński i M. Przybył. Poznań-Ląd 2014, s. 52-67.
- ↑ „Pfingst-, świątkowy'”, w: Slavia occidentalis: T. 44. s. 17, 1990.
- ↑ Olga Mojsiejuk „Zielone Świątki”. horoskop.wp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-04)]..
- ↑ Zielone Świątki, dawne Stado... – Wiadomości24. wiadomosci24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-08)]..
- ↑ Józef Szczypka, Kalendarz polski, 1979.
- ↑ Jasiek Fudala Zwyczaje Wiosenne w Beskidach: Fakły i kozubki. rabka-zdroj.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-14)]..
- ↑ Maria Kois Doroczne zwyczaje górali podhalańskich. profesor.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-12)]..