Wikipedia

Zawoja

wieś w województwie małopolskim
Ten artykuł dotyczy wsi Zawoja. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Zawoja – najdłuższa[3] wieś w Polsce. Położona jest w województwie małopolskim, w powiecie suskim, w gminie Zawoja[4][5], na południu kraju przy granicy ze Słowacją. Jest siedzibą gminy, Babiogórskiego Parku Narodowego i jedną z głównych osad Górali Babiogórców[6].

Zawoja
wieś
Ilustracja
Kapliczka zbójnicka w Zawoi Policzne
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

suski

Gmina

Zawoja

Wysokość

514–1725 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

7471

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

34-222[2]

Tablice rejestracyjne

KSU

SIMC

0077356

Położenie na mapie gminy Zawoja
Mapa konturowa gminy Zawoja, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Zawoja”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zawoja”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zawoja”
Położenie na mapie powiatu suskiego
Mapa konturowa powiatu suskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Zawoja”
Ziemia49°39′41″N 19°33′38″E/49,661389 19,560556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Miejscowość letniskowa i turystyczna będąca punktem wypadowym na Babią Górę, pasmo Policy i Jałowca.

Położenie

edytuj

Położona jest u stóp Babiej Góry (1725 m), w dolinie rzeki Skawica oraz na stokach pasm górskich zaliczanych do dwóch regionów geograficznych – do Beskidu Żywieckiego (Pasmo Babiogórskie) i Beskidu Makowskiego (Pasmo Przedbabiogórskie, czyli Jałowieckie)[7].

Podział

edytuj

Zawoja jest najdłuższą (ok. 18 km) i największą pod względem powierzchni (100,78 km²[6]) wsią w Polsce[3][8].

W obrębie wsi Zawoja istnieje 6 sołectw: Zawoja Górna, Zawoja Centrum, Zawoja Przysłop, Zawoja Dolna, Zawoja Mosorne, Zawoja Wełcza[9].

Integralne części wsi Zawoja[4][5]
Rodzaje Nazwy
osady Cyrchel, Stonów
przysiółki Barankowa, Barany, Barańce, Barańcowa, Bartyzele, Beskid, Bielasy, Błędna, Borowi, Bory, Brzeg, Bubiaki, Bubiakowa, Buczyna, Budzonie, Buki, Burdele, Burdyle, Centrum, Chopy, Chowaniacy, Cioćki, Cyrhel, Czarnotowa, Czatoża, Dolina (SIMC 0994704), Dolina (SIMC 077824), Dolinka, Figury, Fitkówka, Fujacy, Gajówka, Gawły, Giertugi, Giertugowa, Gliśnica, Gołynia, Górnica, Granica, Gronik, Hrabkowa, Hujdowa, Hujdy, Hurbalówka, Hyrb, Jaworskie, Kalina Dolna, Kalina Górna, Kamieńce, Kaselówka, Kącina, Kąkole, Kąkolowa, Kiczora, Kiczorka, Kiecka, Kijakowa, Kobiele, Kolędówka, Kolisty Groń, Koszorek, Kowalowa, Koziny, Krzemienna, Krzonka, Księża Polana, Kudłata, Kudzie, Kukle, Kuklowa, Kwiatek, Lachy, Łabędzie, Łatki, Łazy, Madziarowa, Magurka, Makosiowa, Maliki, Malikowa, Maliny, Marki, Markowa, Marszałki, Maryniacy, Masówka, Mazurowy Potok, Mazury, Mętle, Miłosierna, Miśkowce, Mleczna, Morawy, Morgi, Mosorne, Można, Mylne Młaki, Nowe Osiedle, Obidowa, Obłapiana, Obłaźna, Ogon, Opaczne, Pająki, Pająkówka, Paluchówka, Pasieka, Petułowa, Piątkowa, Piergiesi, Piergiesowe Polanki, Płasonie, Pod Grapą (SIMC 0995135), Pod Grapą (SIMC 0995141), Pod Kiczorką, Pod Polaną, Podgórze (SIMC 0078232), Podgórze (SIMC 0995170), Podpolice, Podsot, Podświaniarka, Polaki, Polana, Polanki, Policzne, Przysłop, Rąbaniska, Ryżowana, Sałaciaki, Sitarze, Sitkówka, Składy, Skupnie, Skutowa, Smyraki, Stróże, Sule, Surmiaki, Surzyny, Swalisko, Szczurki, Szczurkówka, Śmietany, Śpikówka, Średnie, Świniarka, Toczki, Topory, Trybały, Trzebuniaki, Wartowa, Warzechówka, W Potoku, Wełcza, Włosianka, Za Groniem, Za Madejką, Za Polaną, Za Potokiem, Za Wodą, Zabór, Zające, Zakamień, Zakopaniec, Zalas, Zaręby, Zemliki, Zielone Osiedle, Zimna Dziura, Żywczaki
części
wsi		 Bajerska Maszyna, Bębny Dolne, Bębny Górne, Diabli Młyn, Fiedorówka, Franule, Limierzyska, Pod Brzegiem, Podryżowana, Pyciakowa, Rybna, Stolarka, Wełczoń, Widły, Wilczna
Zobacz więcej w artykule Zawoja (gmina), w sekcji Jednostki pomocnicze.

Pochodzenie nazwy

edytuj

Nazwa wsi wywodzi się od wołoskiego słowa zavoi i oznacza zakole rzeki[10] (rum. zăvoiu, lm. zăvoie, por. Zăvoi) lub las nad rzeką[11].

Historia

edytuj

Zawoja i leżąca niżej Skawica, której część początkowo stanowiła, leżą w dolinie rzeki Skawicy niosącej wody spod Babiej Góry do Skawy. Pierwsze wzmianki o Skawicy jako o wsi pochodzą sprzed roku 1593[11]. W roku 1646 w dokumentach lustracyjnych starostwa lanckorońskiego występuje wzmianka o nowo założonej Zawoje[12][13] jako wsi wolnej od pańszczyzny[11]. Kolejne wzmianki o Zawoi pochodzą z księgi dochodów proboszczowskich ze wszystkich wsi wchodzących w skład parafii makowskiej. Pod rokiem 1689 widnieje tam Gorna Skawicza alias Zawoja, zaś pod rokiem 1700 wieś Zawoia na Skawiczy[14].

Dzisiejsze tereny Skawicy i Zawoi stanowiły część starostwa lanckorońskiego i pozostawały we władaniu kolejnych dzierżawców królewszczyzny[15] (Lanckorońskich do 1512 roku, Jarosławskich, Wolskich do 1578, Bekieszów do 1590, Zebrzydowskich do 1676, Słuszków do 1700, Myszkowskich do 1703, wreszcie Komorowskich[16], Wielopolskich do 1774[17]). Odrębną miejscowością Zawoja jest od 31 sierpnia 1836 roku[11].

Po I rozbiorze i śmierci ostatniego starosty lanckorońskiego w 1774 królewszczyznę przejął skarb austriacki[18], który w 1839 roku sprzedał ją hrabiemu Filipowi Saint-Genois d’Anneaucourt[16][12]. Wkrótce w Zawoi powstała kuźnica (ośrodek hutniczy żelaza złożony z 2 pieców i młota wodnego), związana z istniejącą w latach 1845–1863 Hutą Maurycy w Makowie Podhalańskim[18]. W 1847 roku okolicę nawiedził głód, który doprowadził do powstania ognisk tyfusu i cholery.
Likwidacja serwitutów do pastwisk i poboru drewna w lasach w 1853, doprowadziła do utraty połowy terenów wypasowych, nastąpił upadek gospodarki szałaśniczej[19].

W 1878 roku Habsburgowie żywieccy wykupili Zawoję od Maurycego, syna hrabiego Saint Genois d’Anneaucourt[18][6], a po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, zagrożeni parcelacją[18][16], przekazali ją w 1924 roku Akademii Umiejętności. Od roku 1928 staraniem powstałej Komisji Klimatycznej miejscowość zaczęła nabierać charakteru letniskowego[12].
W ramach eksploatacja lasów górskich w XIX wieku w Zawoi Wilcznej powstała fabryka zapałek i tartak parowy[12].
W 1954 r. utworzono Babiogórski Park Narodowy, którego siedzibę zlokalizowano początkowo w Zawoi Markowej[20].
W latach 1945–1991 funkcjonowała w Zawoi strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza[21]. 16 maja 1991 strażnicę przejęła Straż Graniczna[22].
W latach 1975–1998 Zawoja należała administracyjnie do województwa bielskiego.

Zabytki

edytuj

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[23].

  • Kościół parafialny pw. św. Klemensa.
    Obiekt z roku 1888 – powstały w miejscu starszego, małego kościoła. Zbudowano go na planie krzyża. Sufit i chór wspierają żelazne słupy. W osi posiada on czworoboczną wieżę pełniącą rolę dzwonnicy oraz dwie sygnaturki na kalenicy dachu. Polichromię w kościele wykonało w 1930 roku dwóch artystów krakowskich: Zygmunt Milli i Marian Arczyński. Ołtarze – poza barokowym ołtarzem Matki Boskiej – wykonane są w stylu renesansowym[24].
  • kapliczka św. Jana Chrzciciela;
  • stara karczma nr 121 a;
  • dawny budynek nadleśnictwa nr 1028 oraz budynek gospodarczy;
  • dom nr 467 z oborą;
  • zespół budownictwa drewnianego na Markowych Rówienkach;
  • Markowe Rówienki – dawne schronisko;
  • budynek mieszkalno-gospodarczy nr 776.

Turystyka

edytuj

W Zawoi znajduje się wiele stacji narciarskich. Ośrodek Turystyczno-Narciarski Mosorny Groń, z koleją linową, z czteroosobowymi krzesełkami oraz trasą narciarską, posiada licencję FIS na rozgrywanie krajowych i międzynarodowych zawodów narciarskich.

 
Diabli młyn, akwarela namalowana przez Henryka Grombeckiego w 1925 roku w Warszawie na podstawie studium wykonanego w Zawoi
Piesze szlaki turystyczne
  Zawoja Dolna – Zawoja Przysłop – Sucha Beskidzka dw. PKP
  Zawoja Centrum – Przełęcz Przysłop – Zawoja Przysłop – Sucha Beskidzka dw. PKP
  Stryszawa Górna – Siwcówka – Przełęcz Kolędówki – Zawoja Centrum – Przełęcz Kucałowa – Chorążowa
  Zawoja Mosorne – dojście do   pod Mosornym Groniem – dojście do   jw.
  Zawoja Wilczna – Mosorny Groń – Cyl Hali Śmietanowej
  Zawoja Wełcza – Jałowiec – Przełęcz Cicha – Lachowice
  Zawoja Wełcza – Zawoja Składy
  Zawoja Widły – Zawoja Składy – Zawoja Czatoża – Markowe Szczawiny – Perć Akademików – Babia Góra
  Przełęcz Jałowiecka – Zawoja Czatoża – Magurka – przełęcz pod Małą Mędralową – Krzyżówki – Korbielów – Przełęcz Glinne
  Zawoja Widły – Zawoja Składy – Zawoja Markowa – Markowe Szczawiny
  Zawoja Czatoża – Zawoja Markowa – Stary Groń – Zawoja Policzne – Przełęcz Krowiarki
  Zawoja Wilczna – Markowe Szczawiny

Atrakcje turystyczne

edytuj
 
Kościół w Zawoi

Gospodarka

edytuj

W Zawoi znajdują się liczne stolarnie.

Ludzie związani z Zawoją

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Zawoją.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 160132
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1598 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ a b Turystyczne rekordy Polski. wp.pl. [dostęp 2018-09-16]. (pol.).
  4. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  6. ↑ a b c O gminie – Zawoja.pl. Zawoja.pl. [dostęp 2021-05-07]. (pol.).
  7. ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
  8. ↑ Zawoja, największa wieś w Polsce, leży u stóp: Pytania i odpowiedzi – MILIONERZY 7.02.2018. pomorska.pl. [dostęp 2018-09-16]. (pol.).
  9. ↑ Uchwała Nr XIII/97/2011 Rady Gminy Zawoja z dnia 25 października 2011 r. ws. uchwalenia Statutów Sołectw Gminy Zawoja (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego z 2011 r. Nr 586, poz. 6781).
  10. ↑ Galarowski 1980 ↓, s. 39.
  11. ↑ a b c d Krzywda 2016 ↓, s. 19.
  12. ↑ a b c d Historia – Urząd Gminy Zawoja. [dostęp 2021-05-07]. (pol.).
  13. ↑ Galarowski 1980 ↓, s. 40.
  14. ↑ Z. Bubak. Giną stare chaty w Beskidach. „Wierchy”. 41 (79), s. 261–263, 1973. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kraków. 
  15. ↑ Maria Brylak-Załuska: Górale Babiogórscy – Etnozagroda. [dostęp 2021-07-17].
  16. ↑ a b c Galarowski 1980 ↓, s. 41.
  17. ↑ Krzywda 2016 ↓, s. 15.
  18. ↑ a b c d Krzywda 2016 ↓, s. 16.
  19. ↑ Galarowski 1980 ↓, s. 42.
  20. ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 4, poz. 25
  21. ↑ Archiwum Straży Granicznej, DWOP, sygn. 217/143 k. 119–123. Wykazy dyslokacyjne WOP 1946 r.
  22. ↑ Halina Łach, System ochrony polskiej granicy państwowej, Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013, s. 291, ISBN 978-83-935593-8-1.
  23. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
  24. ↑ Na podstawie tablicy informacyjnej znajdującej się w przedsionku kościoła w Zawoi
  25. ↑ Zawoja - Zawoja - Polica - miejsce katastrofy lotniczej. Atrakcje turystyczne Zawoja. Ciekawe miejsca Zawoja. [dostęp 2023-04-06].
  26. ↑ BCK w Zawoi: Odsłonięcie pomnika na Policy. [dostęp 2021-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)]. (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Tadeusz Galarowski: Zawoja. Wrocław: Ossolineum, 1980, seria: Nauka dla wszystkich. ISBN 83-04-00689-8.
  • Urszula Janicka-Krzywda: Kultura ludowa Górali Babiogórskich. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2016. ISBN 978-83-62473-68-7.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zawoja&oldid=72580005”