Zabródek[1][2] (łac. postmentum) – element narządów gębowych sześcionogów, wchodzący w skład wargi dolnej.

Warga dolna przybyszki amerykańskiej. Przedbródek podpisany Postmentum

Zabródek stanowi brzuszną powierzchnię postlabium – nasadowej (dosiebnej) części wargi dolnej[3][1], oddzieloną od bardziej wierzchołkowego (odsiebnego) przedbródka za pomocą szwu wargowego (łac. sutura labialis)[4]. Ponieważ warga dolna powstaje z przekształcenia się szczęk drugiej pary, przedbródek jest narządem homologicznym połączonych pieńków szczęk, a zabródek uznaje się za homolog ich połączonych kotwiczek[3][1]. Cechy związane z migracją ujść gruczołów wargowych oraz budowa wargi dolnej przerzutków wskazywać mogą jednak, że w budowie zabródka biorą również udział fragmenty sternum segmentu wargowego głowy. Oznaczać to może kardinosternalną genezę zabródka. W pierwotnym planie budowy tylna część zabródka leży blisko otworu potylicznego, a jego tylne kąty blisko tylnych jamek tentorialnych, jednak często jest on od wspomnianych struktur oddalony przez wydłużone zapoliczki lub płytkę gardzielową, czyli gulę[3].

Sklerotyzacja zabródka jest bardzo zmienna i prawidłowe wyznaczenie jego granic możliwe jest często tylko dzięki analizie punktów przyczepu mięśni[3]. Mięśniami wychodzącymi z zabródka są musculus postmentomembranus i musculus postmentoloralis[5]. Są to pośrodkowe mięśnie wargi dolnej pozaczepiane na innych jej elementach i na suspensorium podgębia. Wszystkie pozostałe mięśnie wargi dolnej, w tym wszystkie łączące ją z właściwym szkieletem głowy, pozaczepiane są na prelabium, głównie na przedbródku[3][5]. W pierwotnym planie budowy zabródek ma pojedynczą płytkę (sklerotyzację), która zajmuje całą jego powierzchnię. Taka sytuacja występuje np. u przerzutek, rybików, termitów i wielu sieciarek. U innych grup sklerotyzacja ta może być ograniczona jedynie do nasadowej części zabródka lub stanowić tylko niewielki sklerycik, jak to ma miejsce u większości gąsienic. Wreszcie zabródek może być całkowicie błoniasty, np. w przypadku larw licznych błonkówek[3]. W aparatach gębowych typu gryzącego często zabródek ma dwie płytki: bardziej nasadowy podbródek i bardziej wierzchołkową bródkę. Taka sytuacja ma miejsce u licznych prostoskrzydłych i dorosłych chrząszczy[3][1][2]. Bródka i podbródek połączone mogą być mięśniem[5]. Niekiedy bródka wtórnie zanika i pozostaje jedynie podbórdek, jak to ma miejsce np. u szarańczowatych i modliszkowatych[3]. U chrząszczy podbródek często zrośnięty jest z gulą[2]. Niekiedy zabródek jest silnie przekształcony, np. u larw ważek formuje szypułkę maski[3], a w aparacie gębowym typu liżąco-ssącego muchówek łękorysych (Cyclorrhapa) tworzy podstawę mięsistego ryjka[6].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 57-58.
  2. a b c Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-260.
  3. a b c d e f g h i V: The Head Appendeages. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
  4. Mary Ann Basinger Maggenti, Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner, Online Dictionary of Invertebrate Zoology Version 3.1, 2005, s. 470, 514, 687, 737 (ang.).
  5. a b c Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x. 
  6. Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka: Rząd: muchówki – Diptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 390-402.